فاجعه‌ای آموزشی در کشور در حال وقوع است؟!

به گزارش «تابناک» به نقل از تسنیم، آزمون تیمز (TIMSS) با هدف تهیه اطلاعات مقایسه‌ای برای ارزیابی عملکرد و سیاست‌های کشورهای شرکت‌کننده در زمینه پیشرفت در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم اجرا می‌شود.

نخستین دوره این ارزیابی بین‌المللی در سال 1995 اجرا و پس از آن هر چهار سال تکرار شده است؛ به تازگی نتایج آزمون تیمز 2019 در قالب 14 فصل و 8 پیوست منتشر شده است. چهار فصل ابتدایی گزارش نتایج این آزمون، اختصاص به بررسی پیشرفت هر کشور در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم دارد؛ گزارش مذکور در چهار فصل بعدی به بررسی محیط خانه و مدرسه پرداخته و در شش فصل انتهایی خود به سراغ ارزیابی محیط کلاس درس می‌رود. پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش متولی برگزاری این آزمون در ایران است.

با توجه به اهمیت دوره ابتدایی، در گزارش پیش‌رو به نتایج آزمون تیمز در پایه چهارم پرداخته می‌شود؛ آزمون تیمز پایه چهارم تاکنون 6 دوره اجرا شده (به جز سال 1999) که ایران در تمامی آنها شرکت داشته است؛ در آزمون پایه چهارم سال 2019، 58 کشور در مجموع 330 هزار دانش‌آموز و 22 هزار معلم از 11 هزار مدرسه به همراه 310 هزار نفر از والدین دانش‌آموزان شرکت و به پرسشنامه‌ها پاسخ داده‌اند؛ 6.010 دانش‌آموز ایرانی با میانگین سنی 10.2 سال از 224 مدرسه در این آزمون مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند که خلاصه‌ای از نتایج آن در این گزارش ارائه می‌شود.

وضعیت توزیع جمعیت آماری این آزمون به تفکیک استان، شهر، مدرسه همچنین جزئیات آماری مربوط به هر کدام از معیارها در وبگاه تیمز درج نشده است تا بتوان وضعیت هر استان و هر نوع مدرسه را مورد کندوکاو قرار داد لذا توضیحات تکمیلی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش و معاونت ابتدایی وزارت آموزش و پرورش می‌تواند تصویر شفاف‌تری از "فاجعه‌ای" که ظاهراً در حال روی دادن در دبستان‌های کشور است، در اختیار قرار دهد.

همسایگان حاضر در ارزیابی تیمز 2019 پایه چهارم

بر اساس گزارش تیمز 2019 از میان 15 کشور همسایه ایران، 12 کشور پاکستان، کویت، عربستان، عمان، قطر، بحرین، امارات، ارمنستان، قزاقستان، آذربایجان، ترکیه و روسیه در ارزیابی پایه چهارم شرکت داشته‌اند که با توجه به هدف‌گذاری کشور برای کسب جایگاه برتر در بین کشورهای منطقه، در این گزارش علاوه بر ذکر وضعیت ایران در بین کشورهای شرکت‌کننده در آزمون تیمز 2019، جایگاه کشور در میان کشورهای همسایه نیز ذکر خواهد شد تا از این طریق بتوان مقایسه‌ای بین وضعیت علمی دانش‌آموزان داشت.

وضعیت ایران در آموزش و یادگیری ریاضی

پنج کشور آسیایی سنگاپور (625)، هنگ‌کنگ (602)، کره جنوبی (600)، تایوان (599) و ژاپن (593) جایگاه‌های نخست در آموزش و یادگیری ریاضیات در پایه چهارم را به خود اختصاص داده‌اند. ایران با نمره کل 443 در میان 58 کشور شرکت‌کننده در جایگاه 50، و در میان 12 همسایه حاضر در آزمون تمیز 2019 پایه چهارم، در جایگاه نهم آموزش و یادگیری ریاضی قرار گرفته است!

در بین همسایگان، کشورهای روسیه، ترکیه، آذربایجان و قزاقستان در آموزش و یادگیری ریاضیات وضعیت بهتری نسبت به سایرین دارند؛ نتایج نشان می‌دهند وضعیت کشور طی 24 سال گذشته (از سال 1995 تا 2019) در آموزش و یادگیری ریاضیات دبستان پیشرفت چندانی نداشته و نتایج ارزیابی‌ها همواره کمتر از حد میانی این آزمون (نمره 500) بوده است.

ارزیابی سال 2019 نشان می‌دهد که 61 درصد دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم نتوانسته‌اند به نقطه معیار بین­‌المللی متوسط (نمره 475) برسند! عملکرد پسران دبستانی در ریاضیات با میانگین نمره 447، با اندکی تفاوت بهتر از دختران دبستانی با میانگین نمره 439 بوده است؛ میانگین نمرات در آزمون تیمز 2019 به تفکیک دختر و پسر به شرح جدول زیر است:

بر اساس گزارش منتشر شده، تمام سرفصل‌های مورد ارزیابی در آزمون تیمز 2019 (شامل 17 موضوع) به 80 درصد دانش‌آموزان پایه چهارم تدریس شده است؛ ایران 109 ساعت آموزش ریاضی در پایه چهارم دارد و این در حالی است که سنگاپور 211 ساعت، هنگ‌کنگ 152 ساعت، ژاپن 151 ساعت و کره جنوبی 101 ساعت آموزش ریاضی را در برنامه سالیانه خود گنجانده‌اند. بر این اساس به نظر می‌رسد بازده ساعات آموزش ریاضی و میزان ساعات آن همچنین کیفیت کتاب درسی نیازمند بررسی و بازنگری است.

