بین الملل تابناک: فرمانده ارتش سودان و رئیس شورای حاکمیتی این کشور، با پذیرش سفیر ایران در روز یکشنبه ۲۱ ژوئیه ۲۰۲۴ و فرستادن سفیر خود به تهران، به نزدیکی دو کشور پس از هشت سال قطع روابط دیپلماتیک رسمیت داد.
در اوایل فوریه 2024، علی الصادق، سرپرست وزارت امور خارجه سودان، برای دیدار با همتای خود «حسین امیرعبداللهیان» و «ابراهیم رئیسی»، رئیس جمهور فقید ایران به تهران سفر کرد. این سفر در بحبوحه بحران خاورمیانه و با غرق شدن سودان در جنگ داخلی، آخرین نشانه گرم شدن سریع روابط خارطوم و تهران است. طی سال گذشته، مقامات سودانی و ایران توافق کردند که روند ازسرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور را که قبلا در سال 2016 قطع شده بود، تسریع بخشند.
بنابراین بهبود روابط میان دو کشور که از یک سال پیش یعنی ژوئیه ۲۰۲۳ میلادی آغاز شده بود درنهایت با استقبال از حسن شاه حسینی، سفیر جدید ایران وارد مرحله جدیدی شد. سودان در سال ۲۰۱۶ میلادی و پس از واقعه سفارت عربستان در ایران در واکنش به اعدام یک روحانی برجسته شیعه در ریاض، روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع و اعلام کرد که این تصمیم را در همبستگی با عربستان سعودی گرفته است.
تاریخ روابط ایران و سودان
روابط ایران و سودان به سال 1989 باز می گردد، زمانی که تهران از عمر البشیر که بعدها رئیس جمهور سودان شد، حمایت کرد. در طول دهههای 1990 و 2000، ایران کمکهای توسعهای و کمکهای نظامی به سودان ارائه کرد. به آنجا تراکتور صادر کرد و کشتی های نیروی دریایی را در بنادر سودان در خلیج عدن و دریای سرخ مستقر کرد.
سودان نیز که تحت تحریمهای ایالات متحده قرار داشت، در طول این دوره از تهران حمایت دیپلماتیک کرد. این کشور حق ایران برای پیگیری برنامه هستهای را به رسمیت شناخت و به قطعنامههای مجمع عمومی سازمان ملل که سابقه حقوق بشر تهران را محکوم میکرد رای منفی داد. از سال 1979 تا 2021، سودان به عنوان سومین شریک تجاری بزرگ ایران در آفریقا قرار گرفت و 3 درصد از میانگین تجارت سالانه آن با این قاره را به خود اختصاص داد.
اما بین سالهای 2013 تا 2016، روابط ایران و سودان با یک سری تنش ها و بن بست ها مواجه شد. در سال 2014، سودان مرکز فرهنگی ایران را بست و مقامات دیپلماتیک خود را به اتهام تبلیغ شیعه در یک کشور عمدتا سنی نشین اخراج کرد. دو سال بعد در سال 2016، این کشور و سایر کشورهای شاخ آفریقا روابط رسمی خود را با تهران قطع کردند.
این عقبنشینیها ناشی از جدا شدن ایران از سودان و آفریقا برای تمرکز بر دیپلماسی هستهای با ایالات متحده و دیگر قدرتهای جهانی بود. آنها همچنین همزمان با افزایش کمک های نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی عربستان سعودی و امارات به سودان و سایر کشورهای شاخ آفریقا در ازای پیوستن به ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی علیه انصارالله یمن بودند. این کمک به ویژه برای سودان جذاب بود زیرا با انزوا و ناملایمات اقتصادی در نتیجه حکم بازداشت البشیر توسط دادگاه کیفری بینالمللی، جدایی سودان جنوبی نفت خیز و اعمال تحریمهای تشدید شده توسط ایالات متحده آمریکا مواجه شد.
همگرایى منافع تهران و خارطوم
در طی این سالها علیرغم شرکت ایران و سودان در نشستهای چندجانبه در زمینه همکاریهای کشاورزی، روابط دوجانبه بین دو کشور هرگز به طور کامل بهبود نیافت. اما جنگ داخلی در سودان فرصتی را برای ایران فراهم کرده است تا مسیر خود را با این کشور آفریقایی ترسیم کند. حمایت از نیروهای مسلح سودان می تواند به تهران در حفظ روابط با سودان کمک کند و در عین حال با نفوذ عربستان سعودی و امارات در این کشور و قاره گسترده تر مقابله کند.
گرم شدن ناگهانی روابط ایران و سودان به نفع استقرار این کشور آفریقایی در یک جنگ داخلی جدید است. برخی مدعی هستند که یکی از دلایل اصلی که عبدالفتاح البرهان و ارتش سودان را به برقراری مجدد روابط با جمهوری اسلامی سوق می دهد، امید به دستیابی به سلاح های دقیق به ویژه پهپادهای رزمی ایران است. اگرچه این نوع تجهیزات نظامی پتانسیل تغییر توازن قوا در میدان نبرد را ندارد، اما میتواند به کند کردن فروپاشی نیروی هوایی ارتش و پشتیبانی از ضد حمله آغاز شده در اوایل سال 2024 کمک کند. برای ایران، ارائه نبرد پهپادها اعتبار دیپلماتیک آن را در صحنه آفریقا تقویت خواهند کرد. باید گفت از سرگیری همکاری بین دو کشور همزمان با اتخاذ موضع بسیار حساستر سودان در قبال مداخله اسرائیل در نوار غزه است.
اکنون تهران توانسته بسیاری از روابط از دست رفته در دوره 2014-2020 را بازیابی کند. در جولای 2023 چند ماه پس از اعلام برنامههایی برای عادیسازی روابط ریاض و تهران، دولت سودان آشکارا تمایل خود را برای تجدید روابط با ایران در اسرع وقت ابراز کرد. این اعلامیه در جریان اولین نشست عمومی بین الصادق و امیرعبداللهیان در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان اعلام شد. خارطوم در یک چرخش چشمگیر و در بحبوحه بحران ناشی از حملات حماس در 7 اکتبر 2023 اعلام کرد که ایران و سودان در مورد احیای روابط دوجانبه بین دو کشور و تسریع در بازگشایی سفارتها گفتگو کردند.
باید توجه داشت قبل از اینکه سودان روابط خود را با ایران قطع کند و وارد جنگ داخلی دیگری شود، مدتهاست که کمک های کشاورزی، تجاری، توسعه ای و نظامی رقبای منطقه ای ایران یعنی عربستان سعودی و اسرائیل را پذیرفته است. علاوه بر این، پس از پیوستن خارطوم به ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن، سودان روابط خود را با تل آویو از طریق توافق ابراهیم در ازای مشوق های دیپلماتیک و اقتصادی از سوی ایالات متحده عادی کرد.
با وجود این چرخش در سیاست خارجی سودان ناشی از درک شرایط منطقه بعد از تنشهای بهار عربی است؛ جایی که عربستان و کشورهای عربی نتوانستند منویات خود را بر منطقه حاکم کنند و ناگزیر به تنش زدایی با ایران شدند.
