به گزارش «تابناک» به نقل از روزنامه شرق، در این گزارش به گسترش استفاده از سوخت بسیار آلاینده مازوت اشاره شده بود. مازوت تولیدی هفت برابر میزان استاندارد گوگرد است و استفاده از مازوتی چنین آلوده، دو سال است که در جهان متوقف شده؛ اما گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس یازدهم تأکید کرده بود که نه‌تنها مصرف چنین سوخت منسوخ و به‌شدت آلاینده‌ای در کشور متوقف نشده، بلکه ناترازی انرژی سبب استفاده بیشتر از مازوت شده است. این گزارش با واکنش سایر نهاد‌های متولی مواجه شد و برخی نهاد‌ها استفاده گسترده از مازوت را به کل منکر شدند و برخی دیگر مدعی شدند مازوت‌سوزی در خارج از شهرهاست یا اینکه در اطراف هیچ کلان‌شهری مازوت سوزانده نمی‌شود.
در همین زمینه، شرکت مادر‌تخصصی تولید برق در تاریخ ۲۰ آذر ۱۴۰۲ در پاسخ به گزارش «شرق» اعلام کرد «سال گذشته در دوره محدودی به دلیل تراز منفی سوخت گاز در کشور، پس از ابلاغ مراجع بالادستی، مصرف مازوت به ناچار در دستور کار برخی نیروگا‌های بخاری کشور (خارج از شهرها) قرار گرفته است». به‌جز این، سازمان محیط زیست نیز به‌تازگی مدعی شده است اطراف هیچ کلان‌شهری مازوت سوزانده نمی‌شود. با‌این‌حال، بررسی صورت مالی برخی نیروگاه‌های بزرگ کشور ظاهرا خلاف این ادعا‌ها را اثبات می‌کند. این گزارش‌ها نشان می‌دهد سهم مازوت از کل سوخت مصرفی برخی نیروگاه‌های بخاری کشور تا ۶۵ درصد هم می‌رسد. نکته شایان توجه اینکه گاهی این نیروگاه‌ها با کلان‌شهر‌ها فاصله زیادی ندارند و بدیهی است که با سرعت وزش باد و انتقال هوا نمی‌توان با قطعیت مدعی شد این نیروگاه‌ها در افزایش آلودگی شهر‌های بزرگ تأثیری ندارند.
تولید یک‌پنجم برق کشور در نیروگاه‌های بخاری
نیروگاه‌های بخاری که احتمالا میزان مصرف مازوت در آن‌ها بالاست، سهم درخور توجهی در تولید برق کشور دارند. بر اساس گزارش شرکت تولید نیروی برق حرارتی، سهم نیروگاه‌های حرارتی در تأمین برق مورد نیاز کشور ۹۲ درصد اعلام شده است. در این گزارش که ایرنا منتشر کرده، توضیح داده می‌شود که تولید برق کشور از چند روش نیروگاه‌های حرارتی شامل نیروگاه‌های بخاری، گازی و سیکل ترکیبی و نیروگاه‌های غیر‌حرارتی شامل نیروگاه‌های برق‌آبی، انرژی‌های تجدید‌پذیر، دیزلی، مقیاس کوچک و اتمی انجام می‌شود. درحال‌حاضر کل ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های کشور به ۸۳هزارو ۲۶۴ مگاوات رسیده که از این میان سهم نیروگاه‌های بخاری ۱۵هزارو ۸۰۰ مگاوات، گازی ۲۵هزارو ۴۰۰ مگاوات، سیکل ترکیبی ۲۵هزارو ۷۹۰ مگاوات، برق‌آبی ۱۲ هزار مگاوات و تجدید‌پذیر ۸۲۵ مگاوات است. با این حساب، چیزی نزدیک به ۲۰ درصد و معادل یک‌پنجم برق تولیدی کشور توسط نیروگاه‌های بخاری تولید می‌شود که از قضا بر اساس پارامتر‌هایی میزان درخور توجهی مازوت مصرف می‌کنند. در این گزارش وضعیت مصرف سوخت هشت نیروگاه بزرگ بخار ایران بررسی شده است. بررسی صورت مالی هشت نیروگاه بزرگ بخار کشور نشان می‌دهد سهم مازوت از کل سوخت مصرفی آن‌ها رقم بزرگ و درخور توجهی است. بر اساس این گزارش‌ها، سهم مازوت از کل سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها، گاهی به بیشتر از ۶۵ درصد می‌رسد. در ادامه به بررسی جزئیات میزان مصرف سوخت هر یک از نیروگاه‌های گفته‌شده، بر اساس صورت‌های مالی سال ۱۴۰۱ برخی شرکت‌های مدیریت تولید برق استانی می‌پردازیم که مدیریت برخی از نیروگاه‌ها در اختیار آنها‌ست. لازم به ذکر است که مقادیر مصرف گاز به مترمکعب و مقادیر مصرف گازوئیل و مازوت در صورت‌های مالی بر اساس لیتر است. در جهت همسان‌سازی مقادیر مصرف سوخت‌های فسیلی از تبدیل نسبت گرمای حرارتی (BTU) هر یک از این سوخت‌های فسیلی استفاده کرده‌ایم. بر این اساس ارزش حرارتی هر مترمکعب گاز طبیعی معادل ۸,۶۰۰ BTU، ارزش حرارتی هر لیتر گازوئیل معادل ۹,۲۲۷ BTU و ارزش حرارتی هر لیتر مازوت معادل ۹,۷۸۶ BTU است
