دانش نظامی درباره موشک‌های اسپارو و راکس

موشکهای بالستیک هوا پرتاب از آنجایی که توسط جنگنده‌ها به سوی اهداف پرتاب می‌شوند می‎توانند بسیار کارآمد و از نظر استراتژیک سودمند باشند. اهمیت این موشکها به‌ویژه زمانی که نیاز به اصل غافلگیری و حمله سریع به عمق محیط‌هایی که از لحاظ سیستمهای دفاعی بسیار پیچیده و پیشرفته هستند و به نفوذ به آنها دشوار و یا غیرممکن است مشخص میشود.

به گزارش تابناک به نقل از تحولات جهان؛ نام موشکهای اسپارو با پیدا شدن بقایای آن در حمله صهیونیست‌ها به ایران در تاریخ ۳۱ فروردین (۱۹ آوریل) و بعد از آن در حمله دوم در ۵ آبان (۲۶ اکتبر) بر سر زبان ها افتاد. بوستر این موشکها در حمله اول در العزیزیه استان واسط و ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران و در اطراف بغداد و در حمله دوم در استان صلاح‌الدین یافت شد.

یکی از اصلی ترین تهدیدات علیه رژیم اسرائیل، موشک‌های بالستیک است. سرسخت‌ترین دشمن صهیونیست‌ها یعنی ایران از قدرتمندترین کشورها در زمینه موشک‌های بالستیک است و اسرائیل به شدت از آن واهمه دارد.

اسرائیلی ها برای مقابله با تهدید موشکهای بالستیک به سراغ توسعه سیستمهای دفاعی ضد بالستیک رفتند. اما تست این سامانه ها نیاز به موشکهای بالستیک داشت و کشورهای اروپایی چنین موشکی در زرادخانه خود نداشتند و آمریکا هم به دلیل وجود معاهداتی مثل INF نمیتوانست این نوع از موشکهای بالستیک را در اختیار اسرائیل قرار دهد.

همه این‌ها بهانه خوبی برای رژیم اسرائیل فراهم کرد تا با کمک آمریکا به سمت ساخت یک موشک هدف (Target missile) پرسرعت با توان مانور بالا برود تا بتواند توان ضد بالستیک خود را به بوته آزمایش بگذارد و بهبود ببخشد. همچنین از سوی دیگر تولید این موشکها به رژیم اسرائیل اجازه میداد تا در صورت لزوم از آنها به‌عنوان موشکهای تهاجمی و برای حمله به اهداف دور و سیستمهای پدافندی دشمن بهره ببرد.

اسرائیلی ها قصد داشتند که این موشک توسط جنگنده حمل و پرتاب شود. به همین دلیل  پروژه می‌توانست توان تهاجم استراتژیک جنگنده‌های اسرائیلی را به خوبی بهبود ببخشد.

توسعه این موشک هدف با اسم پروژه اسپارو (Sparrow – گنجشک) توسط صنایع نظامی رافائل اسرائیل و با کمک شرکت آمریکائی ریتیان (Raytheon) کلید زده شد.

خانواده موشکهای اسپارو در سه مدل بلک اسپارو، بلو اسپارو و سیلور اسپارو طراحی شده‌اند. کلاهک موشکها با توجه به نیاز می‌توانند در سه نوع متفاوت: کلاهک پر شده از مایع، کلاهک شدیدالانفجار و کلاهک بدون مواد انفجاری باشد.

سرجنگی موشکهای اسپارو

موشکهای اسپارو در صورت حمل کلاهک جنگی می‌توانند ابزار خوبی در دست نیروی هوایی اسرائیل باشند. جنگنده‌ها یا بمب‌افکن‌ها می‌توانند این موشکها را تا نزدیکی اهداف حمل کنند و به این ترتیب در مقایسه با موشکهای پرتاب شده از زمین، مسافت‌های بیشتری را پوشش میدهند. چون برد آنها با توجه به برد جنگنده و ارتفاعی که موشک را پرتاب میکند افزایش خواهد یافت. همچنین به علت سرعت و مانور پذیری بالا می توانند علیه اهداف به‌شدت محافظت شده در عمق و پدافند موثر باشند.

همچنین علاوه بر سرجنگی متعارف، امکان استفاده از سرجنگی هسته‌ای هم برای حمل و پرتاب توسط جنگنده‌ها وجود دارد که با توجه به سیاست ابهام هسته‌ای رژیم اسرائیل چیزی از آن در کاتالوگ رسمی اسپارو اعلام نشده است. اما خوب اگر اسرائیلی ها چنین کاری انجام بدهند قطعا تهدید خطرناکی خواهد بود.

در کاتالوگ رسمی که توسط شرکت نظامی رافائل منتشر شده است شاهد سه پروفایل پروازی برای این موشک ها هستیم. حرکت به صورت بالستیک برای شبیه‌سازی‌ موشک‌هایی در سطح اسکاد و سرجنگی معمولی، حرکت به‌صورت چرخشی و به‌صورت مانوردهی برای شبیه سازی رقبای چموشی مثل موشک‌های ایرانی که سرجنگی آنها قابلیت مانور دارند.

