یک استاد دانشگاه تهران نیاز رسیدن به تحول دیجیتال در کشور را وجود ذهن‌های تحول‌گرا در تمام بخش‌ها و مدیران کشور دانست و تأکید کرد که تحول دیجیتال حرکت قدم به قدم نیست بلکه به معنای زیرورو کردن است.
مهدی شامی زنجانی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و پژوهشگر تحول در عصر دیجیتال در گفت وگو با «ایران» با اشاره به تحقیقی که یکی از شرکت‌های مخابراتی بین‌المللی درباره تحول دیجیتال در کشورهای مختلف داشته است، گفت: بر اساس این تحقیق تا سال 2018، 156 کشور دنیا استراتژی دیجیتال خود را مشخص کرده‌اند که این عدد قابل توجه و تأمل است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه حتی جزیره موریس [در جنوب آفریقا] هم برنامه خود برای دیجیتالی شدن را طراحی کرده است، گفت: کشوری مانند کنیا نیز برنامه‌ریزی کرده که با دیجیتالی شدن به کشوری جهان اولی تبدیل شود که نشان می‌دهد چقدر چشم اندازهای بلندپروازانه و جذابی در این حوزه تدوین می‌شود. وی به سرفصل‌های این تحقیق اشاره کرد و افزود: اگر به‌دنبال حکمرانی بهتر و اقتصادی قدرتمندتر و در نهایت کشور بهتری هستیم باید به‌سمت ایجاد یک کشور دیجیتال حرکت کنیم.
شامی زنجانی با بیان اینکه این تلاش‌ها از سال‌های 2009 و 2010 در دنیا آغاز شده است، تصریح کرد: اگر ما در کشور بخواهیم برنامه تحول دیجیتال را اجرا کنیم در ابتدا باید بدانیم که چه می‌خواهیم و قرار است به کجا برسیم و اگر این شاخص‌ها مشخص نشود به هر کجایی که برسیم همان جا مقصد شناخته می‌شود.
وی با اشاره به مسئولیت خود در تدوین نقشه راه تحول دیجیتال، افزود: برای تدوین این نقشه راه به بررسی مسائلی که کشور با آن درگیر است پرداختیم که به 3 مسأله اساسی ناکارآمدی عملکرد، فساد اداری و ناهنجاری‌های اداری بویژه عدم شفافیت رسیدیم که دیجیتالی شدن باید بتواند این مسائل را برای کشور حل کند. شامی زنجانی تصریح کرد: در لایه کاربرد هم سه عنصر حاکمیت، کسب و کارها و جامعه اهمیت دارند که اگر کاربردها و خدمات در سطح این موارد به درستی کار کنند به نتیجه مورد نظر برای حل مسائل اساسی جامعه نزدیک می‌شویم.
وی به وضعیت کشور در حوزه تحول دیجیتال اشاره کرد و با تأکید به اینکه معنای کلمه تحول تغییر بزرگ و شگرف است، افزود: اما در برخی بخش‌ها، مدیران معانی مورد نظر خود را برای تحول دیجیتال در نظر می‌گیرند، در صورتی که تحول دیجیتال حرکت قدم به قدم نیست و به معنای زیرورو کردن است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران به استفاده برخی از عنوان فناوری مختل کننده در برخورد با این پدیده اشاره کرد و گفت: این فناوری‌ها خواب خرگوشی ما را مختل کرده و ما را به سمت انجام کارهای بزرگ می‌برد.
وی با بیان اینکه در ابتدا باید به این سؤال پاسخ داده شود که تمایلی به تحول داریم یا نه، افزود: تحول دیجیتال نیاز به مدیران و رویکردهای تحولی در کشور دارد و باید ببینیم در کشور به این موضوع رسیدیم که باید رویکردهای قبلی خود را مختل کنیم و انقلابی در آن ایجاد کنیم، در صورتی که در بخش‌های مختلف هنوز به این جمع‌بندی نرسیده‌اند.
شامی زنجانی تصریح کرد: تحول دیجیتال نه با یک ذهن بلکه در یک اکوسیستم پیش می‌رود، به طور مثال یک استارتاپ و شرکت بزرگ، شاید درست فکر کند اما رگولاتور موضوع نتواند همراهی کند که کار پیش نمی‌رود و زمان آنکه بخشی یا وزارتخانه‌ای به‌صورت مستقل بتواند کاری انجام دهد گذشته است.
