به گزارش خبرنگار تابناک از خراسان رضوی، انتقال آب از هزار مسجد به مشهد، در راستای جبران کمبود آب شهر مشهد، همیشه با اما و اگر‌هایی همراه بوده است. در این خصوص، اعتراض مردم هزار مسجد نسبت به این انتقال عادی به نظر می‌رسد. اما مشکلات تامین آب شرب مشهد نیز راهکار‌های دم دستی مسئولان را با محدودیت مواجه کرده است. در این راستا، کارشناسان حوزه منابع آبی و محیط زیست به‌ویژه از دانشگاه فردوسی مشهد، برخی مسئولان شهری همچون نمایندگان آبفا و آب منطقه‌ای خراسان رضوی و جمعی از نمایندگان مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی، در دانشگاه فردوسی مشهد دور هم جمع شدند تا در قالب اتاق فکر برای رفع این مشکل به راه‌حلی مطمئن برسند.
علی عبدالهی نماینده آب منطقه‌ای خراسان رضوی در خصوص علت خشکسالی مشهد ضمن اشاره به سیلاب‌های ابتدای سال جاری گفت: از آنجا که سیل برادر خشکسالی است، سیل‌ها بیشترین دلیل خشکسالی در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ در مشهد و کلات بوده‌اند.
وی ضمن تاکید بر خشکسالی در کلات یادآور شد که بهار امسال، کلات نیز دچار سیل گردید ولی سیلاب به سمت ترکمنستان جاری شده است.
او درباره علت این که چرا برای جبران کمبود آب مشهد سراغ هزار مسجد رفته‌اند گفت: عقبه مطالعه درباره این انتقال به ۳۰ سال پیش برمی‌گردد. اما آنچه اکنون به اهمیت آن افزوده، راه‌حل کنونی برای رفع مشکل کمبود آب مشهد است.
به گفته وی موضوع چگونگی تامین آب مشهد از سال ۹۰ شروع شد که طی آن منابع آب استان مورد بررسی قرار گرفت. در این مورد، ۷۲ تا شهر استان را یک طرف گذاشتیم و مشهد را یک طرف. نتیجه این که برای هر شهرستان سند مطالعاتی ۲۵ ساله آب آن شهرستان توسط دو شرکت خصوصی تهیه شد.
عبدالهی ادامه داد: مطالعات مشهد در سطح و عمق صورت گرفت. مطالعات در سطح، میزان مصرف آب را نشان می‌داد و مطالعات در عمق، بیانگر میزان آب در عمق زمین بود. طی این مطالعات، میزان آب تجدیدپذیر مشهد ۶۰۰ تا ۷۰۰ متر مکعب در سال بود. در حالیکه میزان مصرف‌مان، هزار و ۶۰۰ متر مکعب بود. یعنی میزان مصرف‌مان حدود دو برابر آب تجدید پذیرمان بود. با توجه به اینکه ترکمنستان و افغانستان هم تا کنون هیچ آبی به ما نداده‌اند، وظیفه سازمانی ما ایجاب می‌کرد راه‌های برون رفت از این چالش را بیابیم.
او خاطر نشان کرد: انتقال آب از هزار مسجد از نقطه صفر مرزی و در فصل سرد که کشاورزی صورت نمی‌گیرد انجام خواهد شد، پس عملا تاثیری منفی بر کشاورزی کلات ندارد.
عبدالهی یادآور شد: مطالعات نشان می‌داد مشهد از سال ۱۴۰۲ در خصوص تامین آب شرب دچار مشکل خواهد شد و این اتفاق طبق مطالعات رخ داد. چنانکه ما تابستان امسال برای تامین آب شرب مشهد مجبور شدیم حجم مرده آب سد دوستی را بالا بیاوریم!
او تصریح کرد: سهم کشاورزی‌مان بخاطر آب کم شده، آبخوان غرب مشهد تقریبا به انتها رسیده در حالیکه برای تامین آب شرب باید به منبعی وصل شویم که تامین‌کننده ۹۵ درصد نیازمان باشد. همه اینها در حالی است که ۶۸ میلیون متر مکعب سهم آب از ۸ رودخانه استان از مرز خارج می‌شود.
