موضوع قیمتگذاری مواد اولیه داروی از جمله مسائلی است که این روزها مورد توجه سازمان غذا و دارو قرار کرفته است. موضوع مهمی که نه تنها منجر به ایجاد شفافیت قیمت‌ها در این حوزه خواهد شد بلکه از سوی دیگر بساط سودجویان این صنعت را جمع خواهد کرد.
در همین راستا خبرگزاری فارس در گفت‌وگوی تفصیلی با دکتر سید حیدر محمدی- مدیر کل دارو سازمان غذا و دارو به بررسی چالش‌ها و موانع این حوزه پرداخته است که در ادامه مشروح این پرسش و پاسخ را می‌خوانید:
یکی از بحثهای جدی در رابطه با مواد اولیه دارویی، قیمت گذاری دولتی است که به تازگی توسط سازمان غذا و دارو مطرح شده است. علت ورود سازمان غذا و دارو به بحث قیمت گذاری مواد اولیه چیست؟
در مورد قیمتگذاری مواد اولیه دارویی چند نکته مطرح است؛ اولاً طبق قانون تشکیل وزارت بهداشت هرگونه سیاست‌گذاری در خصوص دارو و تجهیزات پزشکی و فرآورده‌های سلامت محور با وزارت بهداشت است. در ماده بیست قانون تشکیل وزارت بهداشت صراحتاً اعلام شده است که هم قیمتگذاری و هم صدور پروانه برای کلیه اقلام سلامت محور، مؤسسات پزشکی و مراکز دارویی، چه تولید و چه عرضه و چه توزیع باید از سمت وزارت بهداشت صورت بگیرید. مواد اولیه دارویی نیز که جزئی از ترکیب داروها هستند، از این قاعده مستثنی نیستند.
متاسفانه قیمتگذاری مواد اولیه دارویی تاکنون انجام نشده است اما سازمان در شرایط فعلی تصمیم به ورود به بحث قیمت گذاری مواد اولیه گرفت. چه باعث شد که قیمتگذاری ماده اولیه ارزش پیدا کند؟ اختلاف نرخ ارز.
خیلی از برهه‌های زمانی اختلاف نرخ ارز پایین بوده یا تک نرخی بوده است و سازمان به دنبال قیمت گذاری نرفته اما الان که اختلاف بین ارز دولتی و ارز آزاد زیاد شده است این امر موضوعیت پیدا میکند. به هر طریقی وزارت بهداشت وارد قیمتگذاری ماده‌ی اولیه نشده بود. یکی از دلایل آن شاید در واقع این بود که خیلی از برهه‌های زمانی یا اختلاف نرخ ارز پایین بوده است یا تک نرخی بوده است اما الان که اختلاف زیاد شد این خیلی خود را نشان میدهد، به نحوی که بالغ بر هفت هزار میلیارد تومان عددی هست که به عنوان یارانه برای تولید کنندگان مواد اولیه دارویی توسط دولت پرداخت شده است.
طبیعی است زمانی که ارز حمایتی به یک محصول داده میشود پس باید قیمتگذاری شود. نمی‌شود که دولت بگوید ارز دولتی می‌دهم و شما به هر قیمتی که خواستی بفروش، معقول است؟ نه. و مطلب بعدی که موثر در الزام قیمت گذاری است، ممنوعیت یا محدودیت واردات اقلامی است که مشابه تولید داخل دارد که به نحوی ایجاد کننده یک بازار انحصاری است، لذا مداخله رگولاتور جهت جلوگیری از افزایش نامعقول پرداخت از جیب بیماران ضروری است.
قیمت گذاری مواد اولیه از سمت نهادهای مختلف از جمله خود تولیدکنندگان مواد اولیه و همچنین نهادهای نظارتی با چه واکنش‌هایی همراه بوده است؟
سندیکای تولید کنندگان مواد اولیه جز اولین گروههایی بود که با بنده مکاتبه کرد که ما از قیمتگذاری استقبال میکنیم که البته بعداً نمی‌دانم چرا حرف خود را پس گرفت. البته پیشنهادشان این بود که قیمت گذاری در خود سندیکا انجام شود اما سازمان حمایت از مصرف کنندگان و سایر نهادهای قانونی این رویه را درست نمی داستند. بعد از آن سازمان بازرسی کل کشور خیلی جدی با وزارت بهداشت در خصوص لزوم قیمتگذاری مواد اولیه و دلیل عدم اجرای آن به عنوان تکلیف قانونی مکاتباتی داشت.
