چرا نشست بریکس در روسیه مهم است؟/ ناامیدی اعضا از نهاد‌های غرب محور

درست است که تفاوت‌های اقتصادی و سیاسی بین بریکس پلاس وجود دارد، اما ناامیدی مشترک آنها از اقدامات غرب و انگیزه نظم جهانی متعادل‌تر، می‌تواند بر این تفاوت‌ها غلبه کند و یک نیروی متحد را تشکیل دهد.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «دالیا غانم» در مقاله‌ای در شورای امور جهانی خاورمیانه به بررسی جایگاه بریکس در نظم جهانی در حال تغییر پرداخته است که ترجمه آن در ادامه آمده است.

«دانیا غانم» پژوهشگر ارشد و مدیر برنامه درگیری و انتقال در شورای امور جهانی خاورمیانه است. تحقیقات او بر سیاست خاورمیانه و شمال آفریقا، از جمله مسائل خشونت سیاسی، رادیکال شدن، روابط نظامی-مدنی، و مطالعات جنسیتی متمرکز است.

در حالی که هویت بریکس به عنوان یک بلوک اقتصادی ضد غرب نیست، اما تمایل به محدود کردن هژمونی غرب یک انگیزه فزاینده برای چالش نهاد‌های تحت رهبری آمریکا و اروپا خواهد بود.

در ۲۲ اکتبر، روسیه میزبان اجلاس سالانه بریکس پلاس است که اعضای جدید و درخواست برای حضور کشور‌ها در میان آن افزایش یافته است.
 روسیه در جایگاه ریاست امسال این اجلاس، ریاست بلوکی را برعهده دارد که اکنون ۴۵.۵ درصد از جمعیت جهان و بیش از چهار برابر جمعیت G۷، با مجموع تولید ناخالص داخلی ۲۸.۵ تریلیون دلار و ۲۵ درصد از صادرات جهانی را تشکیل می‌دهد.

بریکس پلاس در آستانه گسترش بیشتر است و حدود ۴۰ کشور علاقه خود را برای پیوستن به این بلوک از سال ۲۰۲۴ ابراز کرده اند. اکنون این یک واقعیت است که غرب از چالش بالقوه برای هژمونی خود نگران است. 

بریکس پلاس را باید کمتر یک انحصار ضدغربی دانست بلکه بازتابی است از میل «جنوب جهانی» برای جهانی چند قطبی که در آن نقش بیشتری در شکل دادن به هنجار‌های جهانی داشته باشند.

با این حال، در داخل بریکس پلاس، تنش‌های داخلی ناشی از تنوع بنیادی، سیستم‌های سیاسی متفاوت اعضای آن و اولویت‌های اقتصادی گاه رقابتی میان آنها وجود دارد. به عنوان مثال، در حالی که چین، روسیه، آفریقای جنوبی و ایران رقابت ژئوپلیتیکی را برای به چالش کشیدن هژمونی نهادی غرب دنبال می‌کنند، سایر اعضای بریکس مانند برزیل، هند، (عربستان سعودی، در صورت پیوستن نهایی) و امارات متحده عربی از همسویی دیرینه خود با غرب فاصله نمی‌گیرند و امیدوارند با وجود تعدد اعضا به این رابطه با غرب کمک کنند.

با این حال، حتی آن دسته از اعضای جنوب جهانی نزدیک به غرب با سیاست‌های اخیر غرب مانند حمایت از کارزار نسل کشی اسرائیل در غزه و جنگ آن در لبنان همراهی ندارد. از آنجایی که این گروه با نفوذ خود به عنوان قدرت‌های میانی بیش از پیش به آنها قدرت تشکیل دستور کار بین‌المللی را می‌دهد، علی‌رغم اختلافات اعضا، اما جذابیت محدود کردن هژمونی غربی ممکن است یک نیروی اتحاد قوی برای بریکس پلاس باشد.

