اهمیت برگزاری «روند آستانه» درباره سوریه/ اهداف ایران، روسیه و ترکیه چیست؟

بر اساس توافق سال ۲۰۱۷ میلادی میان ایران، روسیه و ترکیه به عنوان کشورهای ضامن صلح آستانه، چهار منطقه امن در سوریه (کاهش تنش) ایجاد شد. 

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، روزنامه حریت در گزارشی اعلام کرده است نشست بعدی طرف‌های شرکت‌کننده در مذاکرات روند آستانه درباره سوریه روز جمعه در پایتخت قطر برگزار می‌شود. بر اساس اعلام این روزنامه، مقدمات برگزاری آن در دوحه در حال انجام است.

این روزنامه چاپ استانبول همچنین خاطرنشان کرد که مقدمات برگزاری نشست پس از آن آغاز شد که وزیران امور خارجه روسیه و ایران خواستار ازسرگیری روند مذاکرات آستانه برای حل بحران سوریه شدند.

تأکید بر روند آستانه در سفر عباس عراقچی به آنکارا و دیدار با «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه مورد تاکید قرار گرفته بود. عراقچی طی اظهارداتی در نشست مشترک خبری با هاکان فیدان، همتای ترکیه‌ای خود در آنکارا خواستار حفاظت از دستاوردهای روند آستانه شده و بر اهمیت رایزنی و گفت‌و‌گوی نزدیک‌تر به‌منظور برقراری ثبات در سوریه تاکید کرد.

عراقچی اظهار داشته بود: «ما با جناب فیدان گفت‌و‌گوی مفصلی در این خصوص داشتیم و راه‌های برقراری ثبات در سوریه را بررسی کردیم. ما اتفاق نظر داریم که باید از دستاوردهای روند آستانه حفاظت بکنیم و توافق کردیم که جلسه بعدی روند آستانه را در سطح وزرای امور خارجه به‌زودی برگزار بکنیم. ما خواهان حفظ این روند هستیم و فکر می‌کنیم نباید کاری کرد که ادامه این روند با مشکل مواجه شود».

او به اهمیت حفاظت از صلح و ثبات در سوریه برای حفظ صلح و ثبات منطقه اشاره کرده و گفت: «مشورت‌های‌ما امروز در سطح بسیار خوبی انجام شد. مشورت‌های ما بسیار صریح، مستقیم و البته دوستانه و سازنده بود. هر دوی ما اتفاق نظر داریم که باید سوریه به سمت صلح و آرامش پیش برود و باید تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه حفظ شود و اقدامات لازم برای یک حکمرانی خوب در سوریه اتخاذ شود».

وزیر امور خارجه ایران در پایان خاطرنشان کرد: «گفت‌وگوهای ما بسیار سریع و سازنده بود. اختلاف نظرهایی وجود دارد و اشتراک نظرهای هم وجود دارد و مهم این هست که ما در خصوص اختلاف نظرهای خودمان همواره صحبت کردیم. الآن هم تصمیم گرفتیم که بیشتر از نزدیک صحبت بکنیم و بتوانیم با همکاری اوضاع منطقه را به خوبی در جهت صلح و آرامش و پیشرفت منطقه مدیریت کنیم».

تأکید ترکیه بر روند آستانه

«هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه نیز در نشست خبری مشترک با «عباس عراقچی» وزیر خارجه ایران اعلام کرد که به‌زودی در چارچوب روند «آستانه» درباره تحولات سوریه با مقامات ایران و روسیه دیدار و گفت‌وگو خواهیم کرد.

وی همچنین گفت: با وزیر خارجه ایران توافق کردیم که همکاری ها در مبارزه با گروه های تروریستی را افزایش دهیم.

هاکان فیدان در ادامه افزود: نهادهای دولتی ترکیه با شدت و با هماهنگی کامل تحولات سوریه را دنبال می‌کنند.

وزیر خارجه ترکیه با بیان اینکه «ما نمی‌خواهیم مردم در سوریه مجددا آواره شوند و مجبور به مهاجرت شوند.» گفت: حساسیت ما نسبت به گروه‌های تروریستی ادامه دارد. ثبات در سوریه مهم است و باید از بروز خون ریزی و ویرانی در منطقه جلوگیری کنیم و به فعالیت‌های خود در این زمینه ادامه خواهیم داد.

حمایت روسیه از روند آستانه

در همین راستا نیز، «آندری رودنکو» معاون وزیر امور خارجه روسیه روز دوشنبه اعلام کرد که مسکو با آنکارا و تهران در مورد اوضاع سوریه در تماس نزدیک است.

این مقام ارشد وزارت خارجه روسیه تاکید کرد که مسکو احتمال برگزاری نشست سه جانبه وزرای خارجه ترکیه، ایران و روسیه درباره سوریه را رد نمی‌کند و برای چنین نشستی آمادگی دارد.

