آیا کشور‌های خلیج فارس می‌توانند به پایان جنگ در سودان کمک کنند؟
جنگ مرگبار سودان نزدیک به دو سال است که ادامه دارد و طبق برخی گزارش‌ها، حدود ۱۵۰،۰۰۰ نفر کشته، بیش از ۱۱ میلیون نفر آواره شده‌اند و قحطی گسترده‌ای به راه افتاده است.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، موسسه کشور‌های عربی خلیج فارس در واشنگتن در مقاله‌ای به بررسی نقش اعراب خلیج فارس در جنگ سودان پرداخته است.
جنگ مرگبار سودان نزدیک به دو سال است که ادامه دارد و طبق برخی گزارش‌ها، حدود ۱۵۰،۰۰۰ نفر کشته، بیش از ۱۱ میلیون نفر آواره شده‌اند و قحطی گسترده‌ای به راه افتاده است.
هر دو طرف درگیر به ارتکاب جنایات جنگی گسترده متهم شده‌اند، اما در اوایل ژانویه، ایالات متحده یکی از طرف‌های درگیر، یعنی نیرو‌های واکنش سریع را به نسل‌کشی متهم کرد و فرمانده آن، ژنرال محمد حمدان دقلو (مشهور به حمیدتی) را تحریم کرد.
مقامات آمریکایی همچنین فرمانده ارتش سودان، ژنرال عبدالفتاح البرهان را تحریم کرده و ادعا کردند که نیرو‌های مسلح سودان عمدتاً غیرنظامیان را هدف قرار داده‌اند و از دسترسی کمک‌های بشردوستانه در طول جنگ جلوگیری کرده‌اند. مقامات آمریکایی همچنین استدلال می‌کنند که نیرو‌های مسلح سودان از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده‌اند.
عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر تلاش کرده‌اند که از طریق کمک به کاهش درگیری‌ها و کمک‌های بشردوستانه در جنگ مرگبار سودان مشارکت کنند، اما این تلاش‌ها تحت تأثیر رقابت فزاینده در خلیج فارس و نمایش قدرت این کشور‌ها در جنگ سودان قرار گرفته است، چرا که کشور‌های خلیج فارس به دنبال افزایش نفوذ خود در دریای سرخ و شاخ آفریقا هستند.
جنگ میان نیرو‌های مسلح سودان تحت رهبری البرهان، رئیس شورای حاکمیتی سودان و نیرو‌های واکنش سریع تحت رهبری حمیدتی به نوعی به جنگ نیابتی برای نفوذ در منطقه استراتژیک دریای سرخ تبدیل شده است.
گروه‌های حقوق بشری و سازمان ملل گزارش داده‌اند که مصر، ترکیه، امارات، ایران، روسیه و کشور‌های همسایه آفریقایی در تأمین تجهیزات نظامی برای طرف‌های مختلف جنگ مشارکت کرده‌اند، که این کار نقض تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل است، هرچند مقامات این کشور‌ها این اتهامات را رد کرده‌اند.
عربستان سعودی، امارات و قطر در جنگ سودان نقش‌های مختلفی ایفا کرده‌اند و هرکدام نگرش‌های متفاوتی در قبال تهدیدات سودان دارند. نفوذ گسترده این کشور‌ها در سودان و شاخ آفریقا به آنها اهرم فشاری می‌دهد که می‌توانند از آن برای کمک به پایان دادن به جنگ استفاده کنند.
منافع کشور‌های خلیج فارس
موقعیت سودان در کنار دریای سرخ، امنیت و ثبات منطقه‌ای آن در شاخ آفریقا و دریای سرخ را برای کشور‌های خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، حائز اهمیت کرده است.
ریاض سرمایه‌گذاری زیادی در توسعه خط ساحلی دریای سرخ خود کرده تا آن را به یک مقصد گردشگری بین‌المللی تبدیل کند، با پروژه‌های عظیم مانند نئوم که بخش‌های اساسی برنامه‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی برای توسعه اقتصادی و تنوع هستند و این امر باعث شده تا امنیت دریای سرخ به یک اولویت امنیتی ملی برای ریاض تبدیل شود. سودان همچنین عضو اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی و ائتلاف نفتی اوپک‌پلاس است.
عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر در مقاطع مختلف به سودان کمک مالی ارائه داده‌اند و سرمایه‌گذاری‌های زیادی در اقتصاد سودان انجام داده‌اند. سودان غنی از معادن است و بهره‌وری کشاورزی بالایی دارد.
