رمضان المبارک 1431 / 14-6-1389 / جلسه (25)اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيم؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَلَمِين وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرين وَ لَعنَةُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعين.
«اللّهمّ صَلّ عَلی مُحمّدٍ وَ آلِ مُحمّدٍ وَ اسمَع نِدائی إِذا نادَیتُک وَ اسمَع دُعائی إِذا دَعَوتُک وَ أَقبِل عَلَیَّ إِذا ناجَیتُک وَ قَد هَرَبتُ إِلَیک وَ وَقَفتُ بَینَ یَدَیک»
مروري بر مباحث گذشتهبحث ما در این رابطه بود که ماه مبارک رمضان، ماه بازگو کردن کلام ربّ يعني تلاوت قرآن است و ماه سخن گفتن با ربّ يعني دعا كردن است. گفتيم دعا مأثور و غیرمأثور دارد و دارای آداب و شرایطي است و بالأخره عواملی هستند که روی اجابت دعا تأثیرگذارند. برخي از اين عوامل را هم ذکر کردیم، مثل عامل زمان و مکان. بحث به عوامل مكانيِ مؤثر بر دعا رسيد و در اين رابطه مکان‌هایی را هم به طور اختصار مطرح کرديم.
در جلسه گذشته به بحث ويژگي‌ها و تأثير «حائر حسینی»(علیه‌السلام) بر روي دعا رسيديم و در آخر جلسه روایتی را مطرح کرديم که در آن، براي زائر امام حسین(علیه‌السلام) غیر از مسأله اجابت دعا، آثار ديگري را مطرح فرموده بودند؛ از قبیل شفا كه در تربت حضرت است. من روایتی را می‌خوانم و بعد نکته‌ای را درباره مسأله امام حسین(علیه‌السلام) که درباره هیچ جای دیگر نديده‌ام، عرض مي‌کنم كه البتّه راجع به اجابت دعا است و مرتبط با بحث است.
خصوصيّات زيارت امام حسين (عليه‌السلام)راجع به بحث اجابت دعا که جلسه گذشته مطرح كردم، من فكر نمي‌كنم كه چنين چيزي را نسبت به بقیه معصومین(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) داشته باشيم. در آن روایت داشت كه خداوند، امامت را در ذريه امام حسين(علیه‌السلام) قرار داد، شفا را در تربت او و بعد هم اجابت دعا را كنار قبر او گذاشته است. در روایتی از امام ششم(علیه‌السلام) اين تعبیر آمده است كه «مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَيْنِ لِلَّهِ وَ فِي اللَّهِ»، اگر كسي براي خدا و در راه خدا، قبر امام حسين(علیه‌السلام) را زيارت کند، يعني رفتن و زيارت كردنش در ارتباط با خدا باشد، «أَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ»؛ خدا او را از آتش جهنم مي‌رهاند. در اين روايت مسأله آمرزش گناهان مطرح شده است و اگر یادتان باشد در روایتی که جلسه گذشته خواندم، آمده بود كه در قدم اوّل و هر قدمي که زائر براي زيارت حسين(عليه‌السلام) بر می‌دارد، شست‌وشو می‌شود. اين هم، همان مطلب است ولي با تفاوت در تعبير.
در ادامه روایت می‌فرماید: «وَ آمَنَهُ يَوْمَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ»؛ یعنی خداوند او را از زاري بزرگ، يعني هول قيامت ايمن مي‌سازد. این خیلی مهم است. در آن روز هولناک، که هولناک‌ترین روزها است، او را از بي‌تابي و فزع، ايمن مي‌كند. يعني دومين چيزي كه خداوند به زائر حسيني مي‌دهد، اين است. ما در باب قيامت داریم كه آن روز، « یَومَ یَفِرُّ المَرء مِن أَخیه» است؛ یعنی برادر از برادرش مي‌گريزد. آیات قرآن را نگاه کنید. فرزند از پدر و مادر خودش فرار می‌کند. مادر از بچه‌اش فرار می‌کند. در قیامت یک فريادِ «وانفسا!» از همه مردم بلند است، که من اين مطلب را قبلاً بحث کرده‌ام. حتی انبیاء هم در روز قیامت «وانفساه!» می‌گویند. آن‌وقت حضرت می‌فرماید «وَ آمَنَهُ يَوْمَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ»؛ یعنی خداوند زائر حسين(عليه‌السلام) را در هولناک‌ترین روز که روز قیامت است، در امن و امان قرار می‌دهد. این اثر زیارت امام حسین(علیه‌السلام) است.