سه پروفایل پروازی برای حرکت سرجنگی موشکهای اسپارو

در ادامه به بررسی نمونه‌های موشکهای سری اسپارو می‌پردازیم. همانطور که گفته شد اسپارو در سه نمونه بلک اسپارو، بلو اسپارو و سیلور اسپارو ساخته شده اند. بر اساس کاتالوگ رسمی دو موشک از این سری دارای سرجنگی جداشوند هستند.

موشکهای اسپارو به ترتیب از بالا به پایین: بلک اسپارو، بلو اسپارو و سیلور اسپارو

موشک بلک اسپارو و موشک راکس:
موشک بلک اسپارو (Black Sparrow) شبیه ساز موشک اسکاد-بی است. از سرعت این موشک اطلاعات دقیقی در دست نیست ولی برد آن بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر تخمین زده میشود و از جنگنده های اف-۱۶ و اف-۱۵ قابل پرتاب است. طول گنجشک سیاه ۴/۸۵ متر و وزن آن ۱/۲۷۵ کیلوگرم است و از هدایت اینرسی/جی.پی.اس بهره می‌برد.

تست موشک بلک اسپارو توسط جنگنده F-15 اسرائیل

اسرائیل موشک دیگری بر اساس بلک اسپارو توسعه داده است که با نام موشک راکس (ROCKS) شناخته میشود. این موشک از نظر ابعاد و ظاهر تقریبا با موشک بلک اسپارو یکسان است.

موشک راکس

موشک راکس در سال ۲۰۱۹ در نمایشگاه هوایی Aero India در بنگالورو هند به نمایش گذاشته شد.

موشک راکس در نمایشگاه هوایی Aero India در بنگالورو هند، سال ۲۰۱۵

بر اساس اطلاعات موجود، موشک راکس یک موشک سوپرسونیک با سرعتی در حدود ۳ ماخ است و برای ناوبری در میانه مسیر از هدایت اینرسی و جی.پی.اس بهره می‌برد. همچنین موشک راکس در فاز نهایی و برای رسیدن به هدف مجهز به کاونده الکترواپتیکی و الگوریتم های پیشرفته پردازش تصویر و آشیانه یاب ضد تشعشع (برای عملکرد ضد رادار) است.

دایره خطای احتمالی (CEP) یا همان دقت این موشک حدود ۳ متر تخمین زده می‌شود.

موشک بالستیک راکس مجهز به سرجنگی نفوذ کننده و یا شدیدالانفجار است و در صورت استفاده از کلاهک تاخیری می‌تواند علیه اهداف حفاظت شده در عمق زمین هم موثر باشد.

بر اساس بررسی تصویرهای بسیار محدود که از موشک راکس وجود دارد می‌توان گفت که طول سرجنگی این موشک حدود ۱/۲ متر و قطر آن حدود ۵۰۰ میلیمتر است. همچنین با توجه به اطلاعاتی که از طول و وزن موشک وجود دارد و تطبیق آن با ابعاد سرجنگی باید گفت که وزن سرجنگی راکس حدود ۱۵۰ کیلوگرم است.

برد این موشک تا ۸۰۰ کیلومتر تخمین زده میشود.

یکی از سوالاتی که مطرح است استفاده از مواد جاذب رادار در نسخه راکس است. اسرائیل دسترسی لازم به فناوری را از طریق آمریکایی ها دارد اما نمی توان درباره به‌کارگیری آن در راکس مطمعن بود. اسرائیلی ها تاکید بسیاری دارند که سیستم الکترواپتیکی و ضد تشعشع می تواند شانس موشک را برای یافتن هدف بالا ببرد. شاید یکی از دلایل تاکید آن‌ها اشراف آن ها به توان بالای جنگ الکترونیک ایران باشد.

موشک بلو اسپارو:

موشک بلو اسپارو (Blue Sparrow) دارای سرجنگی جداشونده است. سرجنگی این موشک مجهز به کنترل گاز سرد یا داکس (Divert Attitude Control System- DACS) است. داکس، رانشگرهای راکتی کوچکی هستند که بر روی پرتابه نصب می‌شوند و با فعال سازی و شلیک در فواصل زمانی بسیار کوتاه، باعث چرخش پرتابه و یا تغییر زاویه حرکتی آن میشوند. از این رو، پرتابه قادر به مانوردهی در طول مسیر تا هدف خواهد بود. با توجه به این توضیحات، بلو اسپارو در نقش موشک هدف، شبیه ساز موشکهای ایرانی با سرجنگی مانورپذیر است و در هنگام به‌کارگیری در نقش تهاجمی نیز مانند یک موشک بالستیک مانور پذیر با سرعت بالا عمل میکند.

تست رانشگرهای کنترل بر روی سیستم توقف پرتاب اوریون توسط ناسا

برد موشک بلو اسپارو حدود ۱۰۰۰ کیلومتر است و سرعت آن بین ۵ تا ۹ ماخ است و در دسته موشکهای بالستیک هایپرسونیک قرار میگیرد.

