چه کشورهایی میان ایران و آمریکا میانجگری کرده اند؟

 به گزارش سرویس سیاسی تابناک، میانجی‌گری یا واسطه‌گری کشور‌ها از غرب تا شرق عالم در روابط میان ایران و آمریکا پیشینه‌ای دیرینه دارد. نخستین میانجی‌گری را می‌توان مذاکرات و تلاش‌های الحزایر در راستای آزادی گروگان‌های سفارت آمریکا در تهران دانست. بیانیه‌های الجزایر (به انگلیسی: Algiers Accords ) قراردادی بود که با میانجیگری کشور الجزایر، میان نمایندگان ایران و ایالات متحده آمریکا در ۱۹ ژانویه ۱۹۸۱ به امضا رسید و به واقعه تصرف و گروگانگیری سفارت آمریکا در تهران پایان داد.

پس از آن، بار دیگر در مذاکرات دهه ۹۰ این نقش‌آفرینی پررنگ شد و حتی می‌توان گفت نوعی رقابت میان کشور‌های مختلف برای ایفای این نقش شکل گرفت که نهایتاً منجر به مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا و توافق برجام شد.

 با روی کار آمدن ترامپ و زمزمه‌های احتمال مذاکره با دولت او، مجدداً نام میانجی‌ها در این عرصه پررنگ شده است. در ادامه، مروری خواهیم داشت بر کشور‌هایی که در این سال‌ها نقش میانجی‌گری ایفا کرده‌اند.

آلمان
آلمان از عناصر کلیدی در فرآیند آزادسازی گروگان‌های آمریکایی بود. بر اساس اسناد موجود از گفته‌های صادق طباطبایی، برادر همسر سید احمد خمینی، امام خمینی درخواست حضور آلمانی‌ها در مذاکرات را داشته است. جورج بوش، نتایج اقدامات دولت آلمان در این راستا را این‌گونه توصیف کرده است: «آلمان به آرامی در حل این ماجرا نقش داشته است». جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا نیز همان ایام از زحمات آلمانی‌ها قدردانی کرده بود. برخی معتقدند اگر میانجی‌گری اولیه آلمانی‌ها نبود، اساساً این توافق حاصل نمی‌شد.

اواخر دهه ۸۰ سفیر وقت ایران در آلمان اعلام کرد که آلمان علاقه‌مند به حل مسائل ایران و آمریکا و مایل به ایفای نقش مثبت در این زمینه است. در سال ۹۵ و در میانه مذاکرات، سخنگوی وزارت خارجه آلمان اعلام کرد که دولت این کشور مشکلات مربوط به لغو تحریم‌های ایران را شناسایی کرده و در حال مذاکره با همتایان آمریکایی خود برای حل این مسائل است.

آخرین نقش‌آفرینی آلمان به پیش از امضای توافق هسته‌ای بین ایران و دولت‌های اروپایی بازمی‌گردد که در آن زمان، آلمان نقش اساسی در نشاندن طرف‌ها سر میز مذاکره ایفا کرد و به نتیجه موفقیت‌آمیز رسید. پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، آلمان تلاش کرد توافق را حفظ کند، اما این بار موفق نبود.

عراق
در سال ۹۸، عراق اعلام آمادگی کرده بود تا به عنوان میانجی در گفت‌و‌گو‌های بین ایالات متحده و ایران عمل کند.در سال ۱۴۰۰ اخباری منتشر شد که فواد حسین، وزیر خارجه عراق، حامل پیامی از سوی آمریکا به ایران بود. اخیراً نیز فواد حسین در سخنانی گفته است: «میانجی‌گری ما میان عربستان و تهران موجب هموار شدن راه در مسیر عادی‌سازی روابط بین دو کشور در سال ۲۰۲۳ میلادی شد» و بر این اساس، عراق در حال میانجی‌گری بین ایران و آمریکا است. در جریان سفر نخست‌وزیر عراق به تهران، پزشکیان، از این نقش عراق استقبال کرده بود.

سوئیس
سال ۹۸ رئیس‌جمهور سوئیس در یک سفر بی‌سابقه و از پیش اعلام‌نشده به واشنگتن سفر کرد تا درباره موضوع ایران با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، گفت‌و‌گو کند. سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران، نقشی به سزایی در مناسبات میان دو کشور دارد.

 از سال ۱۹۸۰، پس از قطع روابط واشنگتن و تهران به دلیل تسخیر سفارت آمریکا، سوئیس مسئولیت حفاظت از منافع آمریکا در ایران را بر عهده گرفته و به عنوان کانال دیپلماتیک بین دو کشور عمل کرده است. این کشور در مذاکرات هسته‌ای منتهی به برجام و همچنین در مبادله زندانیان ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۶ نقش موثری ایفا کرد.

ژاپن
مدتی است نام ژاپن بعنوان یکی از میانجی‌گران ایران و آمریکا به گوش می‌رسد؛ با وجود اینکه ژاپن جزو طرف‌های برجام نبوده، اما همواره از این توافق حمایت کرده و آن را گامی مثبت در راستای بهبود صلح و ثبات در منطقه و جهان می‌داند. از طرفی ژاپن به دلیل تمرکز بر مسائل اقتصادی و نگرانی‌هایش درباره ثبات خلیج فارس که می‌تواند به مسائل اقتصادی این کشور آسیب بزند در این راستا تلاش می‌کند. دولت ژاپن امیدوار است که بتواند در راستای حفظ توافق هسته‌ای میان آمریکا و ایران نقش میانجی را ایفا کند. این دولت همچنین اعلام کرده که با بهره‌گیری از روابط دوستانه دیرینه‌اش با ایران، به صلح و ثبات منطقه‌ای کمک خواهد کرد.

