انواع کمال گرایی و راه های مقابله با آن

کمال طلبی چیه؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنن که کمال گرایی یک ویژگی مثبته و اون را فاکتوری برای دستیابی به معیارهای سطح بالا می‌دونن؛ ولی حقیقت امر چیز دیگریه. در دیکشنری آنلاین آکسفورد کمال‌گرایی به این صورت تعریف شده: «امتناع از پذیرش هر معیاری کمتر از حد کمال.» با این تعریف مشخص می‌شه که کمال‌گرایی یک ویژگی مثبت نیست و فشار روانی زیادی را بر فرد تحمیل می‌کنه.

از اونجایی‌که هیچ انسانی کامل نیست و در راه زندگی و موفقیت، انسان باید آزمون و خطاهای زیادی را پشت سر بگذاره اشتباه‌کردن یک امر منطقی و طبیعیه. این در حالیه که انسان‌های کمال‌گرا یا کمال طلب همواره تلاش می‌کنن بدون هیچ خطایی، در هر کاری بهترین باشن. از نظر فراست و همکارانش در کمال ‌گرایی، افراد:

• درباره اشتباه‌کردن نگرانی و اضطراب شدید دارن.
• معیارهای شخصی بالایی برای خودشون تعیین می‌کنن.
• درباره کیفیت کارها، مسئولیت و وظایفشون تردید دارن.
• روی نظم، برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی امور بیش از اندازه طبیعی دقت می‌کنن و تأکید دارن.
• اعتقاد دارن که والدینشون انتظاراتی از اون‌ها دارن که رسیدن بهشون غیرممکن یا دشواره.

انواع کمال طلبی

باید بگیم که در کمال گرایی و دنیای افراد کمال‌گرا خبری از رنگ‌های شاد و متنوع نیست و دنیای این دسته از افراد سیاه و سفیده. یعنی از نظر این افراد وضعیت می‌تونه یا خوب یا بد باشه و هیچ حد وسط وجود نداره. افراد کمال‌گرا تنها زمانی برای خودشون ارزش قائلن که بهترین عملکرد را داشته باشن.

یعنی حس ارزشمندی در این گروه تنها مشروط به کسب موفقیته و تصور می‌کنن با شکست و ناکامی، ارزش اون‌ها زیر سؤال میره. تمام این تفکرات می‌تونه موجب تنش و اضطراب در فرد شده و آسیب‌های روانی به اون وارد کنه. به همین دلیل شناخت راه های مقابله با کمال‌گرایی و پیروی از اون‌ها یک ضرورته. انواع کمال طلبی شامل موارد زیر می‌شه:

1. کمال طلبی در رفتار

افرادی که دچار کمال‌ گرایی در رفتار هستن بسیار سخت‌گیر و عصبی بوده و نمی‌تونن هر رفتاری را تحمل کنن. به همین دلیل در محل کار و زندگی خودشون قوانینی سفت‌وسخت اعمال می‌کنن. این دسته از افراد کمال‌طلب نمی‌تونن رفتارهای مغایر با باورها، عقاید و خواسته خود را تحمل کنن. این وضعیت منجر به ایجاد تنش با اطرافیان می‌شه.

2. کمال طلبی شناختی

از دیگر انواع کمال طلبی، نوع شناختی هست که در اون فرد افکار و اندیشه‌های آرمان‌گرایانه داره. باوجوداینکه این افکار غیرمنطقی هستن؛ ولی برای فرد کمال‌طلب خوشایندن. فردی با ذهنیت خودشیفته تعصب بالایی داره و افکار و اندیشه‌های خودش را بهترین می‌دونه. درنتیجه به دنبال سلطه‌جویی بر دیگرانه.