سهم بالای مازوت در سوخت مصرفی ۸ نیروگاه بزرگ
۱. اولین نیروگاه مورد بررسی، نیروگاه شهید رجایی واقع در کیلومتر ۲۵ جاده قزوین_کرج است. میزان تولید برق این نیروگاه در سال ۱۴۰۱ معادل ۱۱هزارو ۸۶۹ میلیون کیلووات ساعت برق بوده و واحد‌های تولید برق این نیروگاه در سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ به بهره‌برداری رسیده است. مصرف سوخت این نیروگاه همان‌گونه که در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق شهید رجایی و در بخش سوخت مصرفی و ستون عملکرد مشاهده می‌شود، شامل هزارو ۶۱۱ میلیون مترمکعب گاز، ۲۶۷ میلیون لیتر گازوئیل و هزارو ۱۵۰ میلیون لیتر مازوت است. پس از همسان‌سازی مصرف سوخت بر اساس معیار ارزش حرارتی، مشخص می‌شود که ۴۰ درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از طریق مازوت تأمین شده است.
۲. دومین نیروگاه مورد بررسی، نیروگاه شهید سلیمی است که در ساحل دریای خزر و ۲۵کیلومتری شمال شهرستان نکا واقع شده است. مقدار تولید برق این نیروگاه در سال قبل هشت‌هزار‌و ۹۰۴ میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. بر اساس یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی در بخش بهای تمام‌شده، ترکیب سوخت مصرفی این نیروگاه جهت تولید برق، شامل ۸۶۲ میلیون مترمکعب گاز، هزارو ۵۶۹ میلیون لیتر نفت کوره (مازوت) و ۶۵ میلیون لیتر گازوئیل بوده که با همسان‌سازی مقدار انرژی حرارتی ایجاد‌شده، مشخص می‌شود بیش از ۶۵ درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه مازوت بوده است.
۳. نیروگاه حرارتی بندرعباس در ۱۲کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده است. بهره‌برداری از این نیروگاه حرارتی از سال ۱۳۵۹ آغاز شد. مقدار تولید برق این نیروگاه در سال قبل و بر اساس صورت‌های مالی شرکت تولید برق بندرعباس، معادل پنج‌هزار‌و ۳۴۵ میلیون کیلووات ساعت بوده است. میزان مصرف سوخت و انرژی این نیروگاه بر اساس همین صورت‌های مالی، شامل ۹۲۳ میلیون مترمکعب گاز طبیعی، یک میلیون لیتر گازوئیل و ۹۱۳ میلیون لیتر مازوت بوده است که با همسان‌سازی مقدار انرژی حرارتی مشاهده می‌شود بیش از ۵۳ درصد از سوخت این نیروگاه از مازوت بوده است. درباره این نیروگاه، ذکر این نکته ضروری است که با توجه به اینکه شرکت تولید برق بندرعباس مدیریت بهره‌برداری از دو نیروگاه بخاری بندرعباس و گازی ایسین را بر عهده دارد، مصرف سوخت نیروگاه بخار در این بخش باید مدنظر قرار بگیرد.
۴. نیروگاه حرارتی شازند اراک که در کیلومتر ۲۵ اراک-همدان واقع شده، در سال ۱۳۸۰ به بهره‌برداری رسیده است. تولید برق این نیروگاه که قرار است در آینده با اضافه‌شدن دو واحد گازی به نیروگاه سیکل ترکیبی تبدیل شود، معادل هشت‌هزار‌و ۴۴۱ میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. مصرف سوخت این نیروگاه، بر اساس اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید نیروی برق شازند، شامل هزارو ۵۴۷ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۶۷۹ میلیون لیتر مازوت بوده است. به این ترتیب، سهم مازوت از کل سوخت مصرفی این نیروگاه بیش از ۳۳ درصد بوده است.