وضعیت ایران در آموزش و یادگیری علوم

پنج کشور سنگاپور (595)، کره جنوبی (588)، روسیه (567)، ژاپن (562) و تایوان (558) جایگاه‌های نخست آموزش و یادگیری علوم در پایه چهارم در آزمون تیمز 2019 را کسب کرده‌اند؛ ایران با نمره کل 441 در میان 58 کشور شرکت‌کننده جایگاه 48 و در میان 12 کشور همسایه حاضر در آزمون تیمز 2019 جایگاه هشتم آموزش و یادگیری علوم را کسب کرده است!

در بین همسایگان، کشورهای روسیه و ترکیه وضعیت بهتری نسبت به سایرین داشته‌اند؛ مشابه وضعیت ریاضیات، نتایج نشان می‌دهد وضعیت ایران طی 24 سال گذشته (از سال 1995 تا 2019) در آموزش علوم دبستان پیشرفت چندانی نداشته و نتایج ارزیابی‌ها همواره کمتر حد میانی (نمره 500) بوده است.

ارزیابی تیمز 2019 نشان می‌دهد که 60 درصد دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم نتوانسته‌اند به نقطه معیار بین‌المللی متوسط (نمره 475) برسند؛ عملکرد دختران دبستانی در علوم با میانگین نمره 440 بسیار نزدیک به پسران دبستانی با میانگین نمره 442 بوده است. میانگین نمرات در آزمون تیمز 2019 به تفکیک دختر و پسر به شرح جدول زیر است:

بر اساس گزارش منتشر شده، تمام سرفصل‌های مورد ارزیابی در آزمون تیمز 2019 (شامل 26 موضوع) به 72 درصد دانش‌آموزان پایه چهارم تدریس شده است. ایران 78 ساعت آموزش علوم در پایه چهارم دارد و این در حالی است که ژاپن 92 ساعت، تایوان 86 ساعت، سنگاپور 84 ساعت، کره جنوبی 71 ساعت، و روسیه 48 ساعت آموزش علوم را در برنامه سالیانه خود گنجانده‌اند. بر این اساس به نظر می‌رسد بازده ساعات آموزش علوم و میزان ساعات آن، همچنین کیفیت کتاب درسی نیازمند بررسی و بازنگری است.

کاهش علاقه دانش آموزان به یادگیری ریاضیات و علوم در دبستان

مقایسه نتایج آزمون تیمز 2019 با آزمون تیمز 2015 نشان می‌دهد از میزان علاقه دانش‌آموزان به یادگیری ریاضیات و علوم در دبستان‌ها کاسته شده است؛ در گزارش آزمون تیمز 2019 آمده است در درس ریاضی و علوم به ترتیب 11 درصد و 5 درصد دانش‌آموزان بی‌علاقگی خود را اظهار کرده‌اند که روندی افزایشی داشته است! در مقابل از جمعیت افراد خیلی علاقه‌مند به درس ریاضی و علوم کاسته شده و به ترتیب 59 درصد و 70 درصد دانش‌آموزان گفته‌اند به این دروس علاقه زیادی دارند. 

وضعیت گرسنگی، خستگی، قلدری و دسترسی به منابع یادگیری

اما آزمون تیمز تنها وضعیت دروس ریاضی و علوم را بررسی نکرده و به عوامل تاثیرگذار بر یادگیری دانش‌آموز در محیط خانه، مدرسه و کلاس نیز توجه دارد؛ طبق نتایج به‌دست آمده در سال 2019، 20 درصد دانش‌آموزان اظهار داشته‌اند تقریباً هر روز با احساس خستگی و گرسنگی وارد مدرسه می‌شوند که می‌تواند ناشی از استراحت و تغذیه ناکافی آنها باشد.

7 درصد دانش‌آموزان شرکت‌کننده در این آزمون اعلام کرده‌اند هر هفته و 32 درصد اعلام کرده‌اند تقریباً هر ماه مواجه با قلدری و زورگویی (bullying) در مدرسه هستند؛ در تعاریف آزمون تیمز 2019، مسخره شدن، طرد شدن، مورد دستبرد قرار گرفتن، آسیب دیدن، ضرب و شتم، تخریب لوازم شخصی و تهدید شدن از جمله مصادیق قلدری و زورگویی در نظر گرفته شده است.

همچنین در آزمون تیمز 2019 مشخص شده 25 درصد دانش‌آموزان دسترسی کم، و 5 درصد دسترسی زیاد به منابع یادگیری در خانه دارند؛ از این منظر، دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم در مقایسه با کشورهای همسایه حاضر در آزمون تیمز 2019، در جایگاه یازدهم قرار دارند و پس از ایران، ترکیه با 26 درصد و پاکستان با 38 درصد بیشترین درصد دانش‌آموز با دسترسی کم به منابع یادگیری در خانه را دارند؛ تعداد کتاب، داشتن اینترنت و اتاق شخصی، تحصیلات والدین، و وضعیت اشتغال والدین معیارهای بررسی دسترسی به منابع یادگیری در خانه بوده‌اند.