3. کمال طلبی در اخلاق

سومین نوع از انواع کمال طلبی، مربوط به کمال گرایی در اخلاقه که اطرافیان فرد را به‌شدت درگیر می‌کنه. این دسته از افراد بایدها و نبایدهای خاصی دارن و در زمینه دستورات اخلاقی با تعصب و خشونت رفتار می‌کنن. این افراد روی عقاید خودشون پافشاری می‌کنن و تحت هیچ شرایطی کوتاه نمیان و حاضر نیستن چیزی غیر از عقاید خودشونا ببینن یا بشنون.

4. کمال طلبی در احساس

افراد با کمال گرایی احساسی بسیار حساس هستن و دوست دارن هر چیزی را در احساسی‌ترین حالت ممکن تجربه کنن. مثلاً دوست دارن دیگران در توصیف اون‌ها اغراق کرده و از واژه‌هایی مثل تو بی‌نظیری، بهتر از تو در دنیا نیست و… استفاده کنن. این نوع کمال‌گرایی باعث می‌شه تا فرد کمال‌طلب رفتارها و احساساتی خارج از اعتدال و روان‌پریشانه داشته باشه.

5. کمال طلبی در ظاهر

از دیگر انواع کمال طلبی، کمال گرایی در ظاهره. این گروه از افراد همیشه از لباس‌ها و آرایش مد روز استفاده می‌کنن. انگیزه‌های مختلفی در این رفتار دخیله که ضعف شخصیت و خودکم‌بینی از دلایل اصلی این رفتار محسوب می‌شه. همچنین انجام عمل‌های زیبایی، آرایش‌های زننده و لباس‌های عجیب غریب نمونه‌های دیگر کمال‌طلبی در ظاهر هستن. صرف هزینه‌های زیاد برای موردتوجه بودن و همچنین فشار روانی ناشی از عدم تمجید دیگران از این افراد دلایلی هستن که ضرورت درمان و پیروی از راه های مقابله با کمال‌گرایی را می‌طلبن.

در یک دسته‌بندی دیگه می‌تونیم کمال‌گرایی را به این صورت نیز مشخص کنیم:

1. کمال گرایی یا کمال طلبی خودانتقادی

افراد دارای کمال گرایی خودانتقادی هیچ‌وقت از خودشون و تلاشی که برای رسیدن به هدف دارن راضی نیستن. این افراد استانداردهای سختی برای خودشون تعیین می‌کنن که دستیابی به اهدافشون را دشوار می‌کنه. درنتیجه به دلیل عدم دستیابی به اهداف دائماً خودشون را سرزنش می‌کنن.

همچنین به دلیل ترس از شکست این افراد از اقدام برای کار و روبروشدن با موقعیت‌های دشوار و چالش‌ها فراری هستن. تمام این عوامل موجب می‌شه تا فرد در معرض ناامیدی، اختلال افسردگی و اضطراب قرار بگیره.

2. کمال طلبی خود محور

یکی دیگه از انواع کمال طلبی، نوع خودمحوره. این افراد تنها برای خودشون استانداردها و قوانین سختی تعیین کرده و از اونا پیروی می‌کنن. شاید این قوانین از نظر دیگران دشوار باشه؛ ولی محرکی برای رسیدن به اهداف فرد کمال‌گرا هستن. می‌شه گفت سالم‌ترین نوع کمال‌طلبی نوع خودمحوره و چون قوانینش فقط برای خود فرد و برای رسیدن به اهداف متعالیه، استرس و افسردگی کمتری داره؛ یعنی نتیجه کار براش لذت‌بخشه.

3. کمال طلبی دگر محور

افراد مبتلا به کمال‌ گرایی دگرمحور نسبت به اطرافیان خودشون سخت‌گیر هستن و قوانین سختی را نه‌تنها برای خودشون بلکه برای اطرافیان هم وضع می‌کنن. این گروه از کمال‌طلب‌ها انتظار دارن رفتار اطرافیان بدون عیب‌ونقص باشه که درنتیجه موجب می‌شه شخصیتی قضاوت گر داشته باشن. به دلیل آسیب‌زا بودن این رفتارها، درمان و پیگیری راه های مقابله با کمال‌گرایی اهمیت زیادی داره.

