انحراف قابل توجه یارانه تشویقی فجرانه از هدف اولیه طرح!

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که مشکل شناسایی شده در طرح کالابرگ الکترونیک که برای مقابله با آن «طرح فجرانه» در دستور کار قرار گرفت و اجرایی شد، همچنان پابرجا مانده است!

به گزارش «تابناک»، از جمله طرح‌های کلان به اجرا درآمده در دولت سیزدهم، طرح کالابرگ الکترونیک است که به رغم پیشرفت بسیار خوب، هنوز در برخی ابعاد دچار مشکلاتی است؛ طرحی که بر اساس مصوبه مجلس، باید از سال ۱۴۰۱ اجرایی می‌شد، اما به دلیل فراهم نبودن برخی زیرساخت‌ها با تاخیر اجرایی و به مرور با اعمال برخی تغییرات، تکمیل‌تر شد و این روند هنوز ادامه دارد.

البته کالابرگ یا آنچه در گذشته نامیده می‌شد، کوپن، مساله‌ای است که بسیاری از ایرانیان با آن آشنا هستند و اساسا مدت زیادی از برچیده شدن بساط آن نگذشته است؛ اما نسخه الکترونیک آن تفاوت‌هایی دارد که موجب شده به رغم آنکه بالغ بر ۶۱ میلیون ایرانی مشمول دریافت آن باشند، هنوز سوالات پیرامونش زیاد باشد و در نتیجه بسیاری از مردم در زمره استفاده کنندگانش قرار نگیرند.

ایده‌ای که بر بستر اطلاعاتی اجرایی شده که در سامانه حمایت گردآوری شده و بر اساسش، جامعه به دهک‌های متفاوتی تقسیم شده است. دسته بندی‌هایی که مبنای تخصیص یارانه نقدی و اجرای طرح‌هایی مانند کالابرگ الکترونیک و طرح‌های دیگر است، با این یادآوری که بروزرسانی سامانه روندی مداوم است و در نتیجه ممکن است افراد مشمول طرح‌های مختلف تغییر کنند و برخی که امروز یارانه می‌گیرند، در آینده نگیرند یا برعکس، عده‌ای که مشمول نبودند، مشمول شوند.

از این کلیات که بگذریم، از جمله فواید فراهم آمدن این زیرساخت، امکان اجرای طرح‌هایی است که سال‌ها آرزوی اجرایشان را داشته ایم. طرح‌هایی مثل توزیع هدفمند یارانه‌ها به گونه‌ای که قشرهای کم برخوردار، سهم بالاتری دریافت کرده و قشرهای برخوردار سهم کمتری در آن داشته باشند. ایده‌ای بنیادین که بعد از سال‌های طولانی که از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و پرداخت نقدی ماهانه به مردم می‌گذرد، تازه اجرایی شده است، به این صورت که تنها دهک‌های یک تا هفت مشمول کالابرگ هستند.

افزون بر این، یکی دیگر از ایده‌های به اجرا درآمده در این طرح، طرح «امنیت غذایی کودکان» است که بر اساس آن به کودکانی در رده سنی ۶ تا ۵۹ ماه که دچار سو تغذیه و تغذیه مضاعف هستند، یارانه تعلق گرفته است. کودکانی که وزارت بهداشت به واسطه مراجعات مستمر خانواده‌ها به خانه‌های بهداشت در سراسر کشور شناسایی کرده و فهرستشان را در اختیار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار داده تا به حساب سرپرستان ایشان ماهانه یک میلیون تومان یارانه واریز گردد.

افزون بر این، طرح یسنا هم بر بستر این زیرساخت به اجرا درآمده که در آن به آن دسته از مادران شیرده دارای کودکان زیر دو سال که در دهک اول درآمدی قرار دارند، یارانه واریز می‌شود. طرحی که در حال حاضر در ۸ استان محروم اجرایی شده و امید می‌رود، به زودی شامل تمامی این دسته از مادران در تمامی استان‌ها شده و حتی دهک‌های دو و سه درآمدی را هم در بر بگیرد؛ ایده‌ای که مقدمه و اصلی‌ترین دلیل اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها بود و اجرایی نشده بود.

درباره پروسه‌هایی در حال تکوین سخن می‌گوییم که برخی از آن‌ها از زمان اجرا تا به حال هم تغییراتی یافته و ایراداتشان کمتر شده یا دایره شمولشان افزایش یافته و مسیر توسعه را پی گرفته اند. مثل طرح کالابرگ الکترونیک که با شناسایی یک اشکال بنیادین در آن، حالا طرحی به اجرا درآمده که «فجرانه» نام دارد و قرار است میزان استفاده مردم از کالابرگ را افزایش دهد؛ طرحی که با تکیه به آمار به نتایج قابل قبولی رسیده، اما متاسفانه در مرحله اجرای آن اشکالاتی به چشم می‌خورد.

