به گزارش ایبِنا، ضریب تکاثر پولی، ضریبی است که قدرت افزایش حجم پول را براساس فعالیت بانک‌های تجاری نشان می‌دهد. به تعبیر دیگر، نشانگر آن است که در ازای هر واحد پایه پولی، حجم پول چقدر تغییر می‌کند، اما چه عواملی برحجم پول موثر واقع می‌شود؟
هر عاملی که سبب افزایش پایه پولی شود، عرضه پول را افزایش می‌دهد. مقدار تغییر در عرضه پول برابر است با ضریب تکاثری خلق پول ضرب در تغییر پایه پولی. به طور خلاصه می‌توان گفت، تغییر عوامل پایه پولی، نسبت اسکناس به سپرده، نرخ ذخیره قانونی و نرخ ذخیره اضافی سبب تغییر حجم پول می‌شود.
تبیین اجزای ضریب تکاثری پول و تاثیر آن بر حجم پول
- نسبت اسکناس و مسکوک در دست مردم به سپرده‌های دیداری، نشانگر آن است که مردم چه مقدار از معاملات خود را با اسکناس و چه مقدار دیگر را با چک انجام می‌دهند. اگر مردم تصمیم بگیرند بخش بیشتری از پول خود را به صورت اسکناس نگهداری کنند، در اینصورت بخش کمتری را به سپرده دیداری اختصاص داده و بانک‌ها منابع کمتری برای وام دادن و ایجاد تکاثر پولی اعتباری خواهند داشت و به تبع آن، حجم پول کمتر خواهد شد.
- نرخ ذخیره قانونی: چنانچه بانک مرکزی نرخ ذخیره قانونی را افزایش دهد، به ازای یک مقدار مشخص سپرده دیداری نزد بانک‌های تجاری مقدار ذخیره قانونی بیشتری طلب می‌کند، در اینصورت بخش کمتری از منابع به دست آمده از طریق این سپرده‌ها قابل استفاده برای وام دادن است. به این ترتیب ضریب تکاثر خلق پول و به تبع آن حجم پول کاهش می یابد.
- نرخ ذخیره اضافی: اگر بانک‌های تجاری به هر دلیلی به ازای یک مقدار سپرده دیداری مشخص ذخایر اضافی بیشتری نگهداری کنند، مقدار کمتری از منابع به دست آمده از طریق سپرده‌های دیداری را صرف اعطای وام می‌کنند و وام و اعتبار کمتری به وام‌گیرندگان می‌پردازند.
تغییرات نرخ ذخیره اضافی ناشی از عوامل ذیل است:
الف-نرخ بهره بازار، به معنی افزایش هزینه فرصت ذخایر اضافی و بیکار یا راکد بانک‌های تجاری است.
ب-نرخ تنزیل، یا نرخ بهره قرض دادن بانک مرکزی به بانک‌های تجاری است که در گذشته به آن نرخ تنزیل مجدد گفته می‌شد.
ج-ریسک کمبود نقدینگی، شاخص ریسک و نگرانی مواجه شدن بانک‌های تجاری با کمبود نقدینگی است.
به طور خلاصه می‌توان گفت کاهش نرخ بهره بازار، افزایش نرخ تنزیل و افزایش ریسک کمبود نقدینگی، منجر به افزایش نرخ ذخایر اضافی می‌شوند، که سبب خواهد شد ضریب تکاثر خلق پول کاهش یافته و حجم پول کاهش یابد. عکس موارد فوق سبب افزایش ضریب تکاثر خلق پول و حجم پول می‌شود.