همچنین در جلسه‌ای که در دیوان محاسبات برگزار شد یکی از معاونین دیوان محاسبات این مسئله را به عنوان گلایه مطرح کرد که چرا در حالتی که دارو قیمتگذاری میشود و با قیمت دولتی به فروش میرسد، چه طور ماده‌ی اولیه که ارز دولتی می‌گیرند، قیمتگذاری نمی‌شوند؟ وقتی ماده‌ی اولیه که روی قیمتگذاری نهایی دارو اثر دارد و قیمتگذاری نمی‌شود، قیمتگذاری را با خطا مواجه می‌کنید. پس مواد اولیه دارویی میبایست قیمتگذاری شود.
سازمان حمایت از مصرف کنندگان نیز نامه‌ای به ما زد که شما میبایست طبق قوانین بالادستی و مصوباتی که هست قیمتگذاری کنید. به استناد همه‌ی این‌ها سازمان غذا و دارو تصمیم گرفت قیمتگذاری اولیه را انجام بدهد.
انتظار ما این بود و هست که سندیکای تولیدکنندگان مواد اولیه خیلی قاطع از قیمت گذاری مواد اولیه حمایت کند. اما متاسفانه بعضی افراد ناسالم و معدود یک رویه تخریبی را شروع کردند، کارشکنی کردند، شایعات کذب و بی اساس که هر صاحب عقلی را وادار به فکر در مورد نیت های این افراد در پس این رفتارها می کرد مرتب تکرار کردند که به لطف و حمایت خداوند این رفتارهای کمخردانه اثری بر جهت گیری کلی سیاستگذار نخواهد داشت.
عدم قیمت گذاری مواد اولیه چه تبعاتی را به دنبال داشته است؟
سوابق واردات مواد اولیه به طور کامل هم در سازمان غذا و دارو و هم در گمرک وجود دارد. قیمت‌ها واردات و قیمتهای فعلی فروش شرکتها را داشتیم. گزارش‌هایی که می‌آمد متأسفانه نشان میدهد که بعضی از شرکتهای تولید کننده مواد اولیه دارویی ارز دولتی می‌گیرند ولی محصولات خود را با قیمت آزاد می‌فروشند. محاسبات ما با ارز دولتی حمایت‌های پایین‌تری را نشان میدهد. بعضی از تولید کنندگان ماده اولیه هم انصافاً قیمتهای منصفانه‌ای داشتند. این را باید ذکر کرد ولی خطاب ما آن‌هایی هستند که از این قاعده خارج شدند و در حق مردم و تولید کنندگان دارو اجحاف کردند.
قیمت گذاری مواد اولیه دارویی با چه روشی انجام میشود؟
برای قیمت گذاری، پیشنهادات قیمتی خود شرکت و قیمت پیشنهادی سندیکای مواد اولیه و قیمت جهانی آورده میشود، همچنین قیمت کارشناسی سازمان غذا و دارو هم آورده میشود و تلفیق این موارد به کمیسیون قانونی قیمتگذاری پیشنهاد میشود. در این کمیسیون نماینده‌ی صنعت دارو، نماینده‌ی سازمان حمایت و نماینده سازمان‌های بیمه‌گر و اعضای حقوقی یعنی مدیرکل و رئیس سازمان حضور دارند. بنابراین یک قیمتگذاری منطقی انجام شده و ابلاغ میگردد.
با این شرایط چرا برخی افراد مخالفتهای جدی نسبت به قیمت گذاری مواد اولیه دارند؟
یقین داشته باشید که این‌ها آن کسانی هستند که ارز دولتی را می‌گیرند و به قیمت آزاد می‌فروشند و از قیمت گذاری مواد اولیه متضرر می‌شوند. احساس می‌کنند یک پول زوری که تا حالا می‌گرفتند را دیگر نمی‌توانند بگیرند. قطعاً در شفافیت برای آدم‌هایی که شفاف عمل نمی‌کنند زیان است. این‌ها جز آن‌ها هستند. اگر نه آن‌ها که سالم کار میکردند تشکر کردند که با قیمت گذاری مواد اولیه توسط سازمان غذا و دارو، سره از ناسره مشخص شود که کدام تولیدکننده درست عمل میکند و کدام خطا عمل میکند.