عمان
عمان به عنوان یک میانجی در مناقشات بین ایران و آمریکا نقش مهمی ایفا کرده است. پس از حمله ناو وینسنس آمریکا به هواپیمای ایرباس ایران در دوران جنگ ایران و عراق، عمان با ارائه اطلاعات از ایستگاه‌های رادیویی خود در شبه‌جزیره مسندام، از افزایش تنش بین دو کشور جلوگیری کرد. این کشور از آغاز جمهوری اسلامی ایران در حل بحران‌های بین ایران و آمریکا، از جمله آزادی زندانیان آمریکایی، نقش میانجی داشته است. عمان با داشتن روابط نزدیک با آمریکا، در مذاکرات هسته‌ای ایران نیز مشارکت کرد و به دستیابی به توافق برجام در سال ۲۰۱۵ کمک کرد.

عمان نگرانی‌های خود درباره برنامه هسته‌ای ایران را به‌صورت محرمانه و دیپلماتیک با مقامات ایرانی مطرح می‌کند، بدون اینکه روابط دو جانبه را خدشه‌دار کند.

عمان در مذاکرات برجام نقش میانجی داشت و به ایجاد توافق بین ایران و ۱+۵ کمک کرد. سفیر عمان در مصر اعلام کرد که این کشور آماده است در صورت وجود شانس موفقیت، بار دیگر بستری برای مذاکرات هسته‌ای فراهم کند. عمان با حفظ بی‌طرفی در اختلافات منطقه‌ای، روابط خوبی با ایران دارد و به‌عنوان یک بازیگر مهم صلح‌طلب در منطقه شناخته می‌شود. این کشور در مناقشاتی مانند جنگ یمن و قطع رابطه با قطر، مواضع مستقل خود را حفظ کرده است.

 عمان تاکنون در آزادی زندانیان آمریکایی و بریتانیایی در ایران و همچنین در انتقال پیام‌های دیپلماتیک بین ایران و آمریکا نقش داشته است. این کشور تلاش می‌کند تا با میانجی‌گری، جایگاه خود را به عنوان یک بازیگر مهم منطقه‌ای و جهانی تقویت کند. در حال حاضر، به دلیل شرایط خاص منطقه، تماس‌های غیرمستقیم بین ایران و آمریکا متوقف شده است، اما عمان آماده است در صورت فراهم شدن شرایط، دوباره نقش میانجی را ایفا کند. روابط سیاسی مسالمت‌آمیز و مبتنی بر اعتماد بین ایران و عمان، این کشور را به شریکی قابل اتکا برای ایران تبدیل کرده است. برخی تحلیل‌گران سفر رئیسی در سال ۱۴۰۰ به عمان را در راستای احیای برجام ارزیابی می‌کردند. پیش از آن نیز گزارش‌هایی مبنی بر دریافت پیام‌های دیپلماتیک از آمریکا از طریق عمان منتشر شده بود.

عربستان سعودی
عربستان سعودی به عنوان یک بازیگر کلیدی در خاورمیانه، ظرفیت زیادی برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا دارد.در سال‌های اخیر، عربستان تلاش‌های زیادی برای بهبود روابط با ایران انجام داده است، از جمله جلسات دیپلماتیک و پیشنهاد گفت‌و‌گو. این تلاش‌ها نشان‌دهنده اراده عربستان برای میانجی‌گری موثر است.

مقامات عالی‌رتبه در ریاض در انتقال پیام میان ایران و آمریکا و کاهش تنش‌ها بر سر جنگ غزه مؤثر بوده‌اند. این روند با شرکت امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه وقت، در نشستی فوق‌العاده درباره جنگ غزه در ریاض آغاز شد. امیرعبداللهیان حامل پیامی برای آمریکا بود که به مقامات عربستان منتقل شد و سپس سعودی‌ها این پیام را به مقامات ارشد واشنگتن رساندند. عربستان به همراه عمان، قطر و سوئیس به عنوان کانالی ارتباطی میان دو کشور عمل کرده است.

فرانسه
در سال ۹۴، دولت آمریکا با واتیکان ارتباط گرفته بود تا بواسطه کمک‌های پاپ فرانسیس بتواند برای آزادی آمریکایی‌های زندانی تلاش کند. روحانی نیز در پاسخ به پرسشی درباره احتمال تبادل زندانیان گفته بود اگر گام‌هایی از منظر انسان‌دوستانه برداشته شود، باید این اقدام انجام شود.پاپ فرانسیس که در برقراری رابطه و پیشبرد آن میان آمریکا و کوبا فردی مؤثر بوده در بهمن ۹۳ نیز با شهین دخت مولاوردی معاون وقت  رئیس‌جمهور، دیداری داشته است.

نروژ
نروژ از کشور‌هایی است که اخیراً نام آن در میانجی‌گری زیاد به گوش می‌رسد. گفته می‌شود سفر معاون سیاسی وزارت خارجه ایران به اسلو که برای آغاز مذاکرات ایران و اروپا بوده است، به دعوت نروژی‌ها برای زمینه‌سازی برای مذاکره و گفت‌و‌گو با آمریکایی‌ها صورت گرفته است.

زهرا مظهری