نماینده آب منطقه‌ای خراسان رضوی تصریح کرد: شورای امنیت ملی به ما تکلیف کرده مسائل پروژه تامین آب مشهد را مدیریت کرده و آب را از هزار مسجد طوری انتقال دهیم که آسیبی متوجه منطقه نشود.
او هزینه این انتقال را ۹ هزار میلیارد تومان عنوان کرد و گفت: آب منطقه‌ای در انتقال آب از هزار مسجد با اعلام اطلاعات لازم، شفاف عمل می‌کند و به دنبال پنهان‌کاری نیست.
مسئولان از علم استفاده نمی‌کنند
با این حال حسین محمدزاده استاد زمین‌شناسی با تخصص آب‌های زیرزمینی دانشگاه فردوسی مشهد و فارغ‌التحصیل کانادا در این جلسه گفت: ما اصلا نه در کلات و نه در لایین آب زیادی نداریم، چنانکه هم اکنون سد‌های آن منطقه دبی پایین دارند و زندگی مردم وابسته به همین دبی پایه است؛ لذا باید مشکل کمبود آب مشهد را طوری حل کنیم که منجر به ایجاد مشکلات اجتماعی نشود.
او تاکید کرد: مشکلات آب مشهد به مدیریت آن بر می‌گردد، سال‌ها پیش اعلام کردیم دشت مشهد دچار سرطان شده و ما به عنوان اساتید حوزه زمین‌شناسی حاضریم کمک کنیم تا مشکل حل شود. اما مسئولان، از علم استفاده نمی‌کنند! در حالی که حتی اگر از هوش مصنوعی استفاده کنند، چگونگی حل مشکلات را برایشان بیان می‌کند.
محمدزاده همچنین با اشاره به خطر کوچ مردم کلات گفت: اگر پروژه تغذیه مصنوعی در بالادست ایجاد کنید و آن را به پایین دست انتقال دهید از کوچ مردم جلوگیری می‌شود.
مشکل تالاب‌های قره قوم را حل کنید
محمد تقی دستورانی یکی دیگر از استادان دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: مصرف سرانه آب مشهد بالاست چنانکه در مشهد بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ است؛ لذا باید برای کاهش الگوی مصرف تبلیغ شود، در حالیکه تلویزیون ما برای تنقلات بیشتر تبلیغ می‌کند.
وی یاد آور شد: هنوز به انتقال آب بین حوضه‌ای به عنوان آخرین راهکار نرسیده‌ایم، هنوز در مشهد مدیریت تقاضا را کنترل نکرده‌ایم و هنوز از مصرف آب شرب برای فضای سبز ویلا‌های اطراف مشهد جلوگیری نکرده‌ایم.
مردم کلات را قانع کنید
همچنین اسماعیل‌پور عضو شورای شهر لایین و نماینده کلات هم ضمن تاکید بر اهمیت مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها خاطر نشان کرد: از آنجا که کلات قطب گردشگری است لذا اقناع مردم برای انتقال آب از این قطب اهمیت دارد.
موضوع آب امنیتی است
همچنین محمد علوی مقدم، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد مشهد، موضوع آب را امنیتی عنوان کرد و گفت: تامین آب باید با تامین بودجه و دستور حاکمیتی از بالا صورت بگیرد. مردم کلات می‌دانند موضوع انتقال آب حکم خواهد شد؛ لذا من چشم‌انداز نظرات دانشگاهی برای بررسی انتقال آب از هزار مسجد به مشهد را منفی می‌بینم. او پیشنهاد داد: طرح‌هایی که تاکنون مشاوران در خصوص تامین آب مشهد داده‌اند با این سناریو که چگونه می‌توان با تکیه بر قابلیت‌های خود شهر به تامین آب آن پرداخت بازنگری شوند تا ببینید چه گزینه‌هایی پیش رو خواهید داشت.
