نقش چین و روسیه در اقتصاد ایران/ آیا از تجربیات گذشته درس گرفتیم؟

در جلسه غیرعلنی امروز مجلس شورای اسلامی، که با حضور رئیس‌جمهوری، وزیر اقتصاد، رئیس‌کل بانک مرکزی و رئیس سازمان برنامه و بودجه برگزار شد، تصمیم‌گیری شد که روابط راهبردی ایران با چین و روسیه باید سریعاً تقویت شود. 

به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، تقویت روابط اقتصادی با چین و روسیه، در نگاه اول، می‌تواند گامی منطقی برای مقابله با فشارهای تحریمی و اقتصادی غرب به نظر برسد. ایران از همکاری‌های تجاری این دو کشور می‌تواند بهره‌برداری کند و در ظاهر، چشم‌اندازی از کاهش بحران‌های اقتصادی جهانی به دست آورد. اما آیا واقعاً پیش از گسترش این روابط، بررسی دقیق اقدامات قبلی ضروری نیست؟ در این میان قطعا نباید بدون ارزیابی عملکرد گذشته، به دنبال پروژه‌های جدید اقتصادی باشیم.

به گفته کارشناسان، پیش از هر تصمیم جدیدی برای تقویت روابط تجاری با چین و روسیه، دولتمردان و نمایندگان مجلس باید یک موضوع مهم را بررسی کنند، اینکه چه میزان از تعهدات و وعده‌های اقتصادی چین و روسیه در ایران عملی شده است؟ آیا وعده‌هایی که در زمینه های مختلف سرمایه‌گذاری، انرژی، کشاورزی و صنعت داده‌اند، به نتیجه مطلوبی رسیده است؟ در نظام بانکی، چین و روسیه چه گام‌های عملی برداشته‌اند که حالا بتوانیم با اطمینان از آن‌ها برای پروژه‌های جدید استفاده کنیم؟

بنابراین، دولت و مجلس باید پیش از هرگونه تعریف پروژه جدید تجاری و اقتصادی، به دقت بررسی کنند که چه اندازه از پروژه‌ها و برنامه های قبلی به مرحله اجرا درآمده و چند درصد بازدهی و پیشرفت داشته است؟ این رویکرد نه‌تنها از تکرار اشتباهات جلوگیری می کند، بلکه مسیری دقیق‌تر و منطبق‌تر با منافع ملی ایران را فراهم می کند.

چینی ها خرید نفت از ایران را کاهش دادند

 یکی از مشکلات عمده‌ای که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، عملکرد چین در پروژه‌های نفتی و اقتصادی با ایران است. در سال‌های اخیر، چین سرمایه‌گذاری‌های خود در ایران را به تأخیر انداخته و در برخی موارد، پروژه‌های نفتی مورد توافق به‌طور کامل به سرانجام نرسیده که موجب خلع یدشان در پروژه ها شده است. از سویی دیگر بر اساس اطلاعات تازه منتشر شده از سوی مؤسسه کپلر، میزان واردات نفت چین از ایران در ماه ژانویه با کاهش ۵۵۰ هزار بشکه‌ای نسبت به ماه دسامبر همراه بوده است. این کاهش موجب شده که کل واردات نفت چین از ایران در ژانویه به ۸۵۰ هزار بشکه در روز برسد که پایین‌ترین میزان واردات نفت در ۲۲ ماه گذشته محسوب می‌شود.  

این موضوع نشان می‌دهد که باوجود انتظارات، روابط اقتصادی با چین در عمل به‌عنوان یک راهکار پایدار و مؤثر برای توسعه تجارت خارجی ایران عمل نکرده است و باید نسبت به این موارد توجه کارشناسی شود.