وزارت خارجه روسیه هم ساعاتی پیش با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد: روسیه به رایزنی‌های نزدیک با نمایندگان ایران و ترکیه درباره شرایط سوریه ادامه خواهد داد.

شروع روند آستانه

بعد از آغاز بحران سوریه در سال 2011 و طمع برخی از قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای کسب منافع سیاسی و امنیتی خود، این بحران از یک بحران داخلی به بحرانی منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شد؛ به‌طوری‌که کشورهای مختلف با رویکردهای ویژه خود درگیر این بحران شدند. این دخالت‌های خارجی زمینه‌ساز قدرت‌یابی گروه‌های تکفیری و بحرانی‌تر شدن نه‌تنها سوریه شد بلکه کل منطقه غرب آسیا را فراگرفت و به کشورهای همسایه نیز تسری پیدا کرد.

در این میان عدم موفقیت چشم‌گیر روندهای صلح سوریه همچون طرح اتحادیه عرب (2011-2012)، طرح دوستان سوریه (2012)، ابتکار روسیه (2012)، طرح کوفی عنان (2012)، طرح سازمان ملل موسوم به روند ژنو (از 2012 تاکنون)، روند وین (2015)، کنفرانس ریاض (2015) و نشست لوزان (2016) زمینه را برای ارائه ابتکار جدیدی در دسامبر 2016، برای صلح سوریه موسوم به «روند آستانه» فراهم کرد.

این روند با هدف پایان دادن به درگیری مسلحانه در سوریه و «آغاز تشکیل روند رسمی مذاکرات سیاسی»، همانطور که استفان دی میستورا فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در آن زمان با خوش بینانه اعلام کرد، را مد نظر داشت.

بعدها نماینده قزاقستان اعلام کرد که کشورش دیگر تمایلی به میزبانی جلسات «روند آستانه» ندارد و اعلام کرد که آنها با موفقیت به اهداف خود دست یافته اند. سه کشور ضامن روند آستانه (ایران، روسیه و ترکیه) در پایان این نشست ها بیانیه مشترکی صادر کرد که در آن تاکید شد که الگوی آستانه در خارج از پایتخت قزاقستان ادامه یابد.

بر اساس توافق سال ۲۰۱۷ میلادی میان ایران، روسیه و ترکیه به عنوان کشورهای ضامن صلح آستانه، چهار منطقه امن در سوریه (کاهش تنش) ایجاد شد. 

سه منطقه در سال ۲۰۱۸ میلادی به کنترل ارتش سوریه درآمد اما منطقه چهارم که استان ادلب در شمال غربی سوریه، بخش‌‌‌هایی از استان‌‌‌های لاذقیه، حما و حلب را در بر می‌‌‌گیرد، هنوز در دست گروه‌‌‌های تروریستی قرار دارد و گفته می‌‌‌شود که کنترل این منطقه بیشتر در اختیار گروه تروریستی تحریرالشام (جبهه النصره سابق) است. 

اواخر تابستان سال ۲۰۱۸ میلادی، سران روسیه و ترکیه در سوچی روسیه به توافقی دست یافتند که طی آن ترکیه وعده داد، بدون خونریزی، تروریست‌‌‌های مستقر در این منطقه را خارج یا خلع سلاح کند، اتفاقی که از دید ناظران، تا امروز رخ نداده است و تروریست‌‌‌ها در این منطقه، هر از گاهی به نیروهای نظامی سوریه یا پایگاه روسیه در اطراف این منطقه حمله می‌‌‌کنند.

«علی باکیر» محقق ترکیه ای شورای آتلانتیک آمریکا در خصوص شکل گیری این روند می گوید: با شدت گرفتن حملات نظامی نظام اسد و متحدینش در حلب در نیمه دوم سال 2016، چراغ سبزهایی به روسیه داده شد که حملات نظامی خود را شدت بخشد. تغییر دولت امریکا باعث کاهش نقش این کشور در سوریه شد و به تبع آن نقش دولت های عربی – خصوصا عربستان سعودی که منتظر حکومت جدید بودند – نیز کاهش یافت. در این شرایط ترکیه به خارج شدن کامل از صحنه سیاسی سوریه نزدیک شد و خود را در مواجهه با روسیه و ایران که به دنبال پیروزی کامل بر باقی مانده معارضه مسلح بودند، تنها می دید.

وی می گوید: در این زمان، ترکیه در اواخر سال 2016 به مسکو نزدیک شد و از این طریق تلاش کرد به توافقاتی در خصوص آتش بس دست پیدا کند. توافقاتی که غیر نظامیان را مورد حمایت قرار می داد و باقی مانده معارضین مسلح (تروریستها) را نجات  داده و آنکارا را در صحنه سوریه نگاه می داشت. روسیه نیز به دنبال ابتکاری بود که پیروزی های نظامی اش را به دستاوردهای سیاسی تبدیل کند. توافق آتش بس بین ترکیه و روسیه اولا حافظ و حامی معارضین مسلح و ثانیا حافظ و حامی نظام اسد بود. این معادله ایران را که بازیگر قوی تر در صحنه سوریه بود نادیده می گرفت. در این شرایط ایران تلاش کرد توسط نیروهایش و نیروهای اسد اقداماتی در راستای ایجاد مانع برای اجرای توافق ترکی – روسی انجام دهد و نیروهای ایران تلاش کردند این پیام را برسانند که ایران را نمی توانند به حاشیه برانند و باید در توافق بعدی حضور داشته باشند. به این ترتیب روسیه و ترکیه، ایران را وارد این معادله کردند و دور اول روند آستانه در ژانویه 2017 آغاز شد.

