کدام ایرانی به نمایندگی از ایران، منشور ملل متحد را امضا کرد؟

به گزارش سرویس سیاسی تابناک، مصطفی عدل، ملقب به منصورالسلطنه، یکی از برجسته‌ترین چهره‌های حقوقی و سیاسی ایران در قرن بیستم بود که با نقش‌آفرینی در بازسازی نظام قضایی کشور و حضور تأثیرگذار در صحنه بین‌المللی، نامی ماندگار از خود بر جای گذاشت.

 این حقوقدان پیشگام که در کنفرانس تاریخی سانفرانسیسکو در سال ۱۹۴۵ منشور ملل متحد را امضا کرد، نمادی از تلاش ایران برای پیوستن به نظم نوین جهانی بود.

مصطفی عدل در تبریز زاده شد و تحصیلات خود را در رشته حقوق در اروپا به پایان رساند. او که از پیشگامان آموزش حقوق در ایران بود، با تأسیس کلاس‌های نوین حقوقی در دارالفنون، بنیان‌گذار نسلی از حقوقدانان ایرانی شد.

 در دوران پهلوی اول، عدل نقشی محوری در نوسازی دستگاه قضایی ایفا کرد. او با تدوین قوانین کلیدی مانند قانون تجارت و قانون مجازات عمومی، سنگ بنای دادگستری مدرن ایران را نهاد. در عرصه سیاسی، عدل دو بار سکان وزارت فرهنگ و دو بار وزارت دادگستری را در دست گرفت. او همچنین در کابینه مرتضی‌قلی ساعد، سرپرستی وزارت کار را بر عهده داشت و با ایده‌های نوآورانه‌اش به بهبود شرایط کارگران کمک کرد. 

 نقطه اوج کارنامه او در صحنه جهانی رقم خورد؛ زمانی که در سال ۱۹۴۵، در کنار دیپلمات‌هایی، چون باقر کاظمی، علی‌اکبر سیاسی و نصرالله انتظام، در کنفرانس سانفرانسیسکو حضور یافت و امضای ایران را پای منشور ملل متحد ثبت کرد.  عدل همچنین افتخار ریاست صدمین اجلاس شورای جامعه ملل را به دست آورد.

ریاست هیئت نمایندگی ایران  در کنفرانس سانفرانسیکو  را مصطفی عدل (منصورالسلطنه) برعهده داشت.

در کنفرانس سانفرانسیکو چه گذشت؟

کنفرانس سانفرانسیسکو، که با نام رسمی «کنفرانس سازمان بین‌المللی ملل متحد» شناخته می‌شود، از ۲۵ آوریل تا ۲۶ ژوئن ۱۹۴۵ (۵ اردیبهشت تا ۵ تیر ۱۳۲۴ خورشیدی) در شهر سانفرانسیسکو، کالیفرنیا برگزار شد. این رویداد تاریخی با هدف تدوین منشور سازمان ملل متحد و ایجاد یک نهاد بین‌المللی برای حفظ صلح و همکاری جهانی پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. 

زمینه تاریخی
جهان در سال ۱۹۴۵ هنوز درگیر جنگ جهانی دوم بود، اما پیروزی متفقین بر آلمان نازی نزدیک به نظر می‌رسید. تجربه شکست جامعه ملل در جلوگیری از جنگ، رهبران جهان را به فکر ایجاد سازمانی قوی‌تر و فراگیرتر انداخت. ایده‌های اولیه در کنفرانس‌های پیشین مانند دامبرتون اوکس (۱۹۴۴) و یالتا (فوریه ۱۹۴۵) مطرح شده بود، اما کنفرانس سانفرانسیسکو نقطه اوج این تلاش‌ها برای تدوین منشور سازمان ملل متحد به شمار می‌رفت.

 ۵۰ کشور در این کنفرانس حضور داشتند. در ابتدا، ۴۶ کشور که در جنگ علیه آلمان و ژاپن اعلام جنگ کرده و به «اعلامیه ملل متحد» (۱ ژانویه ۱۹۴۲) پیوسته بودند، دعوت شدند. چهار کشور دیگر (جمهوری سوسیالیستی بلاروس، اوکراین، دانمارک تازه‌آزادشده، و آرژانتین) نیز بعداً به دعوت کنفرانس اضافه شدند.

