به گزارش سرویس بین الملل تابناک، دانشنامه خاورمیانه و شمال آفریقا (دولت‌ها و نظام دولت ها) با ویراستاری ریموند هینه بوش و یاسمین غنی و ترجمه عسگر قهرمانپور از سوی انتشارات جوینده منتشر شد.
خاورمیانه، منطقه ای است پر التهاب و در کانون توجه تحلیلگران و سیاستمداران دنیا. شناخت این منطقه به ویژه برای ما بسیار مهم است، چون هر گونه تحول مثبت یا منفی در آن بر زندگی تک تک شهروندان تاثیر میگذارد، مهم است.
چون اول صبح که سوار مترو میشوید، گوشی همراه را روشن میکنید و به طور خودکار خبر جنگ و درگیری و حمله را که دنبال میکنید، نگرانی در چهرهتان فریاد میزند؛ در فکر فرو می روید: چه خواهد شد؟ چرا دولت‌ها به جنگ ادامه می دهند؟ این منطقه چه زمانی روی خوش و آرامش به خود خواهد دید؟
آیا می شود خبر صلح دایمی را بشنویم و برای همیشه ما هم در صلح زندگی کنیم؟ آیا می شود جامعه، سیاست و اقتصاد ما روی ثبات ببینید؟ راستی آینده فرزندان ما چه خواهد شد که این همه اخبار جنگ می شوند؟ کودکانی را می بینند که معصوم و بیگناه آواره شده اند؟ آیا دولت‌ها جنگ را می سازند یا جنگها دولت‌ها را؟ و صد‌ها پرسشی که همواره ذهن ساکنین خاورمیانه را به خود مشغول داشته است؟
مضمون کتاب حاضر، بررسی این پارادوکس است که [اگر چه]منازعه و بی‌ثباتی در دل بافتار و ساخت دولت و نظام دولت‌های خاورمیانه ریشه دوانیده است؛ اما هر دو [دولت و نظام دولت‌ها]تا امروز مقاومت و پایداری قابل‌توجهی از خود نشان داده‌اند.
چگونه می‌توانیم این پارادوکس را تبیین کنیم؟ آیا در خاورمیانه و شمال آفریقا ویژگی‌های استثنایی وجود دارد که آن را از سایر مناطق دنیا متمایز کرده است؟
خاورمیانه واقعاً استثنایی است، اما نه به معنای وجه فرهنگ‌گرایانه آن؛ بلکه این منطقه جایی است که عوامل جهانشمول در یک پیکربندی مخصوص در منطقه‌ای گرد هم جمع شده که بایستی توجه ما را به خود جلب کند.
دانشنامه حاضر قصد دارد خوانندگان را با مباحث اصلی، رویکرد‌های نظری و پژوهشهای تجربی انباشته دانش پژوهان برجسته در این حوزه آشنا سازد، دانش پژوهانی که با تکیه بر پژوهشهای گذشته دربارة دولت ابعاد این معما را کشف می‌کنند.
دانشنامه حاضر خلاصه‌ای از متون بنیادی و همچنین کتابشناسی هایی را فراهم می‌کند که در کنار هم، بستری برای پژوهشگرانی مهیا می‌سازد که پژوهشهای بیشتری را دربارة دولت‌ها و نظام دولت‌های خاورمیانه دنبال می‌کنند.
در تک تک فصول، شکل گیری دولت در خاورمیانه و آفریقای شمالی و همچنین سیاست، اقتصاد سیاسی و روابط بین‌الملل دولت بررسی شده است. این کتاب سطوح کلان و خُرد را ترکیب می کند. از یک سو، طرح طولانی مدت کلان نسبت به سیر تکامل دولت‌ها و نظام دولت‌ها را درمی اندازد، بستری که در آن دولت‌ها و نظام دولت‌ها متولد و به شکلِ پایدارِ بلوغ رسیده‌اند؛ در سوی دیگر، تحلیلهای خُرد بازیگران اصلی و جنبه‌های این سیستم بررسی می‌شوند.
