دلایل بیش فعالی کودکان چیست؟
شاید شما تا کنون با این مسئله برخورد نکرده باشید؛ اما بیش‌فعالی می‌تواند در هر سنی در کودکان دیده شود. پیش از آن که به دنبال ویژگی‌های کودکان بیش فعال باشیم، می‌خواهیم به دلایل اختلال بیش‌فعالی در کودکان بپردازیم. شاید امروزه خیلی‌ها بدانند فرآیند پرورش کودک، پیش از تولد آغاز می‌شود. مهم‌ترین عامل مؤثر در بیش‌فعالی کودکان، وراثت است. به این صورت که اگر یکی از پدر و مادر، به ADHD مبتلا باشد، 30 درصد احتمال بیش‌فعالی در یکی از کودکان وجود دارد. عامل دیگر، عوامل محیطی هستند که نقش مهمی در ابتلا به بیش‌فعالی دارند. سرب، جیوه، آلودگی‌های صوتی و پارازیت‌ها از جمله این عوامل هستند. ممکن است در حدود ۳ سالگی نشانه‌های بیش‌فعالی در کودک بروز کند؛ اما در بیشتر موارد، با حضور در کلاس درس و یا محیط آموزش این مشکل خودش را نشان می‌دهد. توجه داشته باشید که نباید حساس باشید و هر شیطنت کودک را به پای بیش‌فعالی بگذارید. اگر کودک در روابط اجتماعی و ارتباط با والدین مشکلی ندارد پس می‌توان گفت بیش‌فعالی در کار نیست. البته تشخیص بیش‌فعالی کودکان بر عهده متخصص است.
انواع مختلف بیش فعالی کودکان
بیش‌فعالی کودکان را می‌توان از جوانب مختلفی مورد بررسی قرار داد. در این قسمت به بررسی انواع مختلف بیش‌فعالی کودک و بخشی از ویژگی‌های کودکان بیش فعال می‌پردازیم.
بیش‌فعالی تحرکی در کودکان
همانطور که از اسمش پیدا است، این نوع بیش‌فعالی به این صورت است که کودک نمی‌تواند در یک‌جا ساکن باشد. کودک مدام به این‌طرف و آن طرف رفته و به قول معروف، یک‌جا بند نمی‌شود. این نوع اختلال بیشتر سر کلاس درس خودش را نشان می‌دهد. یکی از ویژگی های کودکان بیش فعال به این شکل، آن است که سر کلاس دوستان خود را اذیت کرده و یا سر جای خود نمی‌نشینند. این کودکان ممکن است فریاد بزنند، پرحرفی کنند و یا مرتکب کارهای خطرناک شوند.
بیش فعالی بی‌توجهی در کودکان
این نوع از بیش‌فعالی با نوع قبلی بسیار متفاوت است. در این حالت، کودک دائماً در حال فکر و خیال کردن است و این موضوع باعث عدم تمرکز وی می‌شود. این عدم تمرکز می‌تواند باعث بی‌رغبتی به درس و مدرسه باشد و مانع از انجام تکالیف مدرسه گردد. یکی دیگر از مشکلات ممکن، به طور مثال زمانی است که کودک در مدرسه به دلیل نداشتن تمرکز، نمی‌تواند مسئله‌‌ای که بلد بوده را حل کند، اما در منزل زمانی که تنهاست، می‌تواند همان مسئله را حل کند. یکی از ویژگی های بیش فعالی کودکان در این نوع، این است که برای انجام تکالیفشان در خانه مشکل دارند و والدین، به‌خصوص مادران، مدام در حال تذکر این نکته به کودک هستند. از دیگر مشکلات این کودکان می‌توان به فراموش‌کار بودن اشاره کرد و ممکن است همیشه یکی از وسائل خود را جا بگذارند و گم کنند. همچنین باید بدانید که این کودکان در برنامه‌ریزی برای خود مشکل جدی دارند و خانواده باید این کار را برایشان انجام دهد.
