به گزارش اقتصادنیوز، حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین در اقدامی قابل توجه از ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه خواست تا میان کشور عربی خلیج فارس و ایران میانجیگری کند. این درخواست در سفر ۲۳ مه پادشاهی به مسکو مطرح شد. پادشاه عرب گفت: «ما به حسن همجواری با همسایگان خود فکر میکنیم. حمایت شما از این موضوع مورد استقبال عموم مردم بحرین و شخص من است. در خصوص حل مشکلات ایران و بحرین با علم به اینکه در واقعیت مشکل محسوب نمی‌شود، دلیلی برای تعویق وجود ندارد». همزمان یکی از مقام‌های ارشد ایرانی ۷ ژوئن تایید کرد که میانجیگری روسیه در کنار تعامل مستقیم با منامه مورد بررسی است. این خواسته در شرایطی مطرح شده که توافق عادی سازی بین ایران و عربستان در مارس ۲۰۲۳ با میانجیگری چین محقق شد. با توجه به روابط نزدیک بحرین و عربستان سعودی، این سوال مطرح شده است که چرا منامه و تهران هنوز برای آشتی از این الگو پیروی نکرده‌اند.
روابط پرفراز و نشیب تهران و منامه
پس از دهه‌ها نوسان روابط، حاکم وقت ایران، محمدرضا پهلوی (۱۹۴۱-۱۹۷۹) نتیجه همه‌پرسی سازمان ملل در سال ۱۹۷۱ در بحرین را پذیرفت - که منجر به اعلام استقلال این کشور جزیره‌ای شد. اگرچه روابط بین دو همسایه پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹، دست نخورده باقی ماند، اما همچنان تیره و تار بود. این رخداد عمدتاً ماحصل تنش‌های فزاینده بین ایران و همسایگان عرب این کشور - به‌ویژه عربستان سعودی بود. به ادعای امواج مدیا، همین پویایی در گذشته اخیر مشهود بوده است. زمانی که عربستان سعودی در سال ۲۰۱۶ روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد، بحرین نیز به سرعت از این بازیگر پیروی کرد. ریاض پس از اعدام شیخ النمر، روحانی برجسته شیعه جرقه هجوم معترضان ایرانی به مراکز دیپلماتیک سعودی را زد، به واسطه همین مقوله، روابط تهران و ریاض قطع شد. منامه در آن بازه زمانی هیزم بر آتش ریخت و تهران را به حمایت ادعایی از ناراضیان شیعه در داخل مرزهایش از طریق ارائه کمک‌های نظامی و سیاسی متهم کرد؛ این ادعا بازتاب ادعا‌های مطرح شده در جریان قیام بهار عربی در سال ۲۰۱۱ بود.
در طول این دوره و پس از آن، مقامات بحرینی بسیاری از فعالان شیعه را دستگیر کردند، احزاب شیعه را منحل و آیت‌الله عیسی قاسم، روحانی برجسته شیعه این کشور را اخراج کرد؛ اقداماتی که ایران از آن ناخرسند شد. هنگامی که شیعیان بحرین در سال ۲۰۱۱ علیه سلطنت سنی حاکم قیام کردند، روحانیون بلندپایه شیعه عراقی وابسته به دفتر آیت الله العظمی علی سیستانی مستقر در نجف - مرجع مذهبی شیعیان عراق- تلاش داشتند تا صدای آن‌ها باشند. به ادعای ناظران هدف از مداخله عراق کاهش تنش و از سرگیری گفتگو در بحرین بین رهبران محلی شیعه و مقامات بود. با این حال، تشکیل گردان‌های الشتر، متشکل گروه مقاومت شیعیان بحرین، منامه را از هرگونه تعامل دور کرد. گردان‌های الشتر به عنوان بخشی از محور مقاومت اخیراً مسئولیت دو حمله پهپادی به اسرائیل را بر عهده گرفته، حملاتی که که به نظر می‌رسد از عراق برنامه ریزی شده است.
پیروی از الگوی صلح تهران و ریاض
امواج نیوز در ادامه نوشت، فارغ از تنش‌ها در روابط تهران و منامه، به نظر می‌رسد تلاش‌ها برای نزدیک‌سازی در منطقه، موجب شده تا لحن رهبران ایران و بحرین نیز تغییر کند. در حالی که پیشرفت کند بوده، اما فرایند سازش ثابت باقی مانده است. عراق با هدف میانجیگری بین ایران و عربستان سعودی، میزبانی پنج دور مذاکرات در طول سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۲ بود؛ رایزنی‌هایی که زمینه را برای توافق عادی سازی سال ۲۰۲۳ فراهم کرد و به تلاش‌ها برای ایجاد تعامل بین بحرین و ایران دامن زد. برخی از این تلاش‌های برای احیای روابط ایران و عربستان خارج از خاک عراق انجام شد. آگوست ۲۰۲۲، مصر میزبان نمایندگانی از چندین کشور منطقه بود، جایی که گفتگو‌های بین هیئت‌های بحرین و عراق درباره از سرگیری روابط منامه با تهران داغ شد. در موارد متعددی، عراق این موضوع را با همتایان بلندپایه ایرانی در میان گذاشت. در همان زمان، بغداد همچنین با رهبران معتدل اپوزیسیون بحرین در تماس بود تا آن‌ها را برای گفتگو با پادشاهی حاکم آماده کند - با هدف ایجاد برگ جدیدی در کشور جزیره ای.