سومين اثري كه زيارت اباعبدالله(عليه‌السلام) دارد اين است كه: «وَ لَمْ يَسْأَلِ اللَّهَ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ إِلَّا أَعْطَاهُ». زائر حضرت هيچ حاجتي از خواسته‌هاي مادّي و معنوي‌اش را تقاضا نمي‌كند، مگر این كه خدا به او مي‌دهد.
يكي ديگر از ويژگي‌هاي حرم امام حسين(عليه‌السلام)اما آنچه می‌خواستم بگویم، خصوصیّتي است که من در بقیّه جاها ندیده‌ام. حالا من چند روایت را می‌خوانم تا مطلب روشن شود. در روايتي آمده است كه امام صادق(صلوات‌الله‌علیه) در مدینه بودند و روزي بیمار شدند؛ «أصابَهُ وَجَعٌ فَأَمَرَ مَنْ عِنْدَهُ أَنْ يَسْتَأْجِرُوا لَهُ أَجِيراً يَدْعُو لَهُ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ»؛ حضرت به اطرافیانشان فرمودند بروید کسی را اجیر کنید که از من نیابت کند و به كربلا برود و آنجا برای من دعا کند. «فَخَرَجَ رَجُلٌ مِنْ مَوَالِيهِ»؛ یکی از غلامان و خدمتکارانِ حضرت از خانه بیرون رفت که یک نفر را اجیر کند و به كربلا بفرستد. «فَوَجَدَ آخَرَ عَلَى الْبَابِ»؛ بیرون كه رفت، دید کسی کنار درب منزل است. حالا آن شخص می‌خواست خدمت حضرت برسد يا كار ديگري داشت، معلوم نيست؛ خلاصه کنار در بوده است. «فَحَكَى لَهُ مَا أمَرَ بِهِ»؛ غلام قضیه را برای او نقل کرد كه الآن حضرت به من امر کردند كه بروم و کسی را اجیر کنم و به كربلا بفرستم كه آنجا برای شفاي ایشان دعا کند. «فَقَالَ الرَّجُلُ أَنَا أَمْضِي»؛ كسي كه کنار در بود، گفت من می‌روم.
اين روايت، روایت خیلی زیبایی است. من مي‌خواستم از آن عبور کنم، ولي حیفم آمد. گفتم كه اين را بخوانم تا ببینید قضيه از چه قراري است. بعد آن كسي كه مقابل در بود، جمله‌اي گفت که چه بسا در ذهن بعضی از شما هم بیاید. گفت: «لَكِنَّ الْحُسَيْنَ إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ»؛ امام حسین، امامی است که اطاعت از او واجب است؛ «وَ هُوَ أيْضاً إِمَامٌ مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ»؛ و امام صادق هم امامی است که مفترض الطاعۀ است؛ «فَکَیْفَ ذَلِکَ»؛ گفت این یعنی چه؟ اين چه كاري است؟ خوب او یک امام است، خود این آقا هم امام است؛ چرا بايد یک نفر را اجیر کند كه برود پیش آن امام، برای او دعا کند؟!
جايي كه خدا دوست دارد از آنجا خوانده شود«فَرَجَعَ إلَی مَولَاهُ»؛ خادم برگشت و نزد امام صادق(علیه‌السلام) آمد. «وَ عَرَّفَه قَولَهُ»؛ جريان را گفت كه آقا! من رفتم کنار در، دیدم کسی ایستاده، به او مطلب را گفتم، او هم گفت كه من خودم می‌روم. امّا یک چنین حرف‌هایی هم به ما زد كه هر دو امام هستند و اطاعتشان واجب است، پس چرا بايد اين كار را كرد؟ «فَقَالَ(علیه‌السلام) هُوَ کَمَا قَالَ»؛ حضرت فرمودند حرف‌هایش درست بود. حسين(عليه‌السلام) امام مفترض الطاعه است، من هم امام مفترض الطاعه هستم. «هُوَ كَمَا قَالَ وَ لَكِنْ أَ مَا عَرَفَ أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بِقَاعاً يُسْتَجَابُ فِيهَا الدُّعَاءُ»؛ بله، حرف‌های او درست بود، امّا او این را نمی‌داند كه خداوند مکان‌هایی دارد كه در آن مکان‌ها دعا مستجاب می‌شود.