بیش فعالی رفتارهای تکانه‌ای کودک
همان گونه که احتمالاً حدس می‌زنید، از ویژگی های کودکان بیش فعال، آنهایی که به این نوع از بیش‌فعالی مبتلا هستند، رفتارهای تکانه‌ای و نداشتن آرام و قرار است. این کودکان از نداشتن صبر و حوصله رنج می‌برند و برای مثال، در مدرسه برای ایستادن در صف مشکل دارند. از دیگر ویژگی‌های این کودکان، می‌توان به پریدن وسط حرف دیگران اشاره کرد.
چگونگی تشخیص بیش فعالی کودکان
به این صورت نیست که بتوان گفت برای تشخیص بیش‌فعالی در کودکان می‌توان آزمایش یا تست خاصی را تجویز کرد و از این طریق به بیش‌فعال بودن یا نبودن کودک پی برد. برای این کار زیر نظر گرفتن فعالیت‌های کودک به مدت ۶ ماه نیاز است. همچنین متخصص به توضیحاتی از سمت معلم و والدین کودک نیاز دارد. یادتان باشد که نظر معلمان در این موارد بسیار مهم است. گاهی پیش می‌آید که معلم این اختلال در کودک را به اولیای او تذکر می‌دهد و از خصوصیات بچه‌های بیش فعال می‌گوید؛ اما پدرها و مادرها ممکن است بی‌توجهی و یا در برابر این مسئله مقاومت کنند. در این صورت استدلال برخی والدین، نپذیرفتن ریسک عوارض داروها است. درحالی‌که اگر بیش‌فعالی کودک درمان و کنترل نشود؛ می‌تواند یادگیری کودک و روابط اجتماعی او در آینده را مختل کند. ویژگی های کودکان بیش فعال باعث می‌شود که آنها نتوانند با دیگر هم‌سالان خود ارتباط برقرار کنند و این در آینده آنها را بیشتر آزار خواهد داد؛ لذا در این موارد حتماً به نکاتی که معلم‌ها عنوان می‌کنند، به‌طورجدی توجه کنید.
علامت‌های بیش فعالی کودکان
در این قسمت قصد داریم بخشی از علامت‌ها و ویژگی‌های کودکان بیش فعال را بیان کرده و به‌اختصار توضیح دهیم. توجه به این خصوصیات می‌تواند والدین را نسبت به بیش‌فعالی هوشیارتر کند.
بی‌قراری و ناآرامی دائمی کودکان بیش فعال
در این حالت کودک معمولاً بی‌قرار است و حتی اگر بخواهد هم نمی‌تواند یک‌جا بایستد. کودک در این حالت دائماً راه می‌رود و از نشستن خودداری می‌کند. این مشکل را در مدرسه راحت‌تر می‌توان بررسی کرد. کودک در مدرسه معمولاً ً حواس دیگران را پرت کرده و خود نیز سر جایش نمی‌نشیند. بهترین راه این است که این مشکل را از طریق معلم‌ها پیگیری کرد.
تکانشگر بودن کودک بیش فعال
در این حالت، کودک معمولاً فعالیت‌های خود را بدون این‌که پیش از آن فکری بکند، انجام می‌دهد. لازم به ذکر است که در این زمان، کودک اصلاً از فعالیتی که می‌کند پشیمان نمی‌شود.
کودک بیش فعال تمرکز و توجه ندارد
عدم توجه و تمرکز یکی دیگر از ویژگی‌های کودکان بیش فعال است. به این صورت که خیال‌بافی و رؤیاپردازی در ذهن کودک، سبب می‌شود تا نتواند کارهایی مثل انجام تکالیف مدرسه و یا توجه به درس در هنگام تدریس را انجام دهد.