اخیرا منامه و تهران پیام‌های مثبتی را رد و بدل کرده‌اند. منابع بلندپایه منطقه‌ای در گفتگو با امواج مدیا مدعی شدند که عمان به درخواست بحرین میان دو طرف میانجیگری کرده است. با این حال، نقاط اختلاف باقی مانده و تهران برای از سرگیری روابط مردد است. تهران به دنبال ان است که وضعیت اپوزیسیون شیعه در این کشور عربی خلیج فارس بهبود یابد. در اقدامی که به نظر می‌رسد اعتمادساز بوده، پادشاه بحرین ۸ آوریل بیش از هزار و ۵۰۰ زندانی را عفو کرد، این فعل هم توسط مخالفان شیعه بحرین و هم از سوی ایران مورد استقبال قرار گرفت. ماه بعد، ۱۲ می، وزیر امور خارجه وقت ایران در سومین نشست گفت وگوی ایرانی-عربی با محوریت «همکاری و تعامل» شرکت کرد. شهید حسین امیرعبداللهیان تمایل خود را برای «ورود به مرحله جدیدی» از همکاری با کشور‌های عربی خلیج فارس ابراز کرد و گفت: «ما از اقدام دولت بحرین جهت آزادی زندانیان سیاسی استقبال میکنیم و آن را مثبت ارزیابی میکنیم». اما تنها یک هفته بعد، امیرعبداللهیان به همراه ابراهیم رئیسی در حادثه سقوط بالگرد در شمال غرب ایران شهید شد. در پی این سانحه، پادشاه بحرین، ولیعهد او و رئیس مجلس شورا در پیامی رسمی به ایران تسلیت گفتند. همچنین عبداللطیف بن راشد الزیانی وزیر امور خارجه در مراسم تشییع جنازه دولتی در تهران در ۱۹ مه شرکت کرد.
چالش‌های پیش رو
نفوذ سیاسی بحرین در منطقه به طور قابل توجهی کمتر از عربستان سعودی است، و اگرچه اختلاف منامه با تهران به مسائل دوجانبه محدود می‌شود، با این حال به ادعای ناظران، اصلاح روابط با ایران شامل پیچیدگی‌های متعددی است که مصالحه را به تاخیر انداخته است. از نظر سیاسی، اصل مشکل این است که بحرین نیز مانند عراق، کشوری با اکثریت شیعه است و سابقه طولانی در روابط با ایران دارد و این امر این بازیگر را برای تهران مهم می‌کند. بنابراین، اگر به وضعیت جامعه شیعی این کشور جزیره‌ای رسیدگی نشود، تلاش‌های آشتی همواره با مشکلاتی روبرو خواهد بود. علیرغم عفو اخیر تعداد زیادی از زندانیان توسط بحرین، این ژست از نظر ایران کافی نیست. بر اساس گزارش جامعه ملی اسلامی الوفاق، اصلی‌ترین حزب مخالف شیعه، بیش از ۵۰۰ زندانی سیاسی در زندان‌های بحرین به سر می‌برند. علاوه بر این، برای ایران بسیار مهم است که اپوزیسیون شیعه بحرین از طریق نمایندگی مناسب در پارلمان و دولت این کشور جزیره‌ای وارد عرصه سیاسی شود. بدون برداشتن این گام‌ها اصلاح روابط رسمی می‌تواند دشوار باشد.
تصمیم بحرین مبنی بر ممنوعیت فعالیت احزاب سیاسی میانه رو مانند الوفاق می‌تواند به عنوان یک اشتباه استراتژیک تلقی شود. بسیاری از مخالفان شیعی بحرین اکنون تهران را تنها بازیگری می‌دانند که می‌تواند دولت منامه را برای بازگشت به صحنه سیاسی در داخل کشور تحت فشار قرار دهد. این امر به ویژه با توجه به عدم حمایت غرب از روند دموکراتیک در کشور عربی خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته است. یکی دیگر از موانع مهمی که تهران را از پیشروی روابط با منامه باز می‌دارد، عادی سازی روابط بحرین با اسرائیل است که ایران به شدت با ان مخالف است. حسین امیر عبداللهیان در پاییز ۲۰۲۱، امضای توافقنامه ابراهیم از سوی بحرین را "خیانت آشکار" و "تهدیدی برای امنیت منطقه" خواند. یک مقام ارشد سعودی در گفتگو با امواج مدیا مدعی شد که حتی ریاض از تصمیم بحرین برای عادی سازی ناراضی بود و آن را عجولانه تلقی کرد و از منامه به دلیل عدم مشورت قبلی در مورد زمان بندی این اقدام انتقاد کرد. در میان پویایی‌های پیچیده منطقه‌ای، به نظر می‌رسد که بحرین از عربستان سعودی برای دستیابی به توافق با ایران پیروی خواهد کرد. با این حال، این ممکن است بیش از حد خوش بینانه باشد. برخلاف عربستان سعودی، بحرین روابط نزدیکی با هیچ میانجی بالقوه‌ای مانند چین یا روسیه ندارد. علاوه بر این، فقدان یک دلال منطقی و وضعیت حل نشده اپوزیسیون شیعه بحرین، دورنمای دستیابی بحرین به توافقی با ایران - حداقل در کوتاه مدت را مبهم جلوه می‌دهد.
نیازی به دولت آل خلیفه نداریم 