این روايت از این نظر به درد بحث ما می‌خورد كه حضرت در اينجا يك قضيه كلّي را بيان مي‌فرمايند. کبرای کلّی، «اثرگذاری مکان بر روی اجابت دعا» است و اين دقيقاً همين بحث ما است. حضرت در اینجا کلّیِ بحث را مطرح می‌کنند و می‌فرمایند: «وَ لَكِنْ أَ مَا عَرَفَ أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بِقَاعاً يُسْتَجَابُ فِيهَا الدُّعَاءُ»؛ او نمی‌داند که برای خدا مکان‌هایی است که دعا در آن مکان‌ها مستجاب می‌شود؛ «فَتِلْكَ الْبُقْعَةُ مِنْ تِلْكَ الْبِقَاعِ». حرم حسین(علیه‌السلام) هم از آن مکان‌ها است. این که من گفتم یکی برود و آنجا برای من دعا کند، برای این است كه آن مکان بر اجابت دعاء اثرگذار است.
نايب گرفتن براي دعا كردن در حرم حسينيمطلب ديگری که از این روایت به دست می‌آید این است که لازم نیست حاجتمند، خودش در حرم حسيني باشد و براي خواسته‌اش دعا كند. راجع به اماكن ديگر، حاجتمند خودش به آنجا می‌رود و دعا می‌کند و حاجتش را از خدا می‌خواهد. يعني اثرگذاری مکان بر روی دعا در جايي است كه داعی ـ‌دعا کننده‌ـ در آن مکان حضور يابد و خودش دعا كند، جز در ارتباط با حرم امام حسين(عليه السلام) كه دعاي نيابي هم در آنجا مستجاب است و تأثير دارد. از این روایت این به دست می‌آید كه در باب حرم حسینی (علیه السلام) لازم نیست که حاجتمند خودش در آن مکان حضور پیدا کند و دعا كند تا مستجاب شود. اگر نایب هم بفرستد و نایبش در آن مکان برای او دعا کند مستجاب است. این هم خصوصیتی است که ما در مورد اماكن دیگر نداریم.
امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: حرف‌های او درست است هم من، هم امام حسين، امام مفترض الطاعه هستيم؛ ولي او این را نمی‌داند که آن مکان، روی اجابت دعا اثر دارد، به قدري هم اثر دارد كه لازم نیست خود حاجتمند در آنجا حضور پيدا كند؛ بلکه اگر نايب هم به آنجا برود، باز هم آن مكان اثر دارد.
حائر حسيني، در رتبه بيت الله الحرامما در فقه‌مان در بحث «صلاة مسافر» داریم كه نماز مسافر شکسته است و می‌گوییم قصر واجب است مگر در اماكن اربعه. يعني در فقه اماكني مطرح است که در اين مکان‌های چهارگانه مسافر با اینکه مسافر است، مخیّر بین قصر و اتمام است. یعنی هم می‌تواند نمازش را تمام بخواند و هم شکسته. یکی از آن مكان‌ها، مسجدالحرام است كه بالاترین مکان از نظر قداست است. بعد مسجدالنّبی است و بعد از آن مسجد کوفه است؛ چهارمي هم حائر حسینی است. من مسأله شرعي گفتم. به رساله‌ها که مراجعه كنيد، خواهيد ديد كه همه اين مسأله را دارند و این حكم، متّفقٌ علیه است. در اماکن اربعه با آن كه مسافر هستي، مي‌تواني نمازت را كامل بخواني. در تمامي اماكن مسافر بايد نمازش را قصر بخواند، جز در اين اماكن خاص. پس وقتي كه در حرم حسيني وارد شدي، حتي اگر مسافر باشي هم می‌توانی نمازت را تمام بخوانی. پس می‌بینیم اين مسأله حتی به احکام فقهی هم سرایت کرده است. اینکه مي‌بينيد حرم حضرت یک چنین ارزشی پیدا کرده است و در كنار مساجد بزرگ قرار گرفته است، به اين خاطر است.
5. حرم مطهر امام رضا(عليه‌السلام) یکی دیگر از مکان‌هایی که در دعا مؤثر است، حرم مطهر امام هشتم(علیه‌السلام) است. من روایتی از امام هادی(علیه‌السلام) را می‌خوانم كه حضرت فرمود: «مَنْ كَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَاجَةٌ فَلْيَزُرْ قَبْرَ جَدِّيَ الرِّضَا بِطُوسَ وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ وَ لْيُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَكْعَتَيْنِ وَ لْيَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَى حَاجَتَهُ فِي قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ يَسْتَجِيبُ لَهُ». اگر کسی حاجتی داشته باشد، مزار امام هشتم را در طوس زیارت کند، اول غسل کند، بعد برود بالا سر و دو رکعت نماز بخواند، در قنوت حاجتش را بخواهد كه خدا هم از او می‌پذیرد و دعايش مستجاب می‌شود.