وی با تأکید بر اینکه در این اکوسیستم تمام بخش‌ها باید ذهن تحولی داشته باشند، افزود: مدیران حفظ وضع موجود مناسب این فضا نیستند و باید اجازه ریسک و ناکامی به مدیران داده شود تا به رشد برسیم در صورتی که با مدیران طوری برخورد می‌شود که بی‌عملی را بهترین حالت برای خود می‌دانند.
این پژوهشگر، مقاومت در برابر تحول را برای نگرانی از به هم ریختن وضعیت موجود دانست و تأکید کرد: اگر این مسائل برای رسیدن به تحول حل نشود به موضوع تحول دیجیتال نمی‌توانیم ورود کنیم.
وی با اشاره به اینکه در حوزه دیجیتال فرهنگ مردم از مدیران بسیارجلوتر است، افزود: درصورتی که در کشورهای دیگر نخبگان دیجیتال پیشرو هستند و جامعه را نیز به‌دنبال خود می‌کشانند.شامی زنجانی با اشاره به اینکه هنوز افرادی در کشور به بالا رفتن سرعت اینترنت و در دسترس بودن تبلت برای کودکان انتقاد می‌کنند.
وی تصریح کرد: به‌نظر من مخالفت با توسعه و دسترسی اینترنت در روستاها و شهرها توهین به شعور مردم است و باید قبول کنیم که هر فهمیدنی امکان تبعات منفی هم دارد اما برای رشد نیاز به این فهمیدن داریم. وی افزود: برخی به‌دنبال ایجاد یک فضای ایزوله‌ای هستند که از نظر فکری آب در دل مردم تکان نخورد، اما در فضای گلخانه‌ای هیچ رشدی اتفاق نمی‌افتد.
استاد دانشگاه تهران، صرف ایجاد زیرساخت را شمشیر دولبه عنوان کرد و گفت: در کنار ایجاد زیرساخت و دسترسی باید تولید محتوا و سواد مردم در استفاده از این فضا را بالا ببریم.
وی، بستن و محدود کردن را آسان‌ترین کاری دانست که می‌توان در این حوزه انجام داد و در ادامه افزود: در این حوزه دو ایدئولوژی مطرح است که یکی معتقد به دانستن، دیدن، تجربه کردن و حتی اشتباه کردن مردم هستند تا مردم بتوانند مسیر خود را پیدا کنند و یک اعتقاد دیگری وجود دارد که مردم را فقط به‌عنوان مجری قبول دارد.
شامی زنجانی به فیلتر تلگرام اشاره کرد و گفت: بعد از فیلتر تلگرام به مدت کوتاهی تلگرام ریزش داشت اما هیچ کمکی به پیام رسان‌های داخلی نشد و مردم به سمت پیام رسان واتس اپ رفتند و در حال حاضر نیز به تلگرام دسترسی وجود دارد فقط کمی سخت‌تر شده است.
وی با بیان اینکه هم اکنون ما برای گوشی‌های هوشمند پدرها و مادرهای خود فیلترشکن نصب می‌کنیم، افزود: این وضعیت برای نوجوانان هم اتفاق افتاده و تبعات خود را نیز دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه پیام رسان‌های خارجی حکمرانی نمی‌شود و می‌توانند تبعات امنیتی داشته باشد، گفت: ما دیر و بد وارد این فضا شدیم چرا که می‌خواهیم با محدودیت وارد شویم که همین موضوع به لج بازی دیجیتال منجر می‌شود.
وی تکرار موضوع فیلتر شبکه‌های اجتماعی را خسارت بار عنوان کرد و افزود: بر اساس آمار در حدود 30 تا 40 میلیون نفر هم اکنون از شبکه اجتماعی اینستاگرام استفاده می‌کنند و فیلترکنندگان با ایجاد محدودیت برای این شبکه اجتماعی نمی‌توانند به اهداف خود برسند.
شامی زنجانی به استفاده مردم از اپلیکیشن‌های موفقی در حوزه‌های خرید الکترونیکی، حمل‌ونقل و مسیریاب‌ها اشاره کرد و گفت: مردم در ابتدا هیچ اجباری برای استفاده از این اپلیکیشن‌ها نداشتند و با دریافت سرویس‌ها و امکانات مناسب، به سمت استفاده از این اپلیکیشن‌ها رفتند.