کلات آب مازاد ندارد
هم چنین مهدی کلاهی دکترای جامعه شناسی محیط زیست از دانشگاه کیوتو و مدیر عامل سمن اتازیس، به اشتباه بودنِ تصورِ «آب مازاد» در کلات پرداخت و ضمن رد کردن این ادعا، گفت: کلات امروزه با خشکسالی شدیدی روبرو است و درختان ارس که میراث طبیعی هستند به همین دلیل مورد هجوم سوسک چوبخوار قرار گرفته و دارند نابود می‌شوند.
او با تاکید بر موضوع «عدالت برای طبیعت» و توجه به ارزش ذاتی طبیعت تصریح کرد: حقابه محیط‌زیستی کلیه زیست‌مندان کلات، اکنون در خطر بزرگی است و اگر محیط‌زیست در خطر باشد، امنیت در خطر خواهد بود. پس باید به خاطر هرگونه پدافند غیرعامل، محیط‌زیست در اولویت باشد و ۷۰ درصد آب و خاک، برای زی‌گونگی (تنوع‌زیستی) هر منطقه و بقیه برای جوامع انسانی اختصاص یابد.
وی همچنین ضمن ذکر از یک کتاب، بیان کرد: مطالعات جهانی، همگی تاکید کرده‌اند که تمام پروژه‌های انتقال آب دنیا، با شکست مواجه شده‌اند، پس چرا، اشتباه دیگران را ما نیز تکرار کنیم؟
او منتقدانه اعلام کرد: اکنون که دنبال شیرین‌سازی آب دریای عمان و انتقال آن به مشهد هستید! اکنون که دارید طرح انتقال آب هزار مسجد به مشهد را پیش می‌برید! در گام بعدی کجا را در نظر گرفتید که تصاحب کنید؟ چرا ظرفیت‌های همین حوضه را نادیده گرفتید؟
او درخواست کرد: طرح انتقال آب هزار مسجد به مشهد، ابتدا باید سریعا متوقف شود، سپس پیوستهای محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی آن تهیه شود و هم زمان ضمن شفافیت اطلاعات و دسترسی به محتوای خود پروژه برای عموم مردم، خواستار ارزیابی ادعا‌های قبلی در همین طرح و سایر طرح‌ها شد.
کلاهی یاد آور شد: با مبلغ ۹ همت، می‌توان به بخشی از بازچرخانی آب به صورت محلی در نواحی مختلف مشهد و نیز به تجهیز ساختمان‌ها و شهر به سیستم استحصال آب باران پرداخت و بی‌نیاز به هر گونه انتقال و دست نیاز به حوضه‌های آبخیز دیگر شد.
به علم اعتماد کنید
همچنین فرشته تقی زاده، فعال محیط زیست و مدیرعامل انجمن «دیده بان آب، هوا و زمین» که هماهنگی برای تشکیل این جلسه را انجام داده است، گفت: تشکیل اتاق فکر برای بررسی تصمیمی چنین مهم، نشان دهنده بلوغ فکری مردمی است که با اعتماد به علم آمده‌اند تا سرنوشت منطقه خود را تعیین کنند، چرا که می‌دانند یک سو نگری و دگم اندیشی باعث افتادن به منجلاب بحران‌ها می‌شود.
وی تصریح کرد: آب منطقه به عنوان متولی منابع آب نباید منافعش با منافع مردم در تضاد باشد لذا نمی‌تواند به نظرات علمی و مشارکت مردم بی توجهی کند.
او تاکید کرد: مردم و مسئولان برای تشخیص مزایا و معایب این پروژه منتظر نتیجه مطالعات باشند.
طرح نیازمند خرد جمعی است
هم چنین علی نیازمند مسئول دفتر فنی استانداری خراسان ضوی گفت: سال ۹۶ بالاخره طرح کلید خورد و پیوستهای زیست محیطی، پدافند غیر عامل، منابع مالی و... طی کارگروهی مورد بررسی قرار گرفت. اما واقعیت این است که اجرای طرحی با این حساسیت نیازمند خرد جمعی است.
اهمیت خطر ریز گرد‌ها
همچنین جلال میرزایی که خود را از محیط بانان هزار مسجد معرفی کرد نیز گفت: انتقال آب باید بدون تخریب محیط انجام شود.