۵. نیروگاه شهید مفتح در دشت کبودرآهنگ در کیلومتر ۴۵ جاده همدان-تهران واقع شده است. مقدار تولید برق این نیروگاه در سال گذشته معادل شش‌هزار‌و ۴۸۶ میلیون کیلووات ساعت بوده است. این نیروگاه که شامل چهار واحد بخار و با ظرفیت اسمی هزار مگاوات برق است، در سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۴ به بهره‌برداری رسید. مقدار مصرف سوخت این نیروگاه در سال گذشته و بر اساس صورت‌های مالی و اطلاعات درج‌شده شرکت مدیریت تولید برق شهید مفتح، شامل هزارو ۲۱۴ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۷۵۴ میلیون لیتر مازوت بوده است. به این ترتیب سهم مازوت با تبدیل انرژی حرارتی هر یک از حامل‌های انرژی ذکر‌شده، بیش از ۴۱ درصد است.
۶. نیروگاه حرارتی بیستون کرمانشاه با ظرفیت اسمی ۶۴۰ مگاوات برق شامل دو واحد بخاری ۳۲۰ مگاواتی در کیلومتر ۲۵ جاده کرمانشاه به بیستون واقع شده است. میزان تولید برق این نیروگاه در سال گذشته، سه‌هزار‌و ۹۹ میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. سوخت مصرفی این نیروگاه، شامل ۳۲۱ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و رقم عجیب ۵۶۸ میلیون لیتری مازوت است که معادل بیش از ۶۵ درصد از کل سوخت مصرفی نیروگاه به شمار می‌آید. اطلاعات ذکر‌شده از صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق بیستون در سال مالی منتهی به ۲۹ اسفند ۱۴۰۱ استخراج شده است. لازم به ذکر است که شرکت مدیریت تولید برق بیستون، مدیریت دو نیروگاه بخاری بیستون کرمانشاه و گازی اسلام‌آباد را بر عهده دارد و اطلاعات درج‌شده شامل بخش اهداف کمی و ستون عملکردی نیروگاه بخار زیرمجموعه این شرکت (یعنی نیروگاه بخار بیستون کرمانشاه) است.
۷. نیروگاه بخار سهند با ظرفیت اسمی ۶۵۰ مگاوات برق در ساعت شامل دو واحد بخار ۳۲۵ مگاواتی است. این نیروگاه در کیلومتر هفت جاده بناب به تبریز واقع شده است.
فرایند‌های تبدیل این نیروگاه به نیروگاه سیکل ترکیبی در حال انجام است. مقدار تولید برق این نیروگاه، سال گذشته و بر اساس صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی، معادل سه‌هزار‌و ۲۱۲ میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. مصرف سوخت این نیروگاه شامل ۸۴۸ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۲۱۶ میلیون لیتر مازوت بوده است که با تبدیل انرژی به واحد‌های همسان، مشاهده می‌کنیم بیش از ۲۲ درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از محل مصرف مازوت بوده است.
۸. نیروگاه تبریز که در کیلومتر ۱۶ تبریز به آذر‌شهر واقع شده، در سال گذشته موفق به تولید چهار‌هزار‌و ۴۸۰ میلیون کیلووات ساعت برق شده است. مقدار مصرف سوخت این نیروگاه سال گذشته و بر اساس صورت‌های مالی سال ۱۴۰۱ شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی، شامل ۹۰۸ میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ۳۸۸ میلیون لیتر مازوت بوده است و بر این اساس مشاهده می‌کنیم بیش از ۳۰ درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از محل مازوت بوده است. اطلاعات مربوط به سوخت مصرفی دو نیروگاه سهند و تبریز در تصویر زیر که از جدول اهداف کمی صورت‌های مالی شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی در سال ۱۴۰۱ است، ارائه شده است. در پایان باید گفت بر‌خلاف گفته‌های مسئولان شرکت مدیریت تولید برق، مصرف مازوت در نیروگاه‌های حرارتی مورد بررسی محدود نبوده و بعضا بیش از دو‌سوم از کل سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها مازوت بوده است. نکته دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کرد، این است که هرچند این نیروگاه‌ها خارج از محدوده مسکونی شهرها واقع شده‌اند، اما باید گفت از یک سو محدوده شهرها با توجه به رشد حاشیه‌نشینی و ساخت‌وساز در حاشیه شهرها، بسیار طولانی‌تر و وسیع‌تر از سال‌های قبل شده است و از سوی دیگر با توجه به فاصله بعضا ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری این نیروگاه‌ها با شهرها و مراکز پرجمعیت، سرعت وزش باد و انتقال هوا، دیگر نمی‌توان به‌راحتی توجیه نهاد‌های متولی را مبنی بر اینکه مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های خارج از شهرهاست، پذیرفت. امید است با سرعت‌گرفتن طرح‌های تبدیل نیروگاه‌های گاز و بخار به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و اجرای طرح‌های توسعه‌ای کیفی پالایشگاه‌های کشور، میزان مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌های تولید برق به حداقل برسد و یک بار برای همیشه شاهد حذف این ماده خطرناک برای سلامتی انسان و محیط زیست از پهنه جغرافیایی کشورمان باشیم.
