به گزارش «تابناک» به نقل از روزنامه خراسان، طبق تازه‌ترین آمار‌های مرکز آمار، ضریب جینی در سال گذشته کاهش یافته که به معنی کاهش نابرابری‌ها در جامعه است. از آن جایی که در سال‌های گذشته و در دو مرحله افزایش یارانه ها، این ضریب نیز کاهش یافته بود، به احتمال زیاد، این بار هم دلیل بهبود توزیع درآمد‌ها همین موضوع است. اما در این میان، مسئله مهم، ادامه ماجراست. تجربه سال‌های قبل حاکی از بازگشت ضریب جینی به روند صعودی است. چرا که با تورم، ارزش یارانه‌ها کم می‌شود. اما به نظر می‌رسد این بار، با توجه به ۴ واقعیت درخصوص اصلاحات اقتصادی و همچنین در نظر گرفتن شروطی، وضعیت فرق می‌کند.
داده‌های مثبت مرکز آمار از بهبود توزیع درآمد در ۱۴۰۱
دو روز قبل مرکز آمار، داده‌های مربوط به هزینه درآمد خانوار‌ها را به روزرسانی کرد که شامل نتایج این گزارش برای سال ۱۴۰۱ بود. یکی از نقاط امیدوارکننده این گزارش، بهبود توزیع درآمد در سال گذشته است. در این راستا مشاهده می‌شود شاخص ضریب جینی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های برآورد نابرابری برای دومین سال پیاپی کاهش یافته که به معنای کاهش نابرابری اقتصادی است. از سوی دیگر نسبت هزینه کرد دهک دهم به اول که یکی دیگر از شاخص‌های سنجش نابرابری است نیز نشان می‌دهد که این رقم از بیش از ۱۲ برابر در سال ۱۴۰۰، به بیش از ۱۱ برابر در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. در نتیجه باید گفت دولت سیزدهم تا این جای کار در بهبود توزیع درآمد در جامعه عملکرد مثبتی داشته است.
۲ نگرانی درباره ضریب جینی
با این حال، به نظر می‌رسد دو دغدغه درباره وضعیت نابرابری درآمدی در جامعه وجود دارد.
۱-بدتر شدن وضعیت نابرابری در روستاها: طبق آمار‌های مرکز آمار ایران، نابرابری در روستاها برخلاف شهر‌ها و نیز کل کشور، در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است. اگر چه هم اکنون بیشتر جمعیت کشور را شهرنشین‌ها تشکیل داده اند، با این حال، این سوال مطرح می‌شود که چرا با توجه به رویکرد‌های حمایتی دولت در قبال اقشار ضعیف اقتصادی از جمله روستاییان، نابرابری در این بخش افزایش یافته است؟
۲-بیم تکرار روند‌های گذشته در بازگشت نابرابری به روند صعودی: تجربه ادوار گذشته توزیع یارانه‌ها نشان می‌دهد تقریباً در سال یا یک سال بعد از افزایش یارانه، بهبود توزیع درآمد‌ها اتفاق افتاده است. بر این اساس شاخص ضریب جینی در سال‌های ۹۰ و ۹۸ روند کاهشی به خود گرفت، اما با این حال پس از یک یا چند سال، مجدد این شاخص به روند صعودی بازگشته است.
با این توضیح، یک احتمال قوی برای کاهش نابرابری در سال ۱۴۰۱ نیز، افزایش یارانه‌ها در آن سال است. اقدامی که در پی حذف ارز ۴۲۰۰، مردمی سازی یارانه‌ها و تخصیص یارانه‌های ۴۰۰ و ۳۰۰ هزار تومانی به ترتیب به دهک‌های یک تا ۳ و ۴ تا ۹ رخ داد. با وجود این، هم اینک نیز این دغدغه وجود دارد که مجدد پس از یک دوره زمانی شاهد بازگشت نابرابری به روند صعودی خواهیم بود؟ ادامه این گزارش را حول پاسخ به این سوال پی خواهیم گرفت.