او با اشاره به تاثیر خشکسالی و کمبود آب بر محیط زیست گفت: هجوم ریزگرد‌ها باعث خفگی درختان ارس، حذف پوشش تند راهی و گسترش دشت قره قوم به سمت منطقه شده است.
او افزود: اگر یک سطل آب از هزار مسجد به سمت مشهد بیاید، یک سطل رطوبت از یال شمالی هزار مسجد کاسته خواهد شد و دشت قره قوم به سمت منطقه هجوم خواهد آورد.
گلایه از ترک فعل مسئولان
هم چنین احسان عظیمی‌راد نماینده مردم کلات در مجلس شورای اسلامی در خصوص بی مهری به کلات اظهار کرد: دادستان کلات طی تماس تلفنی به من گفت به خاطر ترک فعل مسئولان، کلات ۱۵ سال عقب افتاده است، حتی طرح مطالعاتی راه مشهد _ کلات که مسیری پر خطر است در سال ۱۴۰۰ توسط وزارت راه رد شد. اما من ظرف دو ماه پیگیری آن را به نتیجه رساندم. مسئولان یا به این شهر کم توجهی دارند یا ترک فعل می‌کنند.
او ادامه داد: کلات شهری محروم است. درجه محرومیت شهر کلات ۴/۵ است در حالیکه باید ۳/۵ می‌بود.
او افزود: من فهرست گردشگری مشهد و کلات را دیدم شاید باورتان نشود، اما اعتبار گردشگری کلات «صفر» بود و این در حالیست که کلات یک منطقه گردشگری است.
عظیمی راد گفت: زمستان در راه است و دوباره جریان سیل سال گذشته در کلات و مشهد رخ خواهد داد، همینجا هم گفتید سیل برادر خشکسالی است، به دنبال طرح انتقال آب از کلات به مشهد مردم مدام به من زنگ میزنند که آب ندارند. مردم کلات در شهر و روستا از آب بی بهره‌اند. چنار و زاوین هم که چسبیده به بخش مرکزی کلات آب ندارند. حالا این وسط چه کسی تصمیم گرفته چند همت پول مردم صرف انتقال آب به مشهد شود؟
وی یاد آور شد: آب مرزی به سمت ترکمنستان خارج می‌شود و آب منطقه‌ای اجازه نمی‌دهد جلوی آن را بگیریم.
نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: چرا در مشهد مصرف آب مدیریت نمی‌شود تا از کم آبی جلوگیری شود؟ ۸۵ درصد آب شرب ویلا‌ها صرف کشاورزی می‌شود! شما که میگویید پول ندارید سد بزنید، چرا به این موضوعات توجه نمی‌کنید تا مجبور نشوید دنبال یک کار پر هزینه بروید؟
عظیمی راد تاکید کرد که خواستار توقف طرح انتقال آب از هزار مسجد به مشهد است.
ضرورت بررسی علمی قبل از اجرای طرح
هم چنین، اما سید هادی شریعت یار معاون دادستان در حفظ و احیای حقوق عامه در این جلسه گفت: در اجرای طرح‌ها، جاده کمربند جنوبی مشهد باید برایمان درس عبرت شود، طرحی که بعد از اجرا مورد بررسی قرار گرفت! و همه متوجه شدند قبل از اجرا باید با مطالعات و نگاه جامع مورد بررسی قرار گیرد و نمونه اش همین میز دانشگاه است که قبل از اجرای هر طرح و پروژه‌ای نظرات علمی دانشگاه را بخواهند و بسته را جامع ببینند.
وی تاکید کرد: باید نگاه‌های قومی قبیله‌ای کنار برود و همه نگاه کلان و پیوستهای داشته باشند، استادان از ابعاد مختلف به موضوع نگاه می‌کنند و می‌توانند طرح را با جامعیت بررسی کنند.
وی افزود: نیاز مشهد در خصوص تامین آب ضروری است ما هم معتقدیم مدیریت علمی و بهره وری درست این است که نباید هدر رفت آب داشته بلکه مدیریت بهینه بر مصرف آب داشته باشیم.