4. کمال گرایی؛ کمال طلبی اجتماعی

برخی از انواع کمال طلبی به دلیل فشاریه که از طرف جامعه بر افراد تحمیل می‌شه. درواقع جامعه از افراد انتظار داره بی‌عیب‌ونقص باشن و افراد تلاش می‌کنن خودشون را به این استانداردهای غیرمنطقی نزدیک کنن. تنش و اضطراب یکی از نتایج کمال‌گرایی اجتماعیه؛ چون افراد کمال‌طلب همیشه نگران هستن که در صورت عدم دستیابی به استانداردها از طرف جامعه طرد بشن.

علل کمال گرایی

کمال گرایی دلایل متعددی داره که برخی از اون‌ها شامل موارد زیر هستن:

• کمبود اعتمادبه‌نفس
• انتظارات اجتماعی فرهنگی بالا
• ترس از قضاوت‌شدن و عدم تأیید
• احساس ناکافی بودن
• تجربه‌های دوره کودکی مانند کنترل‌گری والدین سخت‌گیر
• مشروط بودن حس ارزشمندی تنها در صورت کسب موفقیت
• داشتن مشکلات سلامت روانی مثل اختلال وسواس فکری

مزایا و معایب کمال گرایی

گرچه کمال‌گرایی در حالت کلی و در بسیاری از شرایط به ضرر افراد هست؛ ولی باید گفت که این ویژگی می‌تونه مزایایی هم داشته باشه. معمولاً افراد کمال‌گرا می‌تونن به درجات اجتماعی بالا دست پیدا کنن و همین‌طور این افراد در محیط‌های آموزشی نتایج خوبی به دست میارن. کمال‌گراها همواره تلاش می‌کنن به بهترین نسخه خودشون تبدیل بشن و انگیزه‌های قوی برای تلاش کردن دارن.

از طرف دیگه همون‌طور که در بخش‌های قبلی گفته شد کمال گرایی معایبی هم داره که می‌تونیم بگیم بر مزایای اون غلبه می‌کنه. در بیشتر انواع کمال طلبی فرد در معرض ابتلا به افسردگی قرار داره که یکی از دلایل اون فشارهای غیرضروریه که این افراد بر خودشون تحمیل می‌کنن. همین‌طور رفتارها و استاندارهای سختگیرانه افراد کمال‌گرا موجب رنجش و آسیب اطرافیان می‌شه.  

از دیگر معایب کمال ‌گرایی ترس از شکسته که می‌تونه سدی در برابر روبه‌روشدن با چالش‌های جدید باشه. وسواس فکری، خودانتقادی، قضاوت دیگران و سرزنش خود از دیگر معایب کمال‌گرایی هستن. به همین دلیل برای داشتن یک زندگی طبیعی و دور از فشار روانی، مراجعه به روانشناس برای پیگیری راه های مقابله با کمال‌گرایی یک الزامه.

راه های مقابله با کمال گرایی

انواع کمال طلبی می‌تونه سلامت روانی فرد را تحت‌تأثیر قرار بده و همین‌طور اطرافیان افراد کمال‌گرا نیز ممکنه از این رفتارها آسیب ببینن. به همین دلیل باید ازطریق راه های مقابله با کمال‌گرایی این ویژگی را متعادل کرد. انواع راه های مقابله با کمال گرایی عبارت‌اند از:

1. نگرش مثبت

یکی از راه های مقابله با کمال‌گرایی داشتن دیدگاه مثبت نسبت به جنبه‌های مثبت کارهاس. برای افراد کمال‌گرا ترک این عادت دشواره؛ ولی غیرممکن نیست و با تمرین می‌شه اون را تثبیت کرد. برای این‌کار بهتره روی جنبه‌های مثبت دستاوردها و اعمال دیگران تمرکز کنید. می‌تونید فهرستی از عملکرد مثبت خود و اطرافیانتون تهیه کرده و تلاش کنید موارد بیشتری هم به این فهرست اضافه کنید. این تمرین باعث می‌شه تا دیدگاه انتقادگر در کمال گرایی به یک عادت مثبت تبدیل بشه.