استدلال برخی تولیدکنندگان مواد اولیه در مخالفت با قیمت گذاری چیست؟
متأسفانه بعضاً می‌گویند که سازمان صلاحیت قیمتگذاری ندارد که من اول عرائض خود گفتم که به چه استنادی سازمان صلاحیت سرمایه‌گذاری دارد و یک سری هم که غیر منطقی مرتب اعتراض می‌کنند. بعضی از شرکتهای دارویی که خیلی اقلیت هستند هم می‌گویند آقا اصلاً سازمان نباید قیمتگذاری کند. برخی نیز به این استناد میکردند که چون چهل سال قیمتگذاری نمی‌شده الان هم نباید انجام شود!
به طور کلی وضعیت صنعت مواد اولیه دارویی در کشور چگونه است؟
با توجه به جهت گیری کلی نظام، شما هر تولیدی در داخل کشور بکنید نسبت به عدم تولید خوب است اما یکی از نقاط ضعف ما در تولید ماده‌ی اولیه‌ی این است که عمق را زیاد نکردیم. ما هر چه از مراحل عمیق‌تر تولید کنیم قطعا ارزش افزوده‌ی بیشتری برای ما دارد. ما در این حوزه ضعیف هستیم. یعنی تقریباً حدود هفتاد و سه درصد از ماده‌ی اولیه‌ی تولید داخل فعلا تنها یک مرحله از تولید را داخل کشور انجام میدهند و حدود هیجده درصد از تولیدات هم اِن منهای دو هستند یعنی تنها دو مرحله را در داخل انجام میدهند.
توضیح بیشتر اینکه، تولید مواد اولیه دارویی تولید یک مولکول شیمیایی است و پایه بسیاری از مولکول‌های شیمیایی یک ماده‌ی اولیه‌ی معدنی است که از معدن استخراج میشود و یا یک ماده‌ی پتروشیمی است. خوشبختانه در ایران ما در هر دو قسمت هم مزیت کامل داریم. منتهی این مواد معدنی و مواد خام پتروشیمی باید هفت، هشت مرحله‌ی فرآیند را طی کنند تا ماده موثره دارویی به دست بیاید. متأسفانه صنعت ماده اولیه به جای اینکه بیاید از مزایای طبیعی کشور استفاده کند همه‌ی این مراحل را بایپس میکند و ماده‌ی ان منهای یک را از چین وارد میکند و این‌جا یک فرآیند خیلی ساده را انجام میدهد و تبدیل به ماده موثره دارویی میشود.
مشکلی که عمق پایین تولید دارد این است که در نهایت منجر به ارزبری قابل ملاحظه میشود، قیمت شما هم طبعا ممکن است که از ماده موثره ای که میتوانستی به طور مستقیم وارد کشور کنی بالاتر برود. هر چه عمق تولید بیشتر شود ارزبری کمتر خواهد شد. الان کاهش ارزبری در صنعت ماده اولیه 26 درصد است که 17.4 درصد آن صرفا مختص به چند مولکول مخدری است که پیش ساز آن از اکتشافات پلیس تامین می شود و متاسفانه در ارتباط با سایر مولکول ها توفیق زیادی در رابطه با کاهش ارزبری حاصل نشده است و در این محور تلاش بیشتری باید صورت گیرد.
به طور کلی رویکرد سازمان در مواجهه با صنعت ماده اولیه چگونه است؟
این موضوعاتی که ما مطرح کردیم صرفاً برای کمک به سیستم است و سازمان به دنبال اصلاح جهت گیری های کلی صنعت در راستای نیاز جامعه و بهبود کارایی خود صنعت است. تا این‌جایی که صنعت ماده‌ی اولیه رسیده است، سازمان ممنون کسانی است که در این راستا تلاش کردهاند. ما گزارشی علمی که شرایط تولید ماده‌ی اولیه را میسنجد مطرح کردهایم. سیاست سازمان حمایت از تولید و عمق بخشی به تولید است. رویکرد سازمان این است که اگر مادهای کاملا وارداتی است و تولیدکنندهای اِن منهای یکِ آن را، تولید کرد از او تشکر شود و می‌گوییم که بهتر این است که بعد از مدتی منهای دو آن را تولید کنید و همین طور سلسله وار حمایت ها در راستای خوداتکایی نظام دارویی و بهره وری بالاتر صنعت قرار گیرد. این سیاست مهمی است.