روبل بجای دلار؟

اما وضعیت در روابط ایران با روسیه تا حدودی پیچیده‌تر است. روبل، که ارز رسمی روسیه است، به‌شدت تحت‌تأثیر بحران اقتصادی داخلی و جنگ اوکراین قرار دارد و ارزش آن به‌طور دائم در حال نوسان است. این شرایط، روابط تجاری با روسیه را از ثبات و اطمینان لازم محروم می‌کند. به‌علاوه، ایران بیشتر صادرکننده کالا‌های کشاورزی و مواد غذایی به روسیه است، که به لحاظ ارزش و حجم رقم چشمگیری نبوده و در مقابل نیز کالا یا خدمت قابل توجهی از روسیه دریافت نشده است. این عدم توازن در تجارت، باعث می‌شود که روبل‌های دریافتی از روسیه عملاً ارز غیرقابل استفاده برای ایران باشند.

موضوع بدتر این است که به گفته فعالان اقتصادی و بخش خصوصی، روسیه حاضر نیست روبل‌ها را به ارز‌های معتبر مانند دلار یا یورو تبدیل کند، بنابراین ایران با مشکلات جدی در بهره‌برداری از این ارز‌ها در تجارت بین‌المللی روبه‌رو می‌شود. اگر این روند ادامه یابد، ایران مجبور خواهد شد این روبل‌ها را در سیستم بانکی خود نگهداری کند، که با کاهش مداوم ارزش روبل، ذخایر مالی کشور از دست خواهند رفت و ضرر‌های قابل توجهی متوجه اقتصاد ایران خواهد شد.

در شرایط کنونی، فشار‌های اقتصادی و تجاری ایالات متحده، به‌ویژه در عرصه جنگ تعرفه‌ای با چین و تحریم‌هایی علیه روسیه، نه‌ فقط روی این دو کشور بلکه بر کل اقتصاد جهانی تأثیر گذاشته است. به گونه ای که چین و روسیه به‌ دلیل تحریم‌ها و فشار‌های جهانی، در روابط تجاری خود با ایران ممکن است محتاط‌تر عمل کنند. این در حالی است که در وضعیت اقتصادی کنونی، هر دو کشور با چالش‌های داخلی و تحریم‌های بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و ممکن است نتوانند به تعهدات اقتصادی خود در قبال ایران عمل کنند.

بسیاری معتقدند چین که خود با مشکلات اقتصادی داخلی و جنگ تعرفه‌ای با آمریکا روبه‌روست، بعید به نظر می‌رسد که بتواند به‌طور مؤثر و به‌موقع در پروژه‌های مشترک اقتصادی و تجاری و سرمایه گذاری با ایران مشارکت کند. روسیه نیز در حالی که درگیر بحران جنگ و فشار‌های اقتصادی است، نمی‌تواند به‌عنوان یک شریک تجاری قابل‌اطمینان برای ایران در بلندمدت عمل کند.

دقیق تر بررسی کنید

این موضوع نشان می‌دهد که تمرکز یک‌جانبه بر گسترش روابط اقتصادی و تجاری با چین و روسیه نیاز به بررسی دقیق و همه جانبه دارد تا نتایج مثبتی برای اقتصاد کشورمان به همراه داشته باشد. به بیان دقیق تر، به نظر می رسد کشور‌هایی که خود درگیر بحران‌های اقتصادی و تحریمی هستند، نمی‌توانند شریک تجاری مطمئنی برای ایران باشند. در نتیجه به‌جای تمرکز تمام‌قد بر این دو کشور، بهتر است دولت و مجلس به دنبال تنوع در بازار‌های صادراتی و گسترش روابط تجاری با کشور‌های مختلف باشند تا کیک تجاری ایران بزرگ تر شود و تنها بر دو کشور (چین و روسیه) بنا نشود.

در شرایط تحریمی و اقتصادی کنونی، ایران باید به دنبال ایجاد بازارهای جدید و شرکای تجاری پایدار باشد. به‌جای تمرکز صرف بر توسعه تجاری با چین و روسیه که خود با مشکلات اقتصادی و تحریمی روبه‌رو هستند، بهتر است ابتدا عملکرد گذشته این کشورها در پروژه‌های اقتصادی ایران بررسی شود. چراکه این ارزیابی‌ها می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های دقیق‌تر و مؤثرتر در تعاملات تجاری کمک کند و نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.