 مساله این نیست آیا بریکس پلاس ذاتاً یک بلوک ضدغربی است یا خیر، بلکه مساله این است که آیا اقدامات خود غرب آن را به سمت این بلوک سوق می‌دهد یا خیر.

ظهور بریکس پلاس؛ جهانی چند قطبی در حال ساخت

علیرغم برخی تردید‌های اولیه، گروه بریکس برداشت‌های کم انتظارانه را به چالش کشیده و اکنون به یک نیروی مهم در امور جهانی تبدیل شده است. دستور کار در حال گسترش این بلوک، شامل موضوعاتی از اختلافات تجاری و ثبات منطقه‌ای گرفته تا تقویت روابط دیپلماتیک، بر گسترش قدرت به رشد آن برای ایفای نقش اساسی‌تر در حکمرانی جهانی تاکید می‌کند.

در اجلاس سال ۲۰۲۳ در ژوهانسبورگ، لیست تعهدات بریکس به ۹۴ مورد رسید، این در حالیست که در اولین اجلاس سران آن در سال ۲۰۰۹، ۱۶ مورد بود. برای تقویت بیشتر انسجام و نفوذ، بریکس پلاس تبادل نظر و تخصص را بین سیاستگذاران، محققان و دانشگاهیان تسهیل می‌کند. این نشست‌ها گفتگو سطوح بالا با حضور وزرای کشور‌های عضو است که به طور منظم در طیف وسیعی از بخش‌های اساسی از جمله دفاع، بهداشت و تغییرات آب و هوایی تشکیل می‌شوند، برگزار می‌شود.

نه به صورت فردی بلکه در در یک مسیر

گروه بریکس پلاس همچنین به عنوان یک محافظ دیپلماتیک و وزنه تعادل در برابر فشار غرب بر اعضای خود عمل می‌کند. نمونه بارز آن استفاده استراتژیک «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه از بریکس است. پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ و حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲، پوتین از پلتفرم بریکس برای منحرف کردن انتقادات و نشان دادن ادامه حمایت بین المللی از روسیه استفاده کرد. بریکس صحنه‌ای را برای پوتین فراهم کرد تا نشان دهد روسیه از «دولت پریشی» که غرب آن را به تصویر می‌کشد، فاصله زیادی دارد.

حتی زمانی که اتحادیه اروپا صادرات نفت روسیه را در سال ۲۰۲۲ تحریم کرد، اعضای بریکس با نشان دادن تعهد خود به حفظ روابط دیپلماتیک و اقتصادی قوی با مسکو، تلاش‌های غرب برای منزوی کردن روسیه را به چالش کشیدند. با جذب چین و هند بیشتر صادرات نفت خام روسیه، برزیل به عنوان واردکننده اصلی محصولات پالایش شده، عمدتاً دیزل و نفت کوره، ظاهر شد. واردات دیزل روسیه به برزیل در سال ۲۰۲۳ با افزایش ۴۰۰ درصدی خرید نفت کوره ۴۶۰۰ درصد افزایش یافت.

پایه‌های تغییرات اقتصادی بریکس

نکته کلیدی برای بریکس، ساختار نابرابر رأی گیری در صندوق بین المللی پول است که در آن عدم تعادل فاحش است. علیرغم اینکه کشور‌های بریکس پلاس ۲۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، تنها ۱۸.۴ درصد از قدرت رای را در اختیار دارند، در حالی که برای مجموع قدرت رای آلمان، فرانسه، بریتانیا، ایتالیا و اسپانیا ۱۹.۱ درصد است.

این امر تأثیر بریکس را بر تصمیمات کلیدی محدود می‌کند. این نابرابری بیشتر مریوط به چین است، که با وجود اینکه دومین اقتصاد بزرگ جهان است، تنها ۶.۴ درصد از قدرت رای در صندوق بین المللی پول را در اختیار دارد. به طور متناسب، این در مقایسه با مجموع ۴.۷ درصد کشور‌های بنلوکس - بلژیک، هلند و لوکزامبورگ - کمرنگ است که بر عدم تعادل اساسی در نحوه توزیع قدرت رای در این نهاد حیاتی تاکید دارد.

