به گزارش بورس تابناک، ثبت‌نام در سامانه سجام، احراز هویت در دفاتر پیشخوان دولت، مراجعه به یک شعبه شرکت کارگزاری در راستای دریافت کد معاملاتی با رعایت مواردی اعم از ارائه حداقل مدرک تحصیلی (دیپلم) و پاسخ به چند سوال بورسی از جمله پیش‌شرط‌های ورود به بازار سرمایه کشور بود که طی یکسال اخیر همین پروسه آسان نیز نادیده گرفته شد. هرچند شیوع بیماری کووید- ۱۹ باعث شد اغلب مردم جامعه به سمت بستر الکترونیکی روی آورند و میزان مراجعه حضوری خود را به شعب شرکت‌های کارگزاری به حداقل ممکن برسانند اما در این بین معادلات بورسی نیز بر هم خورد. یکی از آنها ارائه مدرک تحصیلی بود که در سکوت کامل الزام ارائه آن از سوی سکاندار بورس حذف شد و در واقع زمینه را برای ورود عموم و بعضا کم بهره از دانش مالی به بازار سرمایه فراهم کرد. این در حالی است که پیش‌تر کارشناسان امر لزوم اعمال قوانین سختگیرانه‌تری درخصوص صدور کدهای آنلاین را گوشزد می‌کردند و معتقد بودند کسانی که توان تحلیل شرایط روز این بازار را ندارند، باید از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبادرت به سهامداری در بورس کنند.
شنیده‌ها حاکی از آن است که در کشورهای توسعه‌یافته، بورس‌اولی‌ها برای دوره‌ای فقط می‌توانند سهام صندوق‌ها را خریداری کنند و سپس با داشتن شرایطی اجازه دادوستد مستقیم دیگر شرکت‌ها را پیدا می‌کنند. منظور این نیست که باید در ایران شرط داشتن لیسانس یا مدارک بالاتر برای دریافت کد آنلاین لحاظ شود، بلکه داشتن سواد مالی لازم برای معامله‌گری در بازار سهام که بازای پرریسک یا قواعد و قوانین پیچیده است، یکی از لازمه‌های رسیدن به یک بازار کارآ است. حال فرد می‌تواند بدون داشتن دیپلم چنین سوادی را کسب کرده باشد یا حتی با داشتن مدارج بالای دانشگاهی نیز نتواند به درستی شرایط بازار را کندوکاو کند.
به هر حال عبور از الزام ارائه حداقل مدرک تحصیلی منجر به ورود افرادی با استراتژی «بورس خریدن» در بازار سرمایه شد. این دست از سرمایه‌گذاران که سطح سواد مالی بازار را با کاهش چشم‌گیری همراه کردند با پمپاژ حجم عظیمی از نقدینگی به یک‌باره شاخص‌کل بورس اوراق بهادار تهران را با افزایش غیر قابل تصوری همراه کردند و باعث شدند که دماسنج بازار تا محدوده بیش از ۲ میلیون واحدی تا ۱۹ مردادماه سال جاری افزایش پیدا کند. هر چند هم‌اکنون برگزاری آزمون پابرجاست و پاسخ به ۱۰ سوال بورسی در راستای ورود افراد تازه‌وارد به بازار سهام با پیش‌فرض دریافت کد آنلاین همچنان ضروری است اما شنیده می‌شود که برخی از شرکت‌های کارگزاری سوالات مربوط به ورودی مشتریان به بازار سرمایه را خود پاسخ می‌دهند.
در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا همه مشتریان صلاحیت دریافت کد آنلاین را دارند؟ در حالی صدور کد آنلاین منوط به پاسخ درست به حداقل ۸ سوال از ۱۰ سوال بورسی است که به همین تعداد سوال را نیز می‌توان به راحتی و با جست‌وجو در فضای مجازی یا پرسیدن از دیگران پاسخ داد. شاید به همین دلیل است که گزارشی مبنی بر رد صلاحیت برخی از مشتریان به دلیل عدم توانایی در پاسخ درست به سوالات، دیده نشود.