هر کدام از فصل‌ها، قیام‌های عربی را چونان هنگامه یا دقیقه ای بنیادی تلقی می کنند که ویژگی‌های عمیق دولت و نظام به ویژه آسیب‌پذیری نهادینه شده و بی‌ثباتی و مقاومت قابل توجه آنها را عیان می سازد.
به نظر می‌رسد که دولت‌ها و نظام دولت‌ها یکدیگر را باهم می‌سازند و لذا نمی‌توان آنها را جدا از یکدیگر بررسی کرد؛ اما با نگاهی دقیق‌تر، می‌بینیم که نه تنها این دو سطح با هم بلکه با چندین سطح تعامل دارند. ۱) در سطح نظام جهانی، این عاملیّت و کارگزاری دولت‌های هژمونیک قدرتمند بود که در ابتدا نظام دولت‌های منطقه‌ای را تشکیل داد، و به معنای واقعی کلمه بی‌ثباتی را در دل این نظام نهادینه کرد، و نتیجه این بود که دولت‌های هژمونیک مجبور بودند برای حفظ نظم منطقه‌ای مداوم مداخله کنند؛ نقش هژمون آمریکا در این رابطه بسیار مهم بوده است، اگر چه به همان اندازه که بی‌ثباتی را تشدید می کند، آن را مدیریت می‌کند.
۲) متفاوت بودن انواع رژیم‌ها با نهاد‌ها و هنجارهایشان نه فقط ساختار را در سطح دولت، بلکه کارگزاری را نیز تشکیل داد، طوری که سیاست‌های این رژیم‌ها جامعه را از حیث داخلی تغییر شکل داد و بر نظام منطقه‌ای تأثیر گذاشت، و نیز رژیم‌های کلیدی منطقه، جمهوری‌های پوپولیستی و پادشاهی‌ها، باعث گسترش اصول مشروعیت رقیب آنها شدند.
۳) در سطح سیاست داخلی دولت‌های خاورمیانه و آفریقای شمالی، کارگزاری توسط رهبری دولت تشکیل شده است و همچنین بازیگران جمعی را سازماندهی کرده که بیشترین اهمیت را برای سیاست دارند: از حیث تاریخی قبایل و به تازگی ارتش، با احزاب سیاسی، جامعة مدنی، جنبش‌های اسلام‌گرا و جنبش‌های اعتراضی نیز در شکل دادن به مسیر‌های سیاسی نقش دارند. قیام‌های عربی دورة تعیین کننده ای بود که در آن فعالان شهروندی مدت کوتاهی عاملیّت بی‌سابقه‌ای به دست آوردند که پیامد‌های زیادی برای دولت‌ها و نظام دولت‌ها به همراه داشت و نیز آسیب‌پذیری و مقاومت آنها را آشکار ساخت.
۴) بین دولت و نظام دولتی یک سطح فرادولتی وجود دارد که در آن شبکه‌های فکری و مادی ساختار‌هایی را تشکیل می‌دهند که در آن بازیگران دولتی مجبور به مذاکره هستند: یک بستر هویتی متشکل از رقابت هویت‌های فرادولتی (پان عربیسم، اسلام‌گرایی) و یک بستر سیاسی اقتصادی شامل جریان منابع مادی، به ویژه هیدروکربن‌ها و پول.
۵) در سطح نظام بین-دولتی منطقه‌ای، هنجارها، رویه‌ها و دشمنی‌های منازعه و رقابت بین دولتی، دولت‌ها را شکل می‌دهد؛ همچنین، دولت‌ها از طریق رفتار جمعی خود، نظام منطقه‌ای - اتحاد، منطقه‌گرایی و منازعه‌های منطقه‌ای از جمله جنگ - را تشکیل می‌دهند که هر دولت باید به طور جداگانه خود را با آن تطبیق دهد.