این کشور سالانه میلیارد‌ها دلار طلا صادر می‌کند که عمدتاً به امارات متحده عربی می‌رود. بیشتر کشور‌های خلیج فارس توافق‌هایی برای سرمایه‌گذاری‌های کشاورزی در سودان امضا کرده‌اند تا صادرات را افزایش دهند و به بهبود امنیت غذایی در خلیج فارس کمک کنند، منطقه‌ای با دمای بسیار بالا و بارندگی کم. خط ساحلی سودان در دریای سرخ نیز پروژه‌های سرمایه‌گذاری خلیج فارس را در توسعه زیرساخت‌های بندری به منظور تسهیل تجارت میان خاورمیانه و آفریقا جذب کرده است.
طی دهه‌ها، کشور‌های خلیج فارس از بازیگران مختلف سیاسی سودان که با منافع ایدئولوژیک، اقتصادی و استراتژیک آنها هم‌راستا بوده‌اند، حمایت کرده‌اند. به عنوان مثال، قطر پیش از این شریک نزدیکی با عمر البشیر، رئیس‌جمهور پیشین سودان بود که در سال ۲۰۱۹ از قدرت برکنار شد و به خاطر نزدیکی سیاسی‌اش با احزاب اسلام‌گرای سودانی شناخته می‌شد.
عربستان سعودی و امارات متحده عربی به طور سنتی نزدیکی بیشتری به ارتش سودان داشته‌اند و از ظهور شورای حاکمیتی انتقالی سودان حمایت کرده‌اند که شامل هر دو طرف درگیر کنونی سودان، یعنی نیرو‌های مسلح سودان و نیرو‌های واکنش سریع می‌شود.
آنها همچنین به طور تاریخی بیشترین نگرانی را از کسب نفوذ سیاسی توسط گروه‌های اسلام‌گرا در منطقه داشته‌اند، به ویژه در دهه پس از قیام‌های بهار عربی ۲۰۱۱. پس از برکناری بشیر، حمایت سعودی و اماراتی‌ها از نیرو‌های مسلح سودان و نیرو‌های واکنش سریع به کنار زدن حزب اسلام‌گرای بشیر انجامید، اما در جنگ کنونی، نقش اسلام‌گرایان دوران بشیر همچنان جنجالی است.
گزارش‌های رسانه‌ای که به منابع ارتش اشاره دارند، می‌گویند که هزاران نفر از اسلام‌گرایان رژیم بشیر در کنار نیرو‌های مسلح سودان می‌جنگند که نگرانی‌هایی را در برخی از پایتخت‌های خلیج فارس ایجاد کرده است که ممکن است اسلام‌گرایان در سودان دوباره قدرت پیدا کنند.
دیپلماسی کشور‌های خلیج فارس در جنگ سودان
تمام کشور‌های عربی خلیج فارس بر اهمیت پایان دادن به جنگ در سودان و جلوگیری از گسترش درگیری به کشور‌های آفریقایی همسایه یا تقویت گروه‌های تروریستی و افراطی در شرق آفریقا، از جمله القاعده در سومالی تأکید کرده‌اند. در حالی که اتحادیه عرب، شورای همکاری خلیج فارس و سازمان ملل به طور رسمی اختیار شورای حاکمیتی تحت رهبری البرهان را به رسمیت می‌شناسند، مواضع واقعی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر پیچیده‌تر است.
در روز‌های ابتدایی پس از آغاز جنگ در آوریل ۲۰۲۳، تمامی کشور‌های عربی خلیج فارس از تلاش‌ها برای کاهش درگیری‌ها حمایت کردند، مانند تسهیل تخلیه‌های شهروندان خارجی، ارسال کمک‌های بشردوستانه و در برخی موارد، تسهیل محدودیت‌های ویزا برای پناهندگان.
به دلیل نزدیکی و ارتباطات نزدیک با دولت سودان، عربستان سعودی نقش ویژه‌ای در تسهیل تخلیه‌های جمعی، ارسال کمک‌ها و آغاز فرآیند میانجیگری ایفا کرد، که در آن با ایالات متحده همکاری داشت. در حالی که فرآیند میانجیگری در ماه‌های اخیر متوقف شده است، تمام کشور‌های عربی خلیج فارس به طور رسمی از آن حمایت کرده‌اند.
عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر هرکدام روابطی با هر دو طرف جنگ سودان برقرار کرده‌اند. عربستان سعودی شاید نزدیک‌ترین روابط را با هر دو طرف دارد، در حالی که امارات متحده عربی ارتباطات نزدیک‌تری با نیرو‌های واکنش سریع دارد و قطر (و مصر همسایه) به نیرو‌های مسلح سودان نزدیک‌تر است.