کودکان بیش فعال احساس خطر نمی‌کنند
معمولاً کودکانی که با اختلال بیش‌فعالی دست و پنجه نرم می‌کنند، در برابر کارهای خطرناک و یا اشیایی که نباید به آنها دست بزنند، احساس خطر نمی‌کنند. دیده می‌شود که این کودکان دیگران را تهدید کرده و خشونت زیادی از خود نشان می‌دهند. این کودکان ممکن است به دلیل نترسیدن، دست به کارهای خلاف قانون و حتی کارهای زشتی مانند دزدی بزنند. این خصوصیات بچه‌های بیش فعال، می‌تواند خسارت‌بار باشد.
علاقه کودکان بیش فعال به انجام کارهای خطرناک
یکی دیگر از ویژگی‌های کودکان بیش فعال، این است که همواره به سمت کارهای خطرناک و آسیب‌زا تمایل دارند. در این کودکان بسیار دیده می‌شود که با برق بازی می‌کنند و هر چیز که به دستشان می‌آید داخل پریز می‌کنند. وسایل دیگران را بدون اجازه برمی‌دارند. این کودکان متأسفانه علاقه زیادی به کشیدن سیگار و مواد محرک و مخدر دارند. این کودکان عموماً تمایل زیادی به دوستی با افراد بزرگ‌تر از خود داشته و از این کار لذت می‌برند.
کودکان بیش فعال در فعالیت‌های آموزشی و اجتماعی ضعیف هستند
کودکانی که به بیش‌فعالی مبتلا هستند، معمولاً به علت ضعف در تمرکز حواس، در یادگیری دروس مشکل دارند. باتوجه‌به این‌که این عدم یادگیری ادامه‌دار خواهد بود، کودک در ادامه تحصیل مشکلات جدی پیدا کرده و رفته‌رفته قید درس را می‌زند. از دیگر ویژگی‌های کودکان بیش فعال می‌توان به عدم اعتمادبه‌نفس اشاره کرد. این کودکان چون تمرکز و توجه لازم را ندارند، بیشتر مورد سرزنش قرار می‌گیرند و از این جهت عزت نفسشان پایین می‌آید. بنا به این دلیل، کودک در روابط اجتماعی خود با سایر کودکان به مشکل برمی‌خورد.
برخی دیگر از علائم کودکان بیش‌فعال
پرحرفی کردن
هر کاری را با سروصدای زیاد انجام می‌دهند
زود ازکوره دررفته و عصبانی می‌شوند
بدون اجازه دست‌زدن به وسایل دیگران
مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
گم‌کردن متوالی وسایل
رفتار خشونت‌بار و زدن کودکان دیگر
بی‌توجهی و سربه‌هوا بودن
هر کاری را بدون فکر انجام می‌دهند
خیال‌بافی دائمی
صبر و تحمل نداشته و نمی‌توانند منظر بمانند
عدم توانایی در توجه طولانی‌مدت به چیزی
عدم انجام وظایف محول شده
کسب نتیجه ضعیف در مدرسه حتی با وجود هوش بالا
انجام کارهای روزمره مثل مسواک‌زدن و غذا خوردن، به‌سختی
نیمه‌کاره گذاشتن کارهایی که در ابتدا به آنها علاقه داشته است
خراب کردن بازی دیگر کودکان
آرام و قرار نداشتن و مثلاً بازی‌کردن با گوش و دستان خود
پریدن و دویدن دائمی و انجام کارهای بی‌مقدمه
بیرون رفتن متوالی از کلاس درس
وسط حرف دیگران پریدن
قبل از تمام شدن سؤال پرسشگر، سعی دارند که پاسخ بدهند
حتی اگر بخواهند، نمی‌توانند به جزئیات توجه کنند
وقتی از او چیزی خواسته شود، ممکن است درست نشنود.