یکی از دلایل روند منفی و فرسایشی این روزهای بازار سهام در کنار آزمون‌های تشریفاتی شرکت‌های کارگزاری هم همین ورود افراد کم بهره از دانش مالی است که با مشاهده صفوف عرضه هر روز بر حجم فروش می‌افزایند. به تازگی در گزارشی تحت عنوان «قطب‌نمای خریداران سهام» به بررسی رفتار بورس‌بازان در یک نظرسنجی پرداخته شد. نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد که ۷۰ درصد معامله‌گران بدون در اختیار داشتن استراتژی معاملاتی در حوزه خرید و فروش سهام فقط بر اساس پدیده دنباله‌روی اقدام به معامله در بازار سهام می‌کنند و تنها ۶درصد از شرکت‌کنندگان این نظرسنجی تحلیل بنیادی را برای دادوستد سهام برگزیدند.
در چنین فضایی خبر محوری جایگزین تحلیل محوری است و کانال‌های تلگرامی که غالبا گردانندگانی با اهداف سوء دارند به مامنی برای این قبیل از سرمایه‌گذاران تبدیل می‌شوند که به دنبال کسب سود نجومی هستند. در این حالت سیگنال افراد غیر متخصص روند حرکتی بورس‌بازان و شاخص‌های سهامی را از حالت منطقی خارج می‌کند و سرمایه‌گذاران پشت پدیده دامنه نوسان چه متقارن و چه نامتقارن در معاملات روزانه صف‌نشینی را تاکتیک معامله‌گری خود می‌کنند. اکنون اینکه چه راهکار بازدارنده‌ای باید از سوی سیاست‌گذاران بورس اندیشیده شود تا سهامدارانی که ارزش دارایی خود را نمی‌دانند در این پروسه از چرخه معاملات با زیان هنگفت خارج نشوند نیز موضوعی است که در ادامه صاحب‌نظران بازار سرمایه به آن می‌پردازند.
آزمونی تشریفاتی برای بورسی شدن
علیرضا تاجبر، کارشناس بازار سرمایه: پیش‌تر در موضوع دریافت کد آنلاین، دو موضوع مطرح بود. نخست میزان تسلط افراد در بازار سرمایه که بر اساس یک آزمون مورد احراز قرار می‌گرفت و دیگری نیز شامل مدرک تحصیلی می‌شد. به دلیل تعداد بالای متقاضیان دریافت کد آنلاین و موضوعاتی که پیرامون مدرک تحصیلی که بعضا با مدارک تقلبی نیز مواجه شدیم، پیش شرط دریافت مدرک تحصیلی جهت ورود به بازار سرمایه در آیین‌نامه جدید معاملات بر خط حذف شد. به اعتقاد بنده آزمون فعلی نیز آزمونی تشریفاتی است و باید حذف شود.
هر چند دسترسی مستقیم به بازار سهام یکی از اشتباهات بزرگ محسوب می‌شود اما به هر حال اتفاقی بود که افتاد. اکنون نیز نمی‌توان مانع از سهامداری مردم شد یا حتی برای سهامدار شدن شرایطی را لحاظ کنیم چرا که سهام یک دارایی است و طبق قانون مدنی هر فردی می‌تواند سهامدار شود اما نحوه اتصال افراد به هسته معاملات یا به عبارتی سرمایه‌گذاری مستقیم مردم باید دارای شرایطی خاص شود.پیش‌تر یک رکن تحت عنوان معامله‌گران در بازار وجود داشت که نخست مردم سفارش‌های خود را به این افراد ارائه و در ادامه معامله‌گران نیز اقدام به اجرای سفارش‌ها می‌کردند، در واقع این افراد (معامله‌گران) با مشورت‌های شفاهی و سایر اقدامات، فیلتری بر احساسات و رفتار هیجانی بودند.