به اعتقاد وی و علیرغم اهداف متفاوت سه کشور ضامن روند آستانه، این کشورها دارای اهداف مشترکی نیز هستند. به اعتقاد «باکیر» سه کشور در این مساله اتفاق نظر دارند که روند آستانه حاوی این پیام است که آنها می توانند بدون نقش مستقیم امریکا پرونده سوریه را حل کنند. همچنین در خصوص شناسایی حزب اتحاد دموکراتیک کردی توافق وجود دارد اما در خصوص ماهیت آن اختلاف دارند. ترکیه آن را شعبه ای از حزب پ.ک.ک می داند که آن را تروریستی قلمداد کرده است در مقابل مسکو آن را رسما سازمان تروریستی نمی داند و سابقا این حزب دفتر نمایندگانی در مسکو داشت که پس از بهبود روابطش با ترکیه آن را بست، اما تلاش کرده است روابطش را با این حزب کردی نگه دارد.

به اعتقاد وی «با تمام این تناقضات، روند آستانه برپا مانده است زیرا نیاز به آن فقط سوری - سوری نیست بلکه به محلی برای گفت وگو بین این دولت ها از سویی و بین این دولت ها و دولت های منطقه ای و بین المللی از سوی دیگر تبدیل شده است. ترک ها می خواهند نقششان را در پرونده سوریه تقویت کنند و بین روسیه و امریکا توازن برقرار کنند. ایرانی ها نیز می خواهند از طریق آن، جبهه مقابل امریکا را تقویت کنند و روسیه نیز آن را برای افزایش نفوذ خود در منطقه می خواهد زیرا این روند، روسیه را در نظر امریکا، اسرائیل و دولت های عربی خلیج فارس به عنوان تنها دولتی نشان می دهد که می تواند با تمام طرف ها در سوریه ارتباط برقرار کند. همچنین این مساله فرصت های جدیدی برای این کشور برای تقویت روابط اقتصادی و امنیتی با ترکیه و دولت های عربی حاشیه خلیج فارس و اسرائیل فراهم کرده است.»

به طور کلی، استراتژی آنکارا بر اساس «روند آستانه» یک راهبرد مهار است و به دنبال کاهش جریان بیشتر پناهجویان به قلمرو خود و در عین حال مهار قدرت سیاسی دولت خودمختار کردها در شمال شرق سوریه است که آن را یک تهدید وجودی می‌داند. مسکو و تهران با استقرار ارتش ترکیه در این مناطق موافقت کرده اند. در مقابل، آنها به دنبال محدود کردن توانایی شورشیان تحت حمایت ترکیه برای ایجاد هرگونه تهدید واقعی برای حفظ دولت دمشق هستند. حفظ دولت سوریه توسط مسکو و تهران به عنوان یک امر راهبردی در نظر گرفته می‌شود.

حال نشست آستانه در بحبوحه پیشروی تروریستها از غرب ادلب به شرق که تا حلب گسترش یافته برگزار خواهد شد. ترکیه در توجیه اقدام گروه تحریر الشام، رفتار ارتش سوریه در ادلب را نقض روند آستانه دانسته است.

این در حالی است که پیشروی گروههای تروریستی از غرب به شرق و شمال سوریه، با محوریت «تحریر الشام» و «ارتش ملی (آزاد) سوریه» که مورد حمایت آنکارا است با چراغ سبز ترکیه صورت گرفته است.

یکی از دلایل این موضوع در اختیار داشتن اهرم فشار از سوی ترکیه برای تحمیل شرایط خود در مذاکرات عادی سازی روابط با دمشق است.

با این وجود، برگزاری نشست «روند آستانه» در قطر در حال حاضر نیز نشان می دهد که ایران و روسیه و ترکیه در این مسئله اتفاق نظر دارند که روند آستانه حاوی این پیام است که آنها می توانند بدون نقش مستقیم آمریکا پرونده سوریه را حل کنند.

این روند در حالی برگزار می شود که دولت بشار اسد مورد پذیرش مجدد در اتحادیه عرب قرار گرفته و دولت ترکیه برای عادی سازی روابط با سوریه در تلاش است تا از این روند عقب نماند. در میان رقابت کشورهایی چون عربستان و امارات، میزبانی قطر از این روند که نزدیک به ترکیه است نیز موضوع قابل توجهی است.