اصلاحات یارانه‌ای، ترمزی بر تکرار روند‌های گذشته
در پاسخ به مسئله دوم مطرح شده در بخش قبل، باید گفت که به نظر می‌رسد این بار، ماجرا تا حدی با گذشته متفاوت است. این موضوع با توجه به تغییراتی که در ساختار اقتصاد کشور ایجاد شده و با فرض ادامه تغییرات مثبت بیشتر قابل توضیح است.
۱-چشم انداز کاهشی تورم: نرخ تورم هم اینک (با رقم ۴۷.۵ درصد) بالاست و شرایط برای اقشار کم برخوردارتر با توجه به مزمن بودن تورم، به طور محسوسی سخت است. با این حال، باید توجه داشت که بهبود ضریب جینی در همین شرایط رخ داده است. به علاوه این که هم اینک چشم انداز مثبتی از کاهش تورم هم وجود دارد. این چشم انداز با توجه به داده‌های واقعی از کنترل روند نقدینگی و بازار غیررسمی ارز تاکنون ترسیم می‌شود. با این اوصاف از آن جایی که کاهش نرخ تورم، بیش از همه به نفع اقشار کم درآمد است، می‌توان گفت در صورت تحقق چشم انداز تورم، امکان بهبود ضریب جینی از این مسیر نیز وجود دارد.
نکته قابل ذکر دیگر در این جا این است که یک دلیل عمده بازگشت ضریب جینی به مسیر صعودی، از بین رفتن قدرت خرید افزایش یارانه‌ها از طریق همین تورم بوده است.
۲-توسعه یارانه کالایی به جای نقدی: همان طور که گفته شد، در سال‌های گذشته با توزیع نقدی یارانه ها، امکان آب رفتن آن با آتش تورم وجود داشت. با این حال در تغییرات جدیدی که به تازگی شاهد آن هستیم و اجرای کالابرگ الکترونیک، خانوار‌ها امکان خرید کالا‌های اساسی با نرخ‌های سال قبل را پیدا کرده اند و اثر تورم بر این کالا‌ها خنثی شده است. در نتیجه باید گفت که ادامه این مسیر نیز می‌تواند به حفظ قدرت خرید خانوار‌ها و کاهش نابرابری در جامعه کمک کند.
۳-پررنگ‌تر شدن تبعیض یارانه‌ای بین دهک ها: یکی از انتقادات مهم به توزیع یارانه‌ها در سال‌های قبل، توزیع یکسان یارانه بین همه اقشار بوده است. با این حال در رویه جدید، همان طور که گفته شد اولاً یارانه نقدی دهک‌های یک تا ۳ با سایر دهک‌ها متفاوت است. ثانیاً طرح افزایش اعتبار در قالب کالابرگ الکترونیک برای دهک‌های یک تا ۳ نیز درحال اجراست و این اقشار با صرف نیمی از یارانه نقدی خود، امکان افزایش اعتبار خرید کالابرگی به میزان ۱۲۰ هزار تومان را خواهند داشت و اعتبار یارانه‌ای آن‌ها به ماهانه ۵۲۰ هزار تومان خواهد رسید. در نتیجه باید گفت ادامه روند تبعیض مثبت یارانه‌ای نیز به بهبود نابرابری در جامعه کمک خواهد کرد.
۴-امکان پذیر شدن اصلاحات در دهک بندی: بررسی خبر‌ها نشان می‌دهد که تغییرات دهک بندی افراد برخلاف دوره‌های قبل در حال اجراست و به عنوان مثال جدیدترین دور دهک بندی خانوار‌ها قرار است در ماه‌های آینده انجام شود. این موضوع نیز نکته مثبتی در ادامه روند بهبود نابرابری هاست و موجب می‌شود تا یارانه به افرادی که مستحق آن نیستند، تعلق نگیرد و از این مسیر، نابرابری هم امکان بهبود بیشتر بیابد.
این کاهش به معنای بهبود قشر ضعیف نیست.این به معنای تضعیف بیشتر قشر مرفه نسبت به قشر ضعیف هست.