خیلی زود خسته شدن، در انجام کارهای مختلف
بیش‌فعالی در دختران و پسران
جالب است بدانید بیش‌فعالی در دختران به نسبت بیش‌فعالی پسران، یک به سه است. ویژگی های کودکان بیش فعال، در پسران و دختران تفاوت‌های دارد. دختران معمولاً با بی‌نظمی و عدم تمرکز روبه‌رو هستند و عموماً رفتار خشونت‌آمیز ندارند. در این میان اما پسران رفتارهای خشن و غیرقابل‌پیش‌بینی از خود بروز می‌دهند. البته از این رفتار خشونت‌آمیز، منظور خاصی ندارند. مشکلات دختران بیش‌فعال بیشتر در همان اخلال در یادگیری و روابط اجتماعی بروز می‌کند.
آیا کودکان بیش فعال باهوش هستند؟
یکی از مسائلی که همیشه در مورد کودکان بیش‌فعال مطرح می‌شود، سؤال در مورد سطح هوش این کودکان است. برخی گمان می‌کنند که این کودکان هوش بالایی داشته و به دلیل این باهوش بودن، مشکلاتی در تمرکز و توجه دارند. به دلیل برخی ویژگی های کودکان بیش فعال، برخی دیگر گمان می‌کنند که این عدم توجه و اختلال در یادگیری از هوش کم این کودکان ناشی شده و آنها را به‌صورت کلی افرادی با ضریب هوشی کم می‌دانند. باتوجه‌به این‌که مطالعات زیادی در این زمینه صورت‌گرفته و متخصصان زیادی در این زمینه گزارشاتی ارائه داده‌اند رابطه خاصی نمی‌توان بین بیش‌فعالی و هوش کودکان درنظر گرفت. افرادی که کودکان بیش‌فعال را باهوش‌تر می‌دانند، در واقع به روند درمان کودک آسیب می‌زنند و افرادی که برعکس فکر می‌کنند، به اعتمادبه‌نفس کودک لطمه می‌زنند.
آیا بازی درمانی برای کودکان بیش فعال توصیه می‌شود؟
همانطور که در بخش‌های قبلی بیان کردیم، کودکان بیش فعال باهوش و پرانرژی هستند. علاوه بر این، تحرک زیاد آنها از دردسرسازترین ویژگی‌های کودکان بیش فعال به شمار می‌رود. از طرف دیگر حواس پرتی و کم توجهی این کودکان موجب کاهش تمرکز آنها بر روی مسائل گوناگون می‌شود. بنابراین می‌توان گفت، خرید اسباب بازی برای کودکان بیش فعال به اندازه‌ی کودکان اوتیسم اهمیت داشته و به درمان این اختلال کمک خواهد کرد. متخصصان بر این باورند که می‌توان با استفاده از ابزار و اسباب بازی‌های مناسب، استعدادهای کودکان بیش فعال را شناسایی کرده و انرژی آنها را کنترل کرد. به عبارت دیگر، بازی درمانی از ویژگی‌های کودکان بیش فعال در مسیر مناسب و سودمند استفاده کرده و مهارت‌های گوناگون آنها را تقویت می‌کند. البته توجه داشته باشید که اسباب بازی و وسایل مورد نیاز برای این کودکان باید به درستی انتخاب شده و استراتژی آنها در جهت رشد و تعالی کودک بیش فعال باشد.
چه اسباب بازی‌هایی برای کودکان بیش فعال مناسب است؟
با توجه به ویژگی‌های کودکان بیش فعال می‌توان گفت مناسب‌ترین اسباب بازی‌ها برای این کودکان، محصولاتی هستند که انرژی مضاعف آنها را تخلیه کرده و همزمان مهارت تمرکز و تفکر منسجم را در آنها تقویت می‌کند. متخصصان استفاده از محصولات زیر را برای کودکان بیش فعال مفید می‌دانند:
۱. اسباب بازی‌های ورزشی
انواع اسباب بازی‌های ورزشی همچون اسکوتر و دوچرخه، انرژی اضافه کودک بیش فعال را تخلیه کرده و مهارت‌های حرکتی او را به شیوه‌ی مناسبی تقویت می‌کند. به این ترتیب یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های کودکان بیش فعال در راستای تقویت عضلات بزرگ و کوچک کودک به کار گرفته می‌شود.