6. حرم‌هاي ائمه اطهاریک روایتی از امام هشتم(علیه‌السلام) است كه از نظر طلبگی اين مطلب از آن به دست می‌آید كه قبور ائمه اطهار(علیهم‌السلام) دارای این اثر هستند كه اگر انسان در آنجا دعا کند، دعايش مستجاب است. حضرت فرمودند: «لَا تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَى شَيْ‌ءٍ مِنَ الْقُبُورِ إِلَّا إِلَى قُبُورِنَا»؛ اینکه آدم بخواهد زحمت بکشد و راه بیفتد كه به محل دفن كسي برود، ارزش چندانی ندارد مگر اینکه خودش را براي زيارت قبور ما به زحمت بیاندازد و بخواهد به زيارت ما بيايد. منظور از «قبورنا» قبور ائمه اطهار است. بعد حضرت راجع به خودشان می‌فرماید: «أَلَا وَ إِنِّي مَقْتُولٌ بِالسَّمِّ ظُلْماً وَ مَدْفُونٌ فِي مَوْضِعِ غُرْبَةٍ فَمَنْ شَدَّ رَحْلَهُ إِلَى زِيَارَتِي اسْتُجِيبَ دُعَاؤُه وَ غُفِرَ لَهُ ذَنْبُهُ». من با سمّ و ظالمانه كشته مي‌شوم و در سرزمين غربت نيز دفن خواهم شد؛ پس اگر کسی به زیارت من بيايد، دعایش مستجاب است.
من خواستم از این روايت، اين مطلب را عرض كنم كه چه بسا از صدر این روایت اين‌طور ظاهر شود که اثر استجابت دعا نسبت به قبور تمام ائمه است. يعني با توجه به اين كه در صدر روايت، سخن از قبور تمام ائمه است، این اثر استجابت دعا، هرچند كه تصريح به قبر امام هشتم دارد، ولي نسبت به قبور ديگر ائمه هم ثابت است.
7. مسجد كوفهدر باب مساجد هم ما درباره مسجد کوفه از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) روایت داریم كه حضرت فرمودند: «مَا دَعَا فِيهِ مَكْرُوبٌ بِمَسْأَلَةٍ فِي حَاجَةٍ مِنَ الْحَوَائِجِ إِلَّا أَجَابَهُ اللَّهُ وَ فَرَّجَ عَنْهُ كُرْبَتَه». اگر کسی که گرفتار است، در مسجد کوفه حاجتی از حوائجش را از خداوند بخواهد، خداوند آن را برآورده می‌کند و گرفتاری‌اش را برطرف می‌سازد.
8. مسجد سهلهراجع به مسجد سهله هم از امام صادق(علیه‌السلام) روایت داریم كه حضرت فرمودند: «مَا أَتَاهُ مَكْرُوبٌ قَطُّ فَصَلَّى فِيهِ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ وَ دَعَا اللَّهَ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ كُرْبَتَه». هيچ دردمندي به اين مسجد نمي‌آيد كه مابين نماز مغرب و عشا دعا كند، مگر آن كه خداوند گره از كارش مي‌گشايد. البته دعا در این مسجد، خصوصیت دارد؛ یعنی فرد بايد اوّل نماز بخواند و ما بین نماز مغرب و عشا دعا كند كه من این دو مورد را به عنوان نمونه گفتم.
9. مساجدمن در گذشته درباره تأثير «مطلقِ مساجد» بحثم کرده‌ام و الآن تکرار نمي‌کنم. راجع به مطلق مساجد هم عرض کردم که از ائمه ما این معنا رسيده است كه من در جلسه گذشته هم به آن اشاره كردم که دستور داده‌اند اوّل برو وضو بگیر، بعد به مسجد برو و دو رکعت نماز بخوان، بعد هم حاجتت را بخواه!
