الزامات قانونی پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام

در راستای رعایت قانون بودجه سال ۱۴۰۱، پرداخت سود سهام از طریق «سامانه سجام» الزامی شد و مدیر نظارت بر ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، با ارسال اطلاعیه‌ای به تمامی ناشران ثبت‌شده نزد این سازمان و مؤسسات حسابرسی معتمد این سازمان، الزامی شدن پرداخت سود سهام از طریق این سامانه را یادآور گردید.

۱) الزام شرکت‌های سهامی عام به ثبت نزد سازمان بورس

یکی از دستاورد‌های قانون بازار اوراق بهادار ج. ا. ا. تمرکز بخشیدن به امر نظارت و ایجاد امکان اطلاع‌رسانی بهتر به سرمایه‌گذاران در انتشار و عرضۀ اوراق بهادار است. این قانون با وضع الزامات جدید برای انتشار و عرضۀ اوراق بهادار در کشور و با تأکید بر دقت اطلاعاتی که در جریان این فرآیند در اختیار عموم قرار می‌گیرد، شرط اولیۀ حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران را فراهم آورده است. مطابق این قانون عرضۀ عمومی اوراق بهادار در کشور منوط به کسب مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار می‌باشد.

به‌منظور انجام عرضۀ عمومی، اوراق بهادار باید نزد سازمان بورس به ثبت برسد. الزامات قانونی ثبت عرضۀ عمومی اوراق بهادار در بند (۴) ماده ۷ و ماده ۲۰ قانون بازار اوراق بهادار ج. ا. ا. مصوب ۱/ ۹/ ۱۳۸۴ معین گردیده است. قانون‌گذار در ماده ۲۱ این قانون، به ماهیت ثبت اوراق بهادار پرداخته و حدود رسیدگی سازمان در فرآیند ثبت اوراق بهادار را بیان نموده است. آثار تبعی ثبت اوراق بهادار نزد سازمان بورس در مواد ۴۲ و ۴۵ این قانون مشخص گردیده است. در ماده ۲۲ این قانون مبانی دریافت اطلاعات در فرآیند ثبت اوراق بهادار، مقرر و در «دستورالعمل ثبت و عرضۀ عمومی اوراق بهادار» مصوب ۲۵/ ۱۰/ ۱۳۸۵ مشخص گردیده است.

۲) الزام شرکت‌های سهامی عام ثبت‌شده نزد سازمان بورس به پرداخت سود سهام

«رئیس و اعضای هیات‌مدیره شرکت سهامی که حداکثر تا شش ماه پس از پایان هرسال مالی مجمع عمومی عادی صاحبان سهام را دعوت یا مدارک مقرر در ماده ۲۳۲ را به‌موقع تنظیم و تسلیم نکنند، به حبس از دو تا شش ماه یا به جزای نقدی از بیست هزار تا دویست هزار ریال یا به هر دو مجازات محکوم خواهند شد» (ماده ۲۵۴ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب ۱۳۴۷).

به موجب تصویب نامه مصوب ۸/ ۱۱/ ۱۳۹۹، هیات وزیران به استناد ماده ۲۸ قانون مجازات اسلامی اصلاحی ۲۳/ ۲/ ۱۳۹۹ جزای نقدی موضوع این ماده را به سی میلیون تا شصت میلیون ریال افرایش داده است.

«درصورتی‌که مجمع عمومی سالانه برای رسیدگی به حساب‌های هر یک از سال‌های مالی تا ده ماه از تاریخی که اساسنامه معین کرده است تشکیل نشده باشد، هر ذینفع می‌تواند انحلال شرکت را از دادگاه بخواهد» (بند (۲) ماده ۲۰۱ ل. ا. ق. ت.).

«تقسیم سود و اندوخته بین صاحبان سهام فقط پس از تصویب مجمع عمومی جائز خواهد بود و در صورت وجود منافع تقسیم ده درصد از سود ویژه سالانه بین صاحبان سهام الزامی است» (ماده ۹۰ ل. ا. ق. ت.).