بلوک بریکس پلاس که از سرعت آهسته اصلاحات در نهاد‌های موجود ناامید شده است، مسیر دیگری برای خود در پیش گرفته است. بدین منظور برای کاهش اتکا به صندوق بین المللی پول، بریکس «ترتیبات ذخیره مشروط» (CRA) را ایجاد کرده است. این سازوکار برای کشور‌های عضو یک شبکه ایمن مالی برای رسیدگی به مشکلات تراز پرداخت‌های کوتاه مدت فراهم می‌کند. واحد پول مشترک نیز در دست توسعه است؛ و گام‌های اولیه، هرچند اندک، برای کاهش اتکا به دلار از گذشته برداشته شده است. نقطه عطف مهم در این تلاش، توافق بین کشور‌های بریکس پلاس برای افزایش استفاده از ارز‌های خود در تجارت است که به طور بالقوه راه را برای استفاده بیشتر از سیستم‌های مالی جایگزین مانند سیستم پرداخت بین بانکی بین مرزی چین (CIPS) هموار می‌کند - جایگزین چینی برای سیستم سوئیفت که تحت تسلط ایالات متحده است.

این توافق گامی به سوی چالش سلطه دلار آمریکا در تجارت بین المللی است. با این حال، تحقق این هدف مستلزم تلاش مستمر و گام‌های بیشتر برای ایجاد جایگزین‌های قوی برای سیستم‌های تحت سلطه غرب است.

همچنین، بریکس بانک توسعه جدید (NDB) را در سال ۲۰۱۵ تأسیس کرد. برخلاف بانک جهانی و صندوق بین المللی پول که به طور رسمی توسط آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها رهبری می‌شوند، NDB مستقر در شانگهای دارای ریاست دوره‌ای است و معاون آن از میان اعضای موسس آن است.

NDB با سرمایه ۵۰ میلیارد دلاری، بر اجماع منابع برای پروژه‌های زیرساختی و توسعه پایدار در اقتصاد‌های نوظهور تمرکز دارد. کمک‌های NDB، اگرچه در حال حاضر در مقایسه با پرداخت ۹۱ میلیارد دلاری بانک جهانی در سال ۲۰۲۳ اندک است، اما به طور پیوسته در حال رشد است. از سال ۲۰۱۹، این بانک ۳۲.۸ میلیارد دلار برای ۹۶ پروژه در میان پنج عضو موسس خود، از جمله وام‌های ارزی به ارز‌های دیگر به غیر از دلار، تصویب کرده است.

 NDB به تدریج در حال گسترش دامنه و نفوذ خود است. بانک از بنگلادش، مصر و امارات متحده عربی به عنوان اعضای جدید در سال ۲۰۲۱ استقبال کرد. اروگوئه همچنان "عضو بالقوه" است و الجزایر برای عضویت در سال ۲۰۲۴ تایید شد. با این حال، تصمیم بانک ملی برای توقف پروژه‌های جدید در روسیه برای حفظ عملیات و شهرت خود، محدودیت‌هایی را که در به چالش کشیدن نظم مالی غالب غرب با آن مواجه است را برجسته می‌کند.

در مجموع، درست است که تفاوت‌های اقتصادی و سیاسی بین بریکس پلاس وجود دارد، اما ناامیدی مشترک آنها از اقدامات غرب و انگیزه نظم جهانی متعادل‌تر، می‌تواند بر این تفاوت‌ها غلبه کند و یک نیروی متحد را تشکیل دهد. علاوه بر این، نحوه واکنش غرب به ظهور بریکس پلاس در صحنه جهانی بدون شک نقش مهمی در شکل‌دهی مسیر این بلوک در حال تحول خواهد داشت.