چند درصد مواد اولیه را وارد میکنیم؟
به صورت آماری حدود 1431 مولکول دارو در لیست و فهرست دارویی کشور وجود دارد که از این تعداد تا شهریور 1400، تعداد 207 مولکول شیمیایی به عنوان تولید داخل در اداره دارو ثبت شده است که با افزودن 34 ماده اولیه بیولوژیک، در مجموع 241 مولکول ماده اولیه اعم از شیمیایی و بیولوژیک در داخل تولید میشود. سهم مواد موثره شیمیایی در سال 1399 به لحاظ ریالی 23.1 درصد و به لحاظ حجمی 25.1 درصد از بازار بوده است. ممکن است تولید کننده‌های ماده اولیه بعضی از اقلام دیگر را هم تولید کنند. بحث ما روی دارو است. مثلا تعدادی از اکسپیان ها و ماده‌ی اولیه‌ی بسیاری از مکمل‌ها در یکی، دو سال اخیر در داخل کشور تولید می‌شوند که مد نظر نیست.
چرا سندیکای مواد اولیه نسبت به گزارشات سازمان گاهی تقابل دارد؟
اولاً که سازمان غذا و دارو به هیچ وجه به دنبال تقابل با شرکتها نیست و وظیفه‌ی رگولاتوری خود را انجام میدهد و روند گذشته هم نشان می دهد که بسیاری از سیاست های سازمان در این سال ها در جهت حمایت بی وقفه از تولیدات داخلی بوده است. اما بهر حال قیمت گذاری کالایی که تا کنون ارز دولتی و حمایت انحصاری می گرفته و با هر قیمتی دلخواه شرکت بوده به فروش می رسیده است می تواند دستمایه مهمی باشد برای به خطر افتادن منافع برخی از افراد که جنبه انصاف را طی دو سه سال اخیر رعایت نکرده اند و گرانفروشی داشته اند. از طرفی سندیکا اصولاً مجموعه بخشی از تولید کنندگان است و ممکن است که بخشی از تولید کنندگان در سندیکا عضو نباشند. به هر حال سندیکا هم نمی‌تواند برای رگولاتور تعیین تکلیف کند که مثلا قیمتگذاری بکند یا نکند، این کالا را وارد کن یا نکن، ولی می‌تواند مشورت دهنده‌ی خوبی باشد.
برای مواد اولیه تولید داخل، محدودیتهای وارداتی تعیین شده است؟
باید از کسی که تولید میکند حمایت کنیم، منتهی برای اینکه این تولید به صرفه شود و رشد کند، شرکت های مربوطه بایستی باید بازار صادراتی ایجاد کنند، که برای اینکار نیازمند ارتقای کیفی محصولات خود و کاهش بهای تمام شده و قیمت محصولاتشان هستند تا توان رقابت پذیری با دنیا را پیدا کنند و البته نمونه های موفقی را هم در کشور داشته ایم. مطمئن باشید که اگر کسی بازار واقعی صادراتی را نداشته باشد قیمت آن به صرفه نیست یا کیفیت مطلوب نداشته یا کیفیت مطلوبش را نتوانسته به کشورهای هدف اثبات کند. چرا یک سری از بیولوژیک ساز‌های ما صادرات خیلی زیادی انجام میدهند؟ چون با رعایت استانداردهای کیفی، به صرفه هست و توانستند قیمت رقابتی بدهند.
باید یک سال، دو سال، سه سال از تولید کننده داخلی حمایت شود که بتواند تولید به صرفه کند. اما اگر یک تولیدکننده بیاید یک عمر کار کند ولی هیچ وقت ارزش صادراتی ایجاد نکند و در خلق ارزش برای داخل کشور هم به کج راهه رفته باشد دیگر حمایت بی حد و حصر از او معنا نمی‌دهد.