«مجمع عمومی پس از تصویب حساب‌های سال مالی و احراز اینکه سود قابل‌تقسیم وجود دارد مبلغی از آن را که باید بین صاحبان سهام تقسیم شود تعیین خواهد نمود. علاوه بر این، مجمع عمومی می‌تواند تصمیم بگیرد که مبالغی از اندوخته‌هایی که شرکت در اختیار دارد، بین صاحبان سهام تقسیم شود؛ در این صورت در تصمیم مجمع عمومی باید صریحاً قید شود که مبالغ موردنظر از کدام‌ یک از اندوخته‌ها باید برداشت و تقسیم شود. هر سودی که بدون رعایت مقررات این قانون تقسیم شود، منافع موهوم تلقی خواهد شد. نحوه پرداخت سود قابل‌تقسیم توسط مجمع عمومی تعیین می‌شود و اگر مجمع عمومی در خصوص نحوه پرداخت تصمیمی نگرفته باشد هیات‌مدیره نحوه پرداخت را تعیین خواهد نمود، ولی درهرحال پرداخت سود به صاحبان سهام باید ظرف هشت ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود انجام پذیرد» (ماده ۲۴۰ ل. ا. ق. ت.).

۳) نحوۀ الزام شرکت‌های سهامی عام ثبت‌شده نزد سازمان بورس به پرداخت سود سهام

به‌موجب ماده ۱۵ قانون توسعه ابزار‌ها و نهاد‌های مالی جدید به‌منظور تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب ۲۵/ ۹/ ۱۳۸۸ «درصورتی‌که اوراق بهادار پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار یا بازار خارج از بورس و یا اوراق بهادار مبتنی بر کالا که در بورس کالا پذیرفته می‌شود متضمن سود مصوب، سررسید شده یا تضمین شده باشد، باید بموقع و در چارچوب مقررات، توزیع و پرداخت شود. در صورت خودداری ناشران و شکایت صاحبان اوراق بهادار یا سازمان، موضوع در هیات داوری قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران طرح و آرای صادره در این خصوص از طریق اجرای احکام دادگاه‌ها قابل‌اجراست.»

۴) الزام شرکت‌های سهامی عام ثبت‌شده نزد سازمان بورس به پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام

سجام درواقع اختصاری از عبارت «سامانه جامع اطلاعات مشتریان» است که توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ایجاد شده است. به‌منظور افزایش سرعت و کیفیت ارائه خدمات به فعالان بازار‌های سرمایه و بهبود نظارت، از یک سامانه استفاده می‌شود که تمام اطلاعات هویتی و سوابق معاملاتی سرمایه‌گذاران در آن به ثبت می‌رسند. به‌طورکلی، تمام افرادی که متقاضی فعالیت و معامله در بازار سرمایه هستند، باید در سامانه سجام ثبت نام کنند. این افراد ممکن است سرمایه‌گذاران حقیقی، حقوقی، ایرانی یا حتی خارجی باشند. هدف از ایجاد سامانه سجام کسب درآمد نیست، بلکه به‌منظور ارائه خدمات فراگیر و یکپارچه در بازار‌هایی مانند بورس از آن استفاده می‌شود. به‌این‌ترتیب، افراد می‌توانند تنها با مراجعه به آدرس سجام از تمام دارایی و بازدهی سرمایه خود در این بازار اطلاعات کسب کنند.

همچنین به‌منظور ایجاد حساب در کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، فعالیت و سرمایه‌گذاری در بورس و... باید در سجام ثبت‌نام کرد. «سجامی شدن» تنها مختص اشخاصی که می‌خواهند کد بورسی دریافت کنند نیست. شما برای انجام کلیه امور غیرحضوری در بازار سرمایه نیز نیازمند طی مراحل ثبت‌نام در سامانه سجام هستید. هم‌زمان با راه‌اندازی این سامانه، احراز هویت سرمایه‌گذاران تسهیل پیدا کرده و امکان پول‌شویی، سودجویی و تأمین مالی غیرمجاز در بازار سرمایه از بین رفته است.