سیستم هدایت این موشک بر اساس جی‌پی‌اس و اینرسی دوگانه است. استفاده از اینرسی دوگانه احتمال خطای موشک را کاهش میدهد. دایره خطای احتمالی (CEP) یا همان دقت این موشک حدود ۳ متر تخمین زده می‌شود.

طول بلو اسپارو ۶/۵۱ متر است و وزنی معادل ۱۹۰۰ کیلوگرم دارد. بررسی تصاویر منتشر شده از این موشک نشان میدهد که طول سرجنگی جدا شونده آن ۲/۸ متر (سرجنگی + سیستم هدایت) و قطر سرجنگی حدود ۵۳۰ میلیمتر است.

با توجه به ابعاد سرجنگی و وزن کلی موشک، وزن سرجنگی بلو اسپارو هم مانند راکس حدود ۱۵۰ کیلوگرم تخمین زده می‌شود.

این موشک در اسناد محرمانه آمریکا درباره حمله اسرائیل به ایران که در ۱۵ اکتبر ۲۰۲۴ فاش شد با اسم کد گولدن هورایزن (Golden Horizon) هم شناخته می‌شود.

تست موشک بالستیک بلو اسپارو توسط جنگنده های F-15 و F-16 اسرائیلی

موشک سیلور اسپارو:
موشک سیلور اسپارو (Silver Sparrow) نمونه دیگری از موشکهای سری اسپارو است که مانند بلو اسپارو داری سرجنگی جدا شونده است اما از لحاظ ابعاد و وزن، بزرگتر و سنگین‌تر است.

طول سیلور اسپارو ۸/۳۹ متر اعلام شده است و وزنی معادل ۳۱۳۰ کیلوگرم دارد.

تصویری از این موشک و یا تست آن در دسترس نیست. گفته میشود به‌دلیل وزن بالای سیلور اسپارو اولین تست پرتاب آن توسط هواپیمای سی-۱۳۰ انجام شده است. سیلور اسپارو برای اولین بار در ۲ سپتامبر ۲۰۱۳ آزمایش شد. پرتاب این موشک از دریای مدیترانه توسط رادار پیش‌اخطار موشکی روسیه در آرماویر شناسایی شد و اسرائیلی‌ها هم کمی بعد این آزمایش را تایید کردند.

با توجه به اطلاعاتی که از این موشک در دسترس است به نظر می‌رسد سرجنگی سیلور اسپارو شباهت زیادی به بلو اسپارو دارد و از نظر ابعاد یک اندازه باشند اما برای افزایش برد موشک از بوستری بزرگتر استفاده شده است. برد این موشک تا ۱۵۰۰ کیلومتر تخمین زده میشود.

بر اساس اطلاعات کاتالوگ رسمی، سیستم هدایت این موشک بر اساس جی‌پی‌اس و اینرسی دوگانه است. دقت این موشک هم مانند بلو اسپارو حدود ۳ متر تخمین زده می‌شود.

مشخصان موشک‌های خانواده اسپارو:
نوع: بالستیک هواپایه
تولیدکننده: صنایع نظامی رافائل
سازنده: رژیم اسرائیل

موشک بلک اسپارو:
برد: تا ۸۰۰ کیلومتر
طول: ۴/۸۵ متر
وزن: ۱۲۷۵ کیلوگرم
سوخت: جامد
هدایت: GPS/INS

موشک راکس:
برد: تا ۸۰۰ کیلومتر
طول: ۴/۸۵ متر
وزن: ۱۲۷۵ کیلوگرم
طول سرجنگی: ~ ۱/۲ متر
قطر سرجنگی: ~ ۵۰۰ میلیمتر
وزن سرجنگی: ~ ۱۵۰ کیلوگرم
سوخت: جامد
هدایت: GPS/INS – EO seeker
سرعت: ~ ۳ ماخ
دقت: ‍~ ۳ متر

موشک بلو اسپارو:
برد: تا ۱۰۰۰ کیلومتر
طول: ۶/۵۱ متر
وزن: ۱۹۰۰ کیلوگرم
طول سرجنگی: ۲/۸ متر
قطر سرجنگی: ~ ۵۳۰ میلیمتر
وزن سرجنگی: ~ ۱۵۰ کیلوگرم
سوخت: جامد
هدایت: GPS – Dual INS
سرعت: + ۵ ماخ
دقت: ‍~ ۳ متر

موشک سیلور اسپارو:
برد: تا ۲۰۰۰ کیلومتر
طول: ۸/۳۹ متر
وزن: ۳۱۳۰ کیلوگرم
طول سرجنگی: ۲/۸ متر
قطر سرجنگی: ~ ۵۳۰ میلیمتر
وزن سرجنگی: ~ ۱۵۰ کیلوگرم
سوخت: جامد
هدایت: GPS – Dual INS
سرعت: + ۵ ماخ
دقت: ‍~ ۳ متر