وی حکمرانی را تشویق مردم به استفاده و نه منع مردم از استفاده دانست و افزود: حکمرانی در فضای مجازی با حکمرانی دیجیتال متفاوت است چرا که در حکمرانی دیجیتال شاهد ترکیبی از فضای واقعی و مجازی هستیم و ما هنوز برای حکمرانی در فضای مجازی نسخه‌ای نداریم تا مرحله بعد به حکمرانی دیجیتال برسیم که نیاز به قانونگذاری دارد.
وی با انتقاد از به رسمیت نشناختن نهادها و انجمن‌های صنفی برای مقررات‌گذاری این فضا، افزود: در دنیا وظیفه فکر کردن و تدوین مقررات به اصناف و انجمن‌های بخش خصوصی سپرده شده و فقط دولت وظیفه سازگاری این مقررات با مصالح عمومی دارد در صورتی که ما در حاکمیت کشور به کندی در حال نوشتن مقررات هستیم.
شامی زنجانی تأکید کرد: رگولاتوری باید به‌صورت چتری و پوششی عمل کند و از نگاه‌های سلبی و تنگ نظرانه اجتناب کند. وی رگولاتور دیجیتال کشور را شورای عالی فضای مجازی دانست و افزود: این در حالی است که در کشور در حوزه دیجیتال هنوز بحث رگولاتوری به‌صورت جدی مطرح نشده است.
این پژوهشگر حوزه تحول دیجیتال در بخش دیگر این گفت‌و‌گو به تولید محتوا در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: هم اکنون در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها عنوان می‌شود که آموزش‌ها به‌صورت مجازی است، در صورتی که ابزاری که برای آموزش در این حوزه‌ها استفاده می‌شود فقط یک بستر کالبدی است و محتوا به‌عنوان روح این کالبد باید در آن جریان داشته باشد.
وی افزود: هم اکنون کلاس دانشگاه‌ها به‌صورت کاملاً آنلاین برگزار می‌شود اما نقش محتوا در این آموزش تنها 2 درصد است، به این معنی که باید استاد برای تدریس در این فضا محتوای مورد نظر را در قالب‌های متن، گرافیک یا ویدئو که مختص این فضا هستند تهیه و ارائه کند که تنها 2 درصد آموزش آنلاین دانشگاه‌ها به این صورت است.
این محقق حوزه تحول دیجیتال یکی از مشکلات تولید محتوا در کشور را مالکیت معنوی عنوان کرد و گفت: البته برای این مشکل قانون وجود دارد ولی امکان دارد برای رسیدگی و صدور حکم 3 سال زمان نیاز باشد که این شکل رسیدگی با بی‌قانونی تفاوتی ندارد.
وی در ادامه به موضوع VODها و مسائل مطروحه درباره نظارت بر آنان نیز اشاره کرد و افزود: فارغ از تمام اظهارنظرها در این باره اینکه مسئولیت یک موضوعی به رقیب آن واگذار شود به این معنی است که اعلام کنیم شما نباید رقیب این مجموعه باشید.
وی به تأثیر کرونا در دیجیتالی شدن کشور نیز اشاره کرد و با بیان اینکه این بیماری به‌عنوان شمشیر دولبه برای دیجیتالی شدن کشور می‌تواند عمل کند، افزود: زمانی که برای رسیدن به هدفی در کشور به آن موضوع سرعت داده می‌شود همیشه باید نگران سقوط و به بیراهه رفتن آن باشیم، مانند آموزش الکترونیکی که هم اکنون در مدارس و دانشگاه‌ها انجام می‌شود که کاریکاتوری از آموزش الکترونیکی است.
شامی زنجانی تأکید کرد: اگر ذهن‌های تحول‌گرا وجود داشته باشد تهدید ویروس کرونا می‌تواند تبدیل به فرصتی برای دیجیتالی شدن کشور باشد. شامی زنجانی تصریح کرد: بدون فناوری بسیاری از معضلات و مشکلات کشور را نمی‌توانیم حل کنیم، فناوری به سرعت در حال نزدیک شدن به ما است اما در مقابل آن نباید بی‌حرکت و مبهوت باشیم.