اکنون نیز با دسترسی مستقیم افراد عادی به بازار سرمایه هیجانات و احساسات وارد بازار شده است و موانعی همانند آزمون هم موضوعی تشریفاتی بوده که باید حذف شود. بنابراین اشتباهی جبران ناپذیر در بازار روی داده که در حقیقت غیر قابل بازگشت است. در چنین شرایطی یک راهکار وجود دارد، اینکه میزان آموزش نسبت به گذشته افزایش چشم‌گیری پیدا کند و افرادی که پیش از ورود باید آموزش‌های لازم را فرا می‌گرفتند اکنون آموزش ببینند.اکنون سهامداران تازه‌واردی که بدون آموزش وارد بازار سرمایه شدند و بعضا زیان‌هایی را هم متحمل شده‌اند این ضرر را باید مثابه هزینه یا تجربه‌ای در نظر بگیرند در راستای شناخت کلی اکوسیستم بازار. ارکان و نهادهای مالی بازار نیز باید با یک برنامه منسجم و استراتژیک اقدام به سطح‌بندی در آموزش این افراد کنند. در حال حاضر با سیل معامله‌گران برخط که مستقیما به هسته معاملات وصل هستند مواجه هستیم که باید در زمینه آموزش این افراد فعالیت‌های بیشتری صورت بگیرد. این مهم نیازمند طرح استراتژیکی است که در آن تمام ارکان، نهادهای مالی، دولت، صدا و سیما و حتی آموزش و پرورش دخیل باشند.
ورود به بورس بدون دانش مالی
روزبه شریعتی، تحلیلگر بازار سرمایه: در گذشته مشتریان به‌صورت حضوری با مراجعه به شرکت‌های کارگزاری توام با پر کردن فرم‌های مربوط اقدام به افتتاح حساب می‌کردند. همچنین افراد برای دریافت کد آنلاین نیز به ۱۰ سوال درخصوص ریزساختارها و کارآیی عملیاتی بازار سرمایه پاسخ می‌دادند، سوالاتی که نشان می‌داد فرد سرمایه‌گذار با مفاهیم اولیه بازار تا چه میزان آشنایی دارد. پیش‌تر محدودیت حداقل مدرک تحصیلی (دیپلم) وجود داشت اما در یک سال گذشته به نظر می‌رسد این مهم ملغی شده است؛ به‌طوری که با درخواست کد آنلاین، این کد سریعا به افراد تخصیص پیدا می‌کند.
هر چند رعایت ۱۰ سوال آزمون ضروری است اما طبعا هیچ شرکت کارگزاری ممانعتی در راستای ارائه کد به مشتریانی که قصد تزریق پول در راستای خرید سهام دارند و بعضا موفقیتی هم در پاسخ به سوالات کسب نکردند به عمل نمی‌آورند. در گذشته محدودیت دیگری نیز در نظر گرفته شد مبنی بر اینکه هر کد معاملاتی جدید باید همزمان با افتتاح حساب و درخواست کد آنلاین در گام نخست آموزش‌های لازم را دریافت کند. این محدودیت در قالب یک دستورالعمل آموزشی به مدت ۲ یا ۳ ماه برای افراد تازه وارد لحاظ شد و دریافت کد آنلاین نیز منوط بر قبولی در آزمون الکترونیکی شد اما متاسفانه این مهم نیز در نهایت به مرحله اجرا نرسید. اکنون نیز صدور کد آنلاین به‌طوری است که افراد پس از سجامی شدن وارد سایت شده و با تکمیل فرم‌های مربوط، به تعداد مشخصی از سوالات در راستای دریافت کد آنلاین پاسخ می‌دهند.
این در حالی است که دیگر اجباری به آپلود مدرک تحصیلی نیست.زمانی که تعداد کدهای معاملاتی در بازار به محدوده فعلی نرسیده بود باید با سازوکار آموزش چند ماهه و برگزاری آزمون الکترونیکی پیش می‌رفتیم چراکه این مهم باعث ارتقای دانش مالی افراد در بازار سرمایه می‌شد اما به هر روی حذف ضرورت ارائه مدرک تحصیلی باعث شد عده‌ای از مردم فارغ از دانش مالی وارد بازار سرمایه شوند. اکنون نیز مشخص نیست که باید چه مسیری را در جهت افزایش دانش مالی فعالان بازار سرمایه پیش بگیریم. اما به اعتقاد بنده باید در ابتدا دامنه نوسان باز شود و حجم مبنا نیز به اندازه شناوری سهام تغییر پیدا کند تا بدین صورت هر سهامدار با هر قیمتی که در نظر داشت اقدام به خرید یا فروش سهام کند. هر چند این سناریو مخالفانی هم دارد که معتقدند با این استراتژی مردم عادی دچار ضرر و زیان می‌شوند.