مقايسه ارزشي مكان‌ها و زمانهامن بحث را جمع بندي كنم كه به طور کلّی عامل زمان و عامل مکان، در اجابت دعا مؤثر هستند؛ البته نه تأثيرگذاري كه یکنواخت باشد. من دیگر نخواستم وارد این بحث شوم و بين اين عوامل موازنه برقرار كنم. موازنه در زمان‌ها را انجام دادم، ولي نمي‌رسم در مكان‌ها موازنه كنم و البتّه بحث هم تمام نشد. بحث بالاتر هم، موزانه بین زمان و مکان است كه بخواهيم برتري زمان و مكان را بر يكديگر بررسي كنيم.
من فقط یک اشاره کنم كه اثرگذاري اين عوامل مطلق نیست. يعني نمي‌توانيم بگوییم كه مطلقِ زمان بر مکان مقدّم است يا مکان بر زمان مقدّم است؛ اینها مطلق نیست. بلکه این به ارزش آنها بستگی دارد. مثلاً فرض کنید الآن راجع به حرم امام حسین(علیه‌السلام) دیدید که چقدر ارزشش بالا است. انسان خوب می‌فهمد که از نظر ارزشی حرم امام حسين(عليه‌السلام) در اوج قرار دارد و خیلی بالا است. لذا باید اینها را موردی بحث کرد. من کلّیِ این بحث را برای آنهایی که اهل بحث هستند گفتم كه باید اینها را موردی بررسی کنیم تا بعداً بتوانیم بين اين عوامل مقایسه کنیم. من تا اینجا بحثم را بستم و خیلی هم طول کشید، اما چاره‌اي نبود.
تقسيم بندي ادعيه مأثورگفتیم دعا بر دو قسم است، مأثور و غیرمأثور. تمام این بحث‌هایی که من تا به حال در اين چهار سال کردم، در ارتباط با دعاي غیرمأثور بود. تازه می‌خواهم وارد بحث دعای مأثور شوم. دعاءُ المأثورِ عَلَی قِسْمَین؛ بنا بر يك تقسيم بندي دعاهای مأثور، یعنی دعاهایی که از معصومین(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین) به‌دست ما رسیده است، دو قسم هستند؛ یک قسم «موقّت» هستند و یک قسم «غیرموقّت». این یک تقسیم‌بندی در مورد دعاي مأثور است. یک بحث دیگري همین‌جا مطرح است که حضرات دعاهاي خود را در چه قالبی ریخته‌اند؟ من قبلاً به حفظ قالب اشاره‌ای کردم، ولی حالا وارد آن می‌شوم. مثلاً صحیفه سجادیه دعاهایش را که می‌بینید، همه را قالب‌ریزی کرده‌اند؛ يعني در يك شكل خاص ريخته‌اند. بحث ديگر هم، بحث مضامین دعا است كه مربوط به محتواي ادعيه است. إن‌شاءالله از جلسه آینده وارد این بحث مي‌شوم.
توسل به منتسبين حسين(عليه‌السلام) هم كارساز استبروم سراغ توسّلم؛ من عرض کردم و در روایات و مقاتل ما هم آمده است كه اهل بیت حسین
(علیه‌السلام) در این سفر، یک ورود به کوفه داشتند، یک ورود به شام و یک ورود هم به مدینه دارند. نقل شده است وقتي از زین‌العابدین(صلوات‌الله‌علیه) سؤال کردند در این سفر و در این حوادثی که پیش آمد، کجا به شما خيلي سخت گذشت، حضرت مکرّر فرمود: «الشّام الشّام»؛ حادثه‌هایی که آنجا اتفاق افتاد تلخ‌تر از همه اين حوادث بود. حالا من می‌روم سراغ یک حادثه از حوادث شام و البته نكته‌اي را هم عرض مي‌کنم که در رابطه‌ای با بحث است.
بعضي از خصوصیاتی که حسین(علیه‌السلام) دارد این است که امامت در ذریه او، شفا در تُربتش، اجابتِ دعا در حائر حسینی است. این مطلب را خوب گوش کنید! یکي از چیزهایی كه انسان به صورت وجدانی احساس می‌کند این است كه توسّل به كساني كه منتسب به حسین(علیه‌السلام) هستند هم مؤثر است. كساني که در حادثه کربلا بودند مثل اباالفضل(سلام‌الله‌علیه) كه اصلاً اسمش را باب الحوائج می‌گذارند يا ديگران، توسّل به آنها هم حاجت می‌دهد و ما درباره آن قبلاً بحث کرده‌ایم. توسّل به ابالفضل و كساني كه در حادثه کربلا بودند در اجابت دعا، اثرگذاري دارد و درك اين تأثیرگذاري هم وجداني است…
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیةالله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی 