سامانه سجام (sejam.ir) یک مرحله اصلی برای ورود اشخاص به بازار سرمایه است. «سامانه سجام» وظیفه ثبت اطلاعات هویتی اشخاص را دارد. یکی از مزیت‌های سامانه سجام، امکان احزار هویت غیرحضوری است که باعث تکمیل امکانات این سامانه شده است. از سال ۱۳۹۷ اشخاصی که برای گرفتن «کد بورسی» اقدام می‌کنند، باید علاوه بر انتخاب یک کارگزاری و مراجعه و عضویت در آن، در این سامانۀ اینترنتی، اطلاعات هویتی خود را نیز ثبت کرده باشند. پس از ثبت تمام اطلاعات هویتی اشخاص در سامانه اینترنتی سجام را و اتمام مراحل ثبت‌نام، اشخاص می‌توانند احراز هویت شوند و درنهایت با انتخاب یک کارگزاری و عضو شدن در آن، کد بورسی خود را دریافت می‌کنند.

تا پیش از راه‌اندازی سجام، حتی فرایند دریافت سود نیز با هزینه‌های بی‌مورد همراه بود. بعد از هر یک از مجامع عمومی عادی که شرکت‌ها در آن‌ها اقدام به تقسیم بخشی از سود هر سهم (EPS) می‌کنند، اطلاعیه‌ای در «سامانه کدال» (Comprehensive Database of All Listed Companies)؛ سامانه مختص گزارش‌ها شرکت‌ها، منتشر می‌شد.

بر اساس این اطلاعیه، سرمایه‌گذاران باید از یکی از روش‌های رایج در آن زمان، سود خود را دریافت می‌کردند. در روش اول، سرمایه‌گذاران شماره‌حساب خود را به‌منظور دریافت سود و با استفاده از ایمیل ارسال می‌کردند. در روش دوم، یک تاریخ برای سرمایه‌گذاران مشخص می‌شد تا سرمایه‌گذاران با در دست داشتن کد بورسی و کارت ملی به بانک مربوطه مراجعه کرده و سود تقسیمی را دریافت کنند. این در حالی است که امروزه اطلاعات هر سرمایه‌گذار توسط سجام بورس در اختیار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی قرار دارد و وجه سود تقسیم‌شده در تاریخ اعلام‌شده و توسط همین شرکت به‌حساب واریز می‌شود.

به استناد بند «م» تبصره (۵) قانون بودجه سال ۱۴۰۱ «کلیۀ ناشران ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار موظف‌اند جهت تسهیل امور سهامداران، سود تقسیمی مصوب مجمع عمومی را با همکاری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه از طریق سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) به سهامداران پرداخت کنند.»

ضمانت اجرایی که در این ماده جهت عدم رعایت مفاد آن در نظر گرفته شده ازاین‌قرار است که «مدیران متخلف از اجرای این حکم با شکایت سازمان بورس و اوراق بهادار به انفصال‌ازخدمت در دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های سهامی عام به مدت شش ماه تا دو سال محکوم می‌شوند. سازمان بورس و اوراق بهادار موظف است بر اجرای این بند نظارت کند.»

ختم کلام

در اطلاعیۀ مورخ ۱۵/ ۱/ ۱۴۰۱ سازمان بورس و اوراق بهادار خطاب به کلیۀ ناشران ثبت‌شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار و مؤسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار علاوه بر تأکید بر اجرای کلیه تکالیف منبعث از قانون بودجه سال ۱۴۰۱ و سایر قوانین و مقررات مرتبط آمده است که در جهت اجرای تکلیف قانونی موضوع بند «م» تبصره (۵) قانون بودجه سال ۱۴۰۱ ضروری است کلیۀ ناشران ثبت‌شده نزد سازمان که در سال ۱۴۰۱ اقدام به برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه / عادی به‌طور فوق‌العاده برای توزیع سود نموده و نسبت به تقسیم سود اقدام می‌کنند، هماهنگی‌های لازم را به‌منظور پرداخت سود از طریق سجام (ازجمله هماهنگی قبلی با شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه) انجام داده و در گزارش‌ها مالی خود، زمان‌بندی پرداخت سود سهام را با در نظر گرفتن الزام قانونی مذکور، اعلام کنند.

فرشید فرحناکیان‬ دکترای حقوق نفت و گاز