لهستان به دلیل عدم توافق بر سر دولت رسمی‌اش در زمان کنفرانس نماینده‌ای نداشت، اما فضایی برای امضای بعدی آن در منشور در نظر گرفته شد. لهستان در ۱۵ اکتبر ۱۹۴۵ منشور را امضا کرد و به یکی از ۵۱ عضو اولیه سازمان ملل تبدیل شد.

کنفرانس در چندین مکان، به‌ویژه سالن اپرای یادبود جنگ و تالار هربست در مجموعه مرکز مدنی سانفرانسیسکو برگزار شد. ساختار سازمانی کنفرانس شامل موارد زیر بود:

جلسات عمومی (Plenary Sessions): بالاترین سطح تصمیم‌گیری که در آن رأی‌گیری نهایی و تصویب متن منشور انجام شد.

 چهار کمیسیون اصلی و ۱۲ کمیته فنی وظیفه بررسی بخش‌های مختلف منشور را بر عهده داشتند. این بخش‌ها شامل اهداف و اصول سازمان، وظایف مجمع عمومی، شورای امنیت، و اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری بود. مذاکرات کلیدی اغلب در جلسات خصوصی میان قدرت‌های بزرگ (آمریکا، بریتانیا، شوروی، چین، و بعداً فرانسه) انجام می‌شد.

بیش از ۵۰۰۰ سند در طول کنفرانس بررسی شد و حدود ۴۰۰ جلسه کمیته‌ای برگزار شد که در آن‌ها هر خط و بند منشور با دقت مذاکره و تدوین شد.

دستاوردهای اصلی

 مهم‌ترین دستاورد کنفرانس، تصویب منشور سازمان ملل در ۲۵ ژوئن ۱۹۴۵ بود. این سند در روز بعد، ۲۶ ژوئن، در مراسمی باشکوه در تالار هربست به امضای نمایندگان ۵۰ کشور رسید.

دیوان بین‌المللی دادگستری: اساسنامه این دیوان به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از منشور تصویب شد و جانشین دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی (متعلق به جامعه ملل) شد.

 منشور پس از تصویب توسط پنج عضو دائم شورای امنیت (آمریکا، بریتانیا، شوروی، چین، فرانسه) و اکثریت کشورهای امضاکننده، در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ لازم‌الاجرا شد و سازمان ملل رسماً تأسیس شد.

چالش‌ها و مناقشات
 یکی از موضوعات بحث‌برانگیز، اعطای حق وتو به پنج قدرت بزرگ در شورای امنیت بود. کشورهای کوچک‌تر تلاش کردند این قدرت را محدود کنند یا اختیارات مجمع عمومی را افزایش دهند، اما در نهایت ساختار پیشنهادی قدرت‌های بزرگ پذیرفته شد.

کنفرانس سانفرانسیسکو نه تنها یک رویداد سیاسی، بلکه یک لحظه تاریخی با بار نمادین بود. حضور بیش از ۸۵۰ نماینده، ۲۵۰۰ روزنامه‌نگار، و نمایندگان سازمان‌های مدنی، آن را به یکی از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های بین‌المللی تا آن زمان تبدیل کرد. سخنرانی‌های تأثیرگذاری مانند پیام هری ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا، که از طریق ارتباط مستقیم از کاخ سفید پخش شد، بر اهمیت صلح پایدار تأکید کرد.

کنفرانس سانفرانسیسکو نقطه عطفی در تاریخ روابط بین‌الملل بود. سازمان ملل، با همه کاستی‌هایش، به بستری برای گفت‌وگو، حل منازعات، و همکاری جهانی تبدیل شد. منشور این سازمان همچنان چارچوبی برای قوانین بین‌المللی و تلاش برای صلح جهانی است. میدان «یونایتد نیشنز پلازا» در سانفرانسیسکو نیز به یادبود این رویداد نام‌گذاری شده است.

عدل که به زبان‌های فرانسه و انگلیسی تسلط داشت، در مذاکرات بین‌المللی به دلیل دقت و متانت مورد احترام بود. او در سال ۱۳۲۹ خورشیدی درگذشت.