عالمانه ترین پاسخ به ادعای زن ستیزی فردوسی

به گزارش «تابناک»، روزنامه خراسان نوشت: در پی انتشار تازه‌ترین ترجمه کتاب «زن در شاهنامه» اثر استاد جلال خالقی مطلق که از آلمانی به فارسی برگردانده شده ، با مریم رضایی، عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مترجم این اثر گفت‌وگو کرده‌ایم

  « زن و اژدها هر دو در خاک به
جهان، پاک از این هر دو ناپاک به»

 اگر چه این بیت زن ستیزانه را برخی افراد با اصرار به حکیم ابوالقاسم فردوسی نسبت می‌دهند و هر چند سال یک بار، بیرق دروغین زن‌ستیزی این شاعربزرگ را با نیت‌های مختلف بالا می‌برند ؛اما دکترجلال خالقی مطلق، دکتر میر جلال الدین کزازی، زنده یاد دکتر ابوالفضل خطیبی وبسیاری از شاهنامه پژوهان کشور تا امروز، پاسخ‌های محکمی برای  رد این ادعا مطرح کرده‌اند. البته ماجرای وارد آوردن اتهام زن ستیزی به فردوسی توسی تنها به همین یک بیت و فضای داخل مرزهای ایران محدود نمی‌شود بلکه نظریه زن‌ستیزی فردوسی را برخی از خاورشناسان خارجی نیز از سال های دور تا امروز همواره مطرح کرده‌اند .تئودور نولدکه، خاورشناس معروف (زاده ۲ مارس ۱۸۳۶ – درگذشته ۲۵ دسامبر ۱۹۳۰) یکی از این افراد است. او درباره نگاه فردوسی به زنان در شاهنامه می‌نویسد: «در شاهنامه، زنان نقش فعالی ایفا نمی‌کنند؛ تنها زمانی ظاهر می‌شوند که هوس یا عشقی در میان باشد.» 

 یکی از منابع معتبری که به این ادعاهای نادرست، پاسخ های محکمی داده، کتاب «زن در شاهنامه » است.این کتاب در اصل رساله دکترای استاد جلال خالقی مطلق بوده و در سال ۱۳۴۹ به زبان آلمانی نوشته شده است. کتابی که به تازگی توسط مریم رضایی ، مترجم زبان آلمانی و عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، زیر نظر مستقیم استاد جلال خالقی مطلق ترجمه شده و تأیید این استاد برجسته ادبیات  را نیز دریافت کرده است. برای آگاهی از نظرات مطرح شده در این کتاب با این مترجم زبان آلمانی و عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت وگو کرده‌ایم.

ترجمه کتاب «زن در شاهنامه» زیر نظر مستقیم استاد 
این پژوهشگر ادبی، درباره کتاب «زن در شاهنامه» گفت: این کتاب، در واقع رساله دکترای استاد جلال خالقی مطلق است که در سال ۱۳۴۹ برابر با سال ۱۹۷۰ میلادی در دانشگاه «کلن» دفاع و یک سال بعد در «فرایبورگ» آلمان منتشر شده است. در سال ۲۰۱۲ نیز توسط «دیریگته نوین اشواندر» در کالیفرنیا از آلمانی به انگلیسی ترجمه شد. چند تن از مترجمان ایرانی در دومرحله در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۸ آن را از روی ترجمه انگلیسی به فارسی برگرداندند، اما به دلیل اشکالات زیاد این دو ترجمه، نقد‌هایی به آن وارد شد و در نتیجه بنده پس از کسب اجازه از دکترخالقی مطلق، ترجمه را از روی منبع اصلی که به آلمانی نوشته شده بود آغاز کردم.
این عضو هیئت‌علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی خاطرنشان کرد: پس از بررسی هر دو نمونه ترجمه وهمچنین مطالعه نقد‌هایی که به این ترجمه‌ها وارد شده بود به سراغ منبع اصلی یعنی پایان نامه دکتر خالقی مطلق که به زبان آلمانی نوشته شده رفتم. برای جلوگیری از تکرار اشتباهات و تهیه ترجمه‌ای با کمترین خطای ممکن با استاد، صحبت کردم تا زیر نظر مستقیم خودشان، کتاب را از آلمانی به فارسی ترجمه کنم و در نهایت، کتاب «زن در شاهنامه» در ۳۰۶ صفحه، توسط انتشارات «بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار» منتشر شد.

نگاه مثبت فردوسی به جایگاه زنان

رضایی خاطرنشان کرد: این کتاب در قالب دوبخش به تشریح جایگاه زنان در شاهنامه پرداخته است. بخش اول مربوط به تشریح سرگذشت زنان اشرافی و زنان طبقات پایین بوده و بخش دوم شامل تشریح نقش زنان در خانواده و اجتماع می‌شود که نقطه مشترک همه این زنان، کوشایی آن‌هاست. اگر بخواهیم به مهم‌ترین زنان شاهنامه که استاد خالقی مطلق به دقت جایگاهشان را بررسی کرده، اشاره کنیم می‌توانیم از رودابه، تهمینه، سودابه و منیژه (به‌عنوان دوشیزه ها)، سیندخت، گلشهر، شیرین (به‌عنوان همسران تأثیر گذار)، فرانک، سیندخت و جبیره (به‌عنوان مادران تأثیر گذار)، گردآفرید و گردیه (به‌عنوان زنان جنگجو) و همچنین تعداد زیادی از دایه‌های تأثیر گذار نام ببریم.

وی تصریح کرد: مهم‌ترین موضوعی که در گفتگو‌های تلفنی و کتبی، استاد خالقی به آن تأکید می‌کردند این بود که در بیشتر آثار موجود ادب فارسی، شاید به زنان به‌عنوان غنیمت و ابزار خوشگذرانی توجه شده تا یار و همسر، اما این موضوع در شاهنامه متفاوت است و زنان در شاهنامه فردوسی، دارای جایگاه والا و موثری هستند.

رد اتهام زن‌ستیزی فردوسی

این مترجم زبان آلمانی افزود: تعدادی از دانشمندان غیر فارسی زبان در سخنانی به ناحق، فردوسی را فردی زن ستیز معرفی کرده‌اند واستاد خالقی مطلق در این کتاب با پاسخ‌های محکم خود این اتهام بزرگ را رد کرده و همواره تاکیدشان بر این بوده که در شاهنامه تعداد زیادی، بیت‌های الحاقی داشته‌ایم. اگر در شاهنامه با نظرات منفی درباره زنان روبه رو می‌شویم در حقیقت شاعر، درحال بیان روایت از زبان یکی از شخصیت‌هایی است که درباره زنان، نظر منفی داشته است؛ اما متأسفانه، منتقدان شاهنامه نظر این شخصیت‌ها را به‌عنوان نظر قطعی فردوسی تلقی کرده و به این شاعر بلندآوازه، اتهام زن‌ستیزی وارد کرده‌اند.

این کارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی با اشاره به بخش دیگری از کتاب «زن در شاهنامه» تأکید کرد: دریکی از داستان‌های شاهنامه باوجود فداکاری‌های فراوان منیژه برای بیژن، بیژن این جمله را می‌گوید که «راز‌ها را نباید به زنان گفت» و فردوسی برای بیان روایت داستان، این نقل‌قول را آورده پس این نظر فردوسی نیست و نباید آن را به شاعر نسبت دهیم.