ایجاد نخستین دفتر خاورمیانه‌ای ناتو در اردن؛ این انتخاب چه ارتباطی با ایران دارد؟

اردن در حالی که خود عضو ناتو نیست، تنها کشور خاورمیانه بود که به آمریکا و متحدانش در مقابله با رگبار ۳۰۰ موشک و پهپاد پرتاب شده توسط تهران در یک رویارویی مستقیم بی سابقه بین ایران و اسرائیل کمک کرد.

به گزارش سرویس بین الملل تابناک، «مارک روته» دبیرکل ناتو روز سه شنبه اعلام کرد که این ائتلاف نظامی به زودی دفتر ارتباطی در امان، اردن باز می‌کند.

«مارک روته» دبیرکل ناتو در نشست وزرای خارجی کشور‌های عضو این ائتلاف در بروکسل گفت: «اردن یکی از مهمترین شرکای ناتو در منطقه خاورمیانه است و ما به زودی دفتر ارتباطی در پایتخت این کشور باز می‌کنیم.»

وی افزود: «این گامی مهم در تعمیق روابط در منطقه و عمیق‌تر شدن این رابطه خواهد بود.»

اهداف ایجاد دفتر ارتباطی ناتو در اردن

در این راستا، اردن در بیانیه‌ای که روز پنجشنبه در حساب کاربری وزارت خارجه این کشور منتشر شد، از افتتاح دفتر ارتباطی ناتو در امان خبر داد.

در بیانیه آمده است که دفتر ناتو در امان اولین دفتر در منطقه عربی است و در نتیجه همکاری نزدیک و «روابط استراتژیک عمیق بین ناتو و اردن» ایجاد شده است.

این تصمیم در جریان اجلاس ناتو در واشنگتن که به مناسبت هفتاد و پنجمین سالگرد تاسیس این پیمان برگزار شد، گرفته شد.

در بیانیه آمده است: ناتو نقش محوری اردن در دستیابی به ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی را تصدیق می‌کند و از دستاورد‌های گسترده آن در مبارزه با تهدیدات فرامرزی مانند تروریسم و افراط‌گرایی خشونت‌آمیز ستایش می‌کند.

بر اساس بیانیه دولت اردن، این دفتر به تقویت گفتگو‌های سیاسی و همکاری در مناطق مورد علاقه متقابل بین ناتو و اردن می‌پردازد.

در این بیانیه آمده است: تاسیس دفتر ارتباطی ناتو در امان بر اساس نزدیک به سه دهه روابط عمیق دوجانبه، به ویژه از طریق گفتگوی مدیترانه‌ای ناتو است.

دفتر ارتباطی بر تقویت همکاری بین ناتو و کشور‌های خاورمیانه و شمال آفریقا متمرکز خواهد بود.

این دفتر به عنوان دفتر نمایندگی عمل خواهد کرد که ناتو و اردن را به هم نزدیکتر می‌کند.

چرا اردن انتخاب شد؟

اردن در حالی که خود عضو ناتو نیست، تنها کشور خاورمیانه بود که به آمریکا و متحدانش در مقابله با رگبار ۳۰۰ موشک و پهپاد پرتاب شده توسط تهران در یک رویارویی مستقیم بی سابقه بین ایران و اسرائیل کمک کرد.

یکی از دلایلی که ناتو یک کشور خلیج فارس یا ترکیه را یکی از اعضای ائتلاف انتخاب نکرد این است که اردن نقش بسیار فعالی در مقابله با حمله ایران به اسرائیل در آوریل ایفا کرد. 

رایان بول، تحلیلگر ارشد شبکه RANE، در این زمینه معتقد است: اردن احتمالاً ادغام عمیق‌تر با غرب از طریق ناتو را به عنوان یک ضرورت استراتژیک می‌بیند، بنابراین این ممکن است به عنوان یک اهرم فشار از سوی امان باشد تا بروکسل.

وی افزود که کشور‌های عربی خلیج فارس «کاملاً آماده همسویی کامل با ناتو نیستند، زیرا تلاش می‌کنند یک اقدام متعادل بین خود و ایران حفظ کنند یا بر بی‌طرفی شدید تأکید کنند». اردن برای همسویی آشکار با غرب آزادتر است، به ویژه پس از آن که وقایع آوریل اثربخشی ماهیت دفاعی این مشارکت را به نمایش گذاشت.

دیوید روچز، استادیار مرکز مطالعات امنیتی شرق نزدیک آسیای جنوبی، این دفتر را اقدامی نمادین می‌داند که اردن را به عنوان «شریکی کلیدی در منطقه برای کشور‌های ناتو» قرار می‌دهد. اخیراً اردن به مقابله با حمله موشکی و پهپادی ایران پرداخت.

وی افزود که کشور‌های کمی در منطقه «به منافع، ارزش‌ها و توانایی‌های ناتو نزدیک‌تر از اردن هستند و به نظر می‌رسد که این امر به رسمیت شناخته شده است.»