عربستان سعودی و امارات به طور خاص با نیرو‌های واکنش سریع همکاری نزدیکی داشتند، که در کمپین نظامی تحت رهبری عربستان علیه حوثی‌ها در یمن شرکت کردند. اما امارات بیشترین رابطه اقتصادی و امنیتی را با حمیدتی و نیرو‌های واکنش سریع حفظ کرده و حتی طبق گزارش کارشناسان سازمان ملل و تحقیقی از نیویورک تایمز، گفته می‌شود که امارات به طور پنهانی سلاح‌هایی را به عنوان کمک‌های بشردوستانه از طریق چاد (همسایه سودان) ارسال کرده است، هرچند امارات این اتهام را رد کرده است.
ایالات متحده هفت شرکت اماراتی را به دلیل تجارت طلا و تسهیل خرید سلاح برای نیرو‌های واکنش سریع تحریم کرده است. ارتش سودان به‌ویژه می‌گوید که امارات حمایت نظامی اصلی از نیرو‌های واکنش سریع را فراهم می‌کند و امارات را به نقض تحریم‌های تسلیحاتی متهم کرده است، که این موضوع منجر به یک جنگ رسانه‌ای آشکار در سازمان ملل میان این دو کشور شده است.
موضع قطر بیشتر شبیه به موضع رسمی شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب است که شورای حاکمیتی تحت رهبری البرهان را به عنوان مقامات قانونی کشور به رسمیت می‌شناسند. البرهان به دوحه (و همچنین قاهره و آنکارا) سفر کرده است، احتمالاً برای درخواست حمایت مالی از ارتش در جنگ. قطر تأکید می‌کند که نقش آن در جنگ محدود به ارائه کمک‌های بشردوستانه از طریق پایگاه ارتش در پورت سودان، در سواحل دریای سرخ است.
مذاکره پرتنش
هم‌اکنون عربستان سعودی و امارات متحده عربی به طور مستقیم در فرآیند میانجیگری دخیل هستند، در حالی که قطر از ابتدای جنگ در این فرآیند خارج مانده است. عربستان سعودی تلاش کرده است از روابط خود با هر دو طرف، و به ویژه از روابط نزدیکش با نیرو‌های مسلح سودان، برای کمک به میانجیگری با همکاری ایالات متحده به منظور پایان دادن به درگیری‌ها استفاده کند، اما این تلاش‌ها در خاتمه دادن به جنگ ناموفق بوده است.
ریاض و واشنگتن با چالش‌های جدی مواجه شده‌اند تا حتی طرف‌های درگیر را به میز مذاکره بیاورند، و اختلافاتی در مورد فرمت مذاکرات و اینکه کدام کشور‌ها باید در این مذاکرات حضور داشته باشند، وجود داشته است.
فرایند جده، که در مه ۲۰۲۳ آغاز شد، یکی از تلاش‌های متعدد برای میانجیگری بود و نشان‌دهنده اختلافات عمیق‌تری بود که آیا این فرآیند باید تحت رهبری عرب‌ها باشد یا آفریقایی‌ها.
مذاکرات اولیه جده تنها شامل ایالات متحده، عربستان سعودی و هیئت‌های طرف‌های درگیر جنگ بود، که باعث ناراحتی نهاد‌های منطقه‌ای آفریقایی، مانند اتحادیه آفریقا، و همچنین کشور‌های همسایه مانند مصر که مستقیماً تحت تأثیر جنگ قرار داشتند، شد.
یک تلاش میانجیگری تحت حمایت اتحادیه آفریقا که توسط سازمان مسئولیت دولتی در شرق آفریقا هدایت می‌شد، از ژوئن ۲۰۲۳ آغاز شد، اما جده در ماه‌های اولیه جنگ جدی‌ترین و ثابت‌قدم‌ترین تلاش برای میانجیگری به نظر می‌رسید.
در ۱۱ مه، دو طرف درگیر سودان بیانیه جده را امضا کردند و توافق کردند که از غیرنظامیان و جریان‌های کمک‌های بشردوستانه محافظت کنند، که منجر به چندین آتش‌بس کوتاه‌مدت شد که همه آنها نقض شدند.
طرف‌های درگیر سودان به توافقات احترام نگذاشتند و جنگ از سر گرفته شد و شدت یافت. نشست‌های جده به اندازه کافی برگزار نشد و کانال‌های پنهانی میان طرف‌های درگیر در پایتخت‌های مختلف آفریقا و خلیج فارس، از جمله بحرین، ایجاد شد.