۲. انواع پازل
از آنجایی که کودکان بیش فعال بازیگوش‌تر از همسن و سالان خود هستند، بنابراین بیشتر مورد امر و نهی والدین خود قرار می‌گیرند. در نتیجه، کمتر پیش می‌آید که رابطه‌ی والد و فرزندی مناسبی بین آنها شکل بگیرد. انواع بازی‌های فکری رومیزی همچون پازل می‌تواند به ایجاد رابطه‌ی صمیمانه بین کودک بیش فعال و والدین او کمک کند. انواع پازل‌ها محدودیت سنی نداشته و والدین را از بازی خسته نمی‌کند. همچنین شما می‌توانید با این بازی مفید، قواعد تربیتی را نیز به کودک خود آموزش دهید. با پیشرفت پازل، هیجان بازی نیز افزایش یافته و انرژی کودکان بیش فعال به میزان مناسبی تخلیه می‌شود. به این طریق، بازی پازل به کنترل یکی از اساسی‌ترین ویژگی‌های کودکان بیش فعال، انرژی فراوان کمک خواهد کرد. استفاده از انواع پازل‌های فومی پیرامون برای کودکان خردسال مناسب بوده و احساس لامسه را نیز در آنها تقویت می‌کند.
۳. ابزار نقاشی
یکی از تصورات اشتباه در مورد ویژگی‌های کودکان بیش فعال آن است، که این کودکان فرصت مناسبی برای خیال‌پردازی در اختیار نداشته و به همین دلیل نمی‌توانند به خلاقیت و ابتکار دست بزنند. این عبارت در صورتی صحت دارد که از کودک بیش فعال خود بخواهید ساعت‌ها روی یک صندلی نشسته و با ابزار ساده‌ای همچون کاغذ و مداد رنگی نقاشی بکشد. البته این کودکان با استفاده از این وسایل نیز می‌توانند استعداد هنری خود را به نمایش بگذارند، اما استفاده از محصولات پرهیجان و بی‌قاعده‌ای همچون خمیر بازی و رنگ انگشتی برای آنها مناسب‌تر است. این ابزار نقاشی از انواع بازی‌های آزاد و بی‌قاعده‌ای هستند که هیچگونه قانون و چهارچوبی را به کودک بیش فعال تحمیل نمی‌کنند. بنابراین کودک می‌تواند آزادانه به نقاشی و بازی پرداخته و قوه‌ی تخیل خود را تقویت کند. البته از آنجایی که ممکن است این کودکان بازیگوش مقداری از رنگ انگشتی را در دهان قرار داده یا آن را به صورت همبازی‌های خود بمالند، توصیه می‌شود از محصولات بهداشتی و کاملا خوراکی برای آنها استفاده کنید.
کلام پایانی
در این مقاله به ویژگی‌های کودکان بیش فعال و برخی موارد مهم درباره آنها پرداخته شد. از عوامل بیش‌فعالی در کودکان، اطلاعات زیادی در دست نیست. با این حال مواردی وجود دارد که می‌توان با توجه به آنها از بیش‌فعالی کودکان جلوگیری کرد و یا روند درمان را بهبود بخشید. در این باره به مادران توصیه می‌شود که در هنگام بارداری از مصرف نوشیدنی‌های الکلی، استعمال دخانیات و قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا به طور جدی اجتناب کنند. همان گونه که پیش‌تر نیز بیان شد، مراقبت و تربیت کودک از پیش از تولد آغاز می‌شود و باید به آن توجه شود. امید است که با این مطالب، آگاهی لازم برای مادران دلسوز به دست آید و در جهت بهبود شرایط کودک به کار گرفته شود.