به گفته وی این دفتر تعامل منظم بین ناتو و مقامات اردن را فراهم می‌کند، بنابراین به درک مشترک بهتری از زمینه ملی و منطقه ای، و توسعه و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های مشارکتی، از از جمله کنفرانس ها، دوره ها، و آموزش کمک می‌کند.

در این راستا در بیانیه ناتو آمده است «برنامه‌هایی در زمینه‌هایی مانند تحلیل استراتژیک، برنامه‌ریزی و آمادگی اضطراری مدنی، مدیریت بحران، دیپلماسی عمومی، امنیت سایبری و تغییرات آب و هوایی» از اهداف ایجاد دفتر ناتو در اردن است.

«بول» معتقد است که پدافند هوایی فعال و هماهنگ اردن این کشور را از کشور‌های عربی خلیج فارس متمایز می‌کند.

وی گفت: اردن در حال پرواز در کنار جنگنده‌های غربی با پهپاد‌ها و موشک‌های ایران که در حال عبور از حریم هوایی این کشور بودند مقابله کرد. وی معتقد است: این موضوع بسیار فعال‌تر از آن چیزی بود که سعودی‌ها، اماراتی‌ها یا هر یک از اعراب خلیج فارس می‌توانستند انجام دهند. اعراب خلیج فارس بسیار علاقه‌مند به حفظ بی طرفی با ایرانی‌ها هستند. از سوی دیگر، اردن با لشکرکشی اسرائیل به غزه مخالف است، اما با تلاش‌های ایران برای استفاده از جنگ غزه برای تعمیق نفوذ خود در منطقه نیز بسیار مخالف است.

بول گفت اردن همچنین علیه اقدامات ایران که شامل استفاده از خاک اردن است، مقابله کرده است. وی مدعی است اردن سلاح‌های ایرانی را که وارد کرانه باختری می‌شد رهگیری می‌کرد. آنها نگران ایرانی‌های مرز شمالی خود هستند که روس‌ها چند سال پیش از آن بخش سوریه خارج شدند. برای اردن، این زاویه ناتو تماماً مربوط به ایران است.

نگرانی از نفوذ ایران و روسیه!

به اعتقاد برخی ناظران تصمیم ناتو برای افتتاح اولین دفتر ارتباطی خود در اردن – اولین دفتر در خاورمیانه – منعکس کننده نگرانی فزاینده این ائتلاف در مورد افزایش نفوذ ایران و روسیه در منطقه است.

رایان بول، در این زمینه معتقد است احداث این دفتر، ارتقای دیپلماتیک محکمی برای اردن است که تسهیلات و خطوط ارتباطی بهتری ایجاد می‌کند و در عین حال اردن را محکم در اردوگاه غرب برای بهره بردن از برخی از امکانات از جمله قابلیت‌های دفاع جمعی ناتو قرار می‌دهد.

نیکلاس هراس، تحلیلگر مؤسسه خطوط جدید واشنگتن معتقد است افتتاح دفتر ناتو در اردن نیز نشانه‌ای از قصد غرب برای محدود کردن نفوذ روسیه در منطقه است.

او گفت: «تاسیس دفتر ناتو در اردن، که قلمرو استراتژیک اصلی در قلب خاورمیانه است، به منطقه وسیع‌تر نشان می‌دهد که ناتو نقشی فراتر از اروپا دارد.»

 در واقع، مأموریت ناتو در سراسر آن منطقه جنوبی اروپا در دریای مدیترانه که روسیه با آن مخالفت می‌کرد، گسترش می‌یابد.
«جولین بارنز دیسی»، مدیر خاورمیانه در شورای روابط خارجی اروپا، در این زمینه می‌گوید حضور ناتو ممکن است برخی از نگرانی‌های اردن در مورد روسیه را از بین ببرد. این امر این روابط را کمی بیشتر نهادینه می‌کند و برخی از خطراتی را که اردن آشکارا از نظر حضور روسیه در سوریه با آن مواجه است، برجسته می‌کند.

چالش‌های اردن با میزبانی از ناتو

«بارنز دیسی» اهمیت دفتر جدید ناتو در امان را کم اهمیت جلوه داد و معتقد است که اردن از قبل روابط امنیتی دیرینه‌ای با چندین کشور غربی ناتو داشته است.

ایده دفتر ناتو همچنین تعدادی از تئوری‌های مخالف را ایجاد کرد. برخی بر این باورند که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی اکنون باید بخواهد به نمایندگی از اسرائیل در درگیری‌های غزه یا لبنان فعالانه شرکت کند.

این اولین بار در ماه‌های اخیر نیست که اردن هدف این نوع انتقادات قرار می‌گیرد. در ماه آوریل، پس از پرتاب پهپاد‌ها و موشک‌های ایران به اسرائیل، این کشور نقش مهمی در دفع این حمله ایفا کرد.