در تابستان ۲۰۲۴، فرآیند جده به ژنو منتقل شد و شرکت‌کنندگان ناظر از جمله سازمان ملل، اتحادیه آفریقا، مصر و امارات متحده عربی به آن اضافه شدند. با این حال، در حالی که نیرو‌های واکنش سریع هیئتی به جلسه اوت ۲۰۲۴ در ژنو ارسال کردند، نیرو‌های مسلح سودان از شرکت در آن جلسه خودداری کردند.
با وجود اینکه جلسه مستقیمی بین دو طرف برگزار نشد، میانجی‌ها همچنان مذاکرات را ادامه دادند و اعلام کردند که گروه هم‌راستا برای پیشبرد نجات جان‌ها و صلح در سودان ایجاد شده است، که به افزایش نقاط دسترسی برای ارائه کمک‌های بشردوستانه کمک کرد.
با این حال، عدم حضور هیئت ارتش سودان در ژنو باعث توقف هر گونه پیشرفت در دستیابی به آتش‌بس شد. با پیشروی نیرو‌های مسلح سودان در میدان جنگ، ممکن است این نیرو‌ها بر این باور باشند که باید بر افزایش دستاورد‌های نظامی خود تمرکز کنند تا موقعیت خود را در مذاکرات سیاسی آینده تقویت کنند.
در هفته‌های اخیر تغییرات مهمی در جبهه‌های مذاکره و میدان جنگ در سودان رخ داده است. در جبهه مذاکره، ترکیه که اخیراً توانسته بود توافقی شکننده میان اتیوپی و سومالی به دست آورد، پیشنهاد کرد که میانجیگری بین نیرو‌های مسلح سودان و امارات متحده عربی را بر عهده بگیرد.
ترکیه روابط نزدیکی با ارتش سودان دارد و گزارش‌هایی مبنی بر تأمین سلاح برای این ارتش وجود دارد. امارات متحده عربی و ترکیه تاریخ پرفراز و نشیبی دارند که به‌ویژه به دلیل تنش‌ها بر سر اتحاد ترکیه با قطر و حمایت آنها از گروه‌های اسلام‌گرا در منطقه پس از قیام‌های بهار عربی ۲۰۱۱ و همچنین افزایش نفوذ منطقه‌ای ترکیه بوده است.
اما در سال‌های اخیر، امارات و ترکیه به دنبال کاهش تنش‌ها، بهبود روابط سیاسی و امضای توافق‌نامه‌های اقتصادی بزرگ بوده‌اند. به طرز نسبتاً شگفت‌انگیزی، امارات در بیانیه‌ای رسمی از میانجیگری ترکیه استقبال کرد، احتمالاً به این دلیل که ابوظبی معتقد است آنکارا می‌تواند ارتش سودان را به میز مذاکره بیاورد، به‌نحوی که سایر متحدان ارتش سودان مانند مصر قادر به انجام آن نبوده‌اند.
در میدان جنگ، نیرو‌های مسلح سودان در ژانویه شهر استراتژیک وادی مدنی و در روز‌های اخیر بخش‌هایی از خارطوم را بازپس گرفتند که مهم‌ترین دستاورد‌های آنها در نزدیک به دو سال از آغاز جنگ بوده است. در میان پیشروی‌های ارتش، در ۲۲ فوریه، نیرو‌های واکنش سریع توافقی در کنیا برای تشکیل یک دولت رقیب امضا کردند که باعث تشدید تقسیمات سیاسی سودان شد.
فرصت‌های همکاری
حتی اگر سیاست‌های آنها در قبال سودان در طول سال‌ها متفاوت بوده باشد، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر باید از نفوذ اقتصادی و سیاسی عظیم خود برای فشار آوردن به طرف‌های درگیر جهت پایان فوری جنگ در سودان استفاده کنند.
همچنین باید از اجازه دادن به رقابت کشور‌های عربی خلیج فارس برای نفوذ منطقه‌ای که می‌تواند تصمیم‌گیری‌هایشان را تحت تأثیر قرار دهد، خودداری کرده و به هماهنگی و همکاری نزدیک در مورد سودان روی آورند.
روابط نزدیک آنها با طرف‌های درگیر، نقش حیاتی در دیپلماسی بشردوستانه و نقش‌های بالقوه‌ای که در تلاش‌های بازسازی آینده دارند، به آنها اهرم فشاری عظیم می‌دهد تا هر دو طرف درگیر را به میز مذاکره آورده و تلاش کنند به یک آتش‌بس قابل اجرا دست یابند.
سایت تابناک از انتشار نظرات حاوی توهین و افترا و نوشته شده با حروف لاتین (فینگیلیش) معذور است.