2. آگاهی از الگوهای رفتاری خود

کمال گرایی اثرات روانی عمیقی در زندگی فرد داره و در بسیاری از مواقع آسیب‌زا هست. با آگاهی از رفتارهای خودتون بهتر می‌تونید اونا را تغییر بدید و آرامش ذهن و سلامت روان داشته باشید. یکی از راه های مقابله با کمال‌گرایی اینه که وقتی چنین افکاری به ذهنتون می‌رسه اونا را یادداشت کنید و قبل از خواب شبانه مرورشون کنید. در حین مرور نوشته‌های خود سعی کنید بفهمید در اون لحظات به چی فکر می‌کردید. چه مواقعی حس شکست و ناکامی می‌کردید.

3. سبک سنگین کردن

شاید در نگاه اول تصور کنید که با کمال گرایی بهره‌وری عملکرد شما بیشتر می‌شه؛ ولی آیا به این هم فکر کردید که به چه قیمتی؟ کمال‌گرایی می‌تونه عواقب نامطلوب زیادی با خودش داشته باشه. به‌عنوان یکی دیگه از راه های مقابله با کمال‌گرایی فهرستی از اثرات منفی این ویژگی که بر زندگی خودتون و اطرافیانتون داشته تهیه کنید. با این روش انگیزه بیشتری پیدا می‌کنید تا برای رفع کمال‌طلبی خودتون اقدام کنید.

4. تغییر صدای درون

در انواع کمال طلبی یک صدای درونی وجود داره که همیشه میگه کار شما به اندازه کافی خوب نیست و تلاشتون کمه. برای درمان کمال‌گرایی باید این صدای درون را تغییر بدید. صدای درونی منفی‌باف منجر به تخریب اعتماد به‌ نفس و بروز رفتارهای منفی می‌شه. به همین دلیل لذت‌بردن از زندگی و مسیری که در اون هستید یکی از راه های مقابله با کمال‌گرایی هست. برای تغییر صدای درونی منفی به مثبت باید تمرینات آگاهانه داشته باشید و از دستاوردها و نتایج مثبت تجربه‌های خودتون صحبت کنید.

5. مدیریت انتقاد

در کمال گرایی، افراد در برابر انتقادها حساس هستن و حالت تدافعی به خودشون می‌گیرن؛ چون انتقادها را به مانند حمله از سوی دیگران در نظر می‌گیرن. تغییر نگرش و توجه به انتقادهای سازنده موجب می‌شه تا فرد دیدگاه روشنی نسبت به بهبود عملکرد خودش داشته باشه.

جمع‌بندی

کمال گرایی یکی از ویژگی‌هایی هست که شاید بسیاری از افراد دیدگاه خوبی نسبت به اون داشته باشن؛ ولی این خصلت می‌تونه آسیب‌ها و فشارهای روانی زیادی را بر فرد تحمیل کنه. افراد کمال‌طلب همیشه انتظار دارن که اوضاع، کارها و مسئولیت‌های خودشون را به بهترین نحو انجام بدن و در اغلب اوقات از نتیجه کارشون راضی نیستن.

کمال‌طلبی خودمحور، خود انتقادی، اجتماعی و… انواع کمال طلبی هستن و در تمام اون‌ها فرد همواره در معرض فشارهای روانی مختلف قرار داره که می‌تونه زمینه‌ای برای بروز افسردگی باشه. داشتن نگرش مثبت، تغییر صدای درون، مدیریت انتقاد و آگاهی از الگوهای رفتاری برخی از راه های مقابله با کمال‌گرایی هستن. برای رفع این مشکلات می‌تونید از روان‌شناسان و متخصصان این حوزه کمک بگیرید.