اردن گفت که فقط از حریم هوایی خود محافظت می‌کند، اما بسیاری از اردنی‌ها این موضوع را مشکل ساز می‌دانند. از هر پنج نفر یک نفر در آنجا، از جمله ملکه کشور، فلسطینی تبار هستند، و از ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی حمایت می‌کنند.

با این حال، در واقعیت، اردن - جایی که مخالفت‌های سیاسی اغلب توسط خانواده سلطنتی حاکم سرکوب می‌شود - رابطه نزدیک و متمرکز بر امنیت با اسرائیل همسایه دارد که به ندرت در داخل اردن گزارش می‌شود. اردن همچنین برای چندین دهه با ناتو و ایالات متحده، متحد اصلی، در زمینه فعالیت‌های مختلف دفاعی و نظامی همکاری کرده است.

جاناتان پانیکوف، مدیر ابتکار امنیت خاورمیانه اسکوکرافت در برنامه خاورمیانه شورای آتلانتیک می‌گوید: علیرغم افزایش شدید خصومت‌ها در منطقه - اسرائیل با حماس و حزب‌الله، حوثی‌ها و ایران و ... -، اما تصمیم ناتو از مدت‌ها برنامه‌ریزی شده بود و نه واکنشی به درگیری‌های کنونی. 

در ژوئیه ۲۰۲۳، مدت‌ها قبل از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر و حمله نظامی اسرائیل به غزه، درباره تشکیل دفتر امان برای ناتو بحث شده بود.

به گفته ایزابل ورنفلز، کارشناس ارشد بخش آفریقا و خاورمیانه در موسسه امور بین الملل و امنیت مستقر در برلین، درگیری در غزه احتمالاً برنامه ریزی برای این دفتر را تسریع کرده است. وی معتقد است: «اما من فکر نمی‌کنم که ناتو تمایلی برای نزدیک‌تر شدن به مناقشه خاورمیانه داشته باشد.»

معامله بزرگ

هلیر، عضو ارشد بنیاد کارنگی معتقد است: این نشان می‌دهد که ناتو مشتاق است تأکید کند که جهان تغییر کرده است و متعهد به نشان دادن تعامل با شرکای خود در خاورمیانه است. با توجه به نفوذ روسیه به منطقه، این برای ناتو منطقی است.

هلیر افزود: دفتر ارتباط ساختار متفاوتی را راه‌اندازی می‌کند و به این معنی است که اردن همکاری مستقیم بیشتری در تعدادی از حوزه‌های منافع مشترک [مانند]مدیریت بحران، امنیت سایبری، تغییرات آب و هوا و موارد دیگر خواهد داشت.

ایجاد این دفتر، از منظر کشور‌های منطقه، بیشتر به عنوان یک «معامله بزرگ نمادین» تلقی می‌شود، اما پتانسیل رشد در آینده را دارد.

ورنفلز که مشاور ناتو در منطقه بوده است، در این زمینه می‌گوید: مرکز منطقه‌ای ناتو یعنی ابتکار همکاری استانبول (ICI)]در کویت، کشور‌های منطقه را متحد کرده است. اردن یک سرزمین نسبتاً بی‌طرف در جهان عرب است؛ بنابراین فکر می‌کنم اکنون سؤال این است: این [دفتر امان]در طول زمان چقدر بزرگ خواهد شد؟ و چقدر با دیگر بازیگران منطقه‌ای، به‌ویژه از شمال آفریقا کار خواهد کرد؟

ورنفلز خاطرنشان کرد، حتی کشور‌هایی که نمی‌خواهند به عنوان نزدیک به ناتو دیده شوند، به برخی از آنچه که این اتحاد ارائه می‌دهد علاقه‌مند هستند.

ورنفلز به دویچه وله گفته است: «مردم منطقه عموماً ناتو را دوست ندارند، زیرا آن را با مداخلات در گذشته مرتبط می‌دانند. اما در عین حال، من فکر می‌کنم نخبگان [در آن کشورها]به چیز‌هایی مانند حرفه‌ای کردن بیشتر ارتش‌هایشان علاقه دارند.

یک گزارش کارشناسی می‌گوید که هیچ کشور خاورمیانه خواهان مداخله نظامی مستقیم ناتو نیست. اما در این گزارش آمده است که ناتو می‌تواند شراکت‌های خود را در منطقه از طریق تقویت امنیت دریایی، کمک به کنترل تسلیحات و کمک به آماده‌سازی کشور‌ها برای تغییرات آب‌وهوایی و سایر بحران‌ها پیش ببرد.

علیرغم انتقاد‌های عمومی از اردن به دلیل مجوز دادن به دفتر ناتو در خاک خود، پانیکوف گفت که او تردید دارد که خطری وجود داشته باشد که کشور را بی ثبات کند.

او به دویچه وله گفته است: اردن سال‌هاست که با فشار‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی بی‌شماری مواجه بوده است. هر گونه افزایش در هر یک از فشار‌ها احتمالاً تهدیدی بزرگتر از همکاری دولت اردن با ناتو است.