آن گونه که دولتمردان تاکید دارند، از آنجایی که بسیاری از مردم روی یارانه‌های نقدی ماهانه برای مخارجی ویژه حساب باز کرده اند، مایل نبودند که آن یارانه را صرف خرید اقلام سبد کالابرگ نمایند. اشکالی که حتی با درنظر گرفتن یارانه تشویقی و مضاعف هم رفع نشد، چون تنها افرادی مشمول یارانه تشویقی ۱۲۰ هزار تومانی می‌شدند که اقلام یارانه‌ای را خریداری می‌کردند. مشکلی که دولتمردان را مجاب به اعمال تغییراتی تازه کرد که مهم ترینش، حذف شرط فوق بود.

این کلیدی‌ترین نکته طرح فجرانه است که بر اساس آن برای بهره مندی از یارانه تشویقی، نیازی به استفاده از یارانه نقدی نیست و همه افراد مشمول طرح کالابرگ الکترونیک می‌توانند با مراجعه به فروشگاه‌های طرف قرارداد، صرفا با استفاده از یارانه تشویقی خرید کنند؛ یارانه‌ای مضاعف که مبلغ آن هم افزایش یافته و به ازای هر نفر ۲۲۰ هزار تومان در ماه است.

ساز و کاری که به نظر می‌رسد با استقبال بسیاری از مردم مواجه شده و در نتیجه جمعیت بزرگی به صف استفاده کنندگان از این یارانه و خرید اقلام تعیین شده در سبد کالابرگ پیوسته اند؛ هرچند شماری از ایشان به واسطه برخی اعمال سلیقه ها، مجبور شده اند که تمامی اقلام سبد را خریداری کنند و در نتیجه مجبور به پرداخت مبالغ زیادی برای خرید اقلام کالابرگی شده اند. این در حالی است که بر اساس طرح فجرانه، الزامی به خرید همه اقلام نیست و می‌توان به ازای هر قلم خرید، صرفا از یارانه تشویقی مربوط به آن قلم کالا بهره‌مند شد.

به عبارت بهتر، هرچند دولت کوشیده با طرح فجرانه، مردم را به خرید اقلام کالابرگ تشویق و موانع پیش روی ایشان را مرتفع نماید، در عمل برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای و دیگر کسب و کار‌های طرف قرارداد با وزارت رفاه در طرح کالابرگ الکترونیک، به مراجعان تاکید دارند که باید همه اقلام بسته را خریداری کنند تا مشمول یارانه تشویقی شوند و حتی بعضی پا را از این حد فراتر گذاشته و اجازه انتخاب اقلام را هم به مراجعان نمی‌دهند، در حالی که سبد کالابرگ، هرچند استاندارد معنی دارد، اسمی از هیچ برندی نیاورده است.

به عنوان مثال، لبنیات در سبد تعیین شده برای هر نفر شامل این اقلام است: ۳ لیتر شیر، یک بسته ۴۰۰ گرمی پنیر uf و یک دبه ۲.۵ کیلویی ماست کم‌چرب. اقلامی که چندین تولید کننده مختلف در کشور دارند، قیمت همه شان تعزیراتی و مشخص است و افراد می‌توانند از میان برند‌های مختلف آن‌ها انتخاب کرده و با استفاده از اعتبار یارانه‌ای تخصیصی، صرفا مابه التفاوت قیمتشان را پرداخت نمایند. نکته‌ای کلیدی که در سایه برخی نقص‌ها در حوزه نظارتی، در گروهی از فروشگاه‌ها زیرپا گذاشته می‌شود.

نقیصه‌هایی که ممکن است در نهایت به نارضایتی مشمولان کالابرگ الکترونیک منجر شده و در آینده به رویگردانی ایشان از خرید منجر شود که در این صورت، طرح فجرانه و اهدافی که با اجرایش نشانه رفته شده، توفیق نخواهد یافت و باید طرحی تازه‌تر برای جایگزینی آن طراحی و به کار بسته شود. دورنمایی که البته هنوز زمان برای جلوگیری از رقم خوردن آن کافی به نظر می‌رسد و می‌شود امیدوار بود با تشدید نظارت‌ها و رسیدگی سریع به گلایه‌های شهروندان در این خصوص، مانع از آن شد که برخی طرح فجرانه را ناکام نمایند.