«انسان» از خودش خجالت می‎کشد!

آیت الله العظمی مجتبی تهرانی

کد خبر: ۱۶۲۰۷۸

تاریخ انتشار: ۱۱ ارديبهشت ۱۳۹۰ - ۱۶:۳۵ 01 May 2011

کد خبر: ۱۶۲۰۷۸

۱۱ ارديبهشت ۱۳۹۰ - ۱۶:۳۵ 01 May 2011

11156 بازدید

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم، والحمد لله رب العالمین و صلّی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین و لعنۀ الله علی اعدائهم اجمعین.
رُویَ عن الصادق ـ علیه‎السلام ـ قال: «لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا حَيَاءَ لَهُ».

مروری بر مباحث گذشته

بحث ما راجع به «حیا» بود، گفته شد یکی از بزرگترین مشکلات جامعه ما ترویج بی‎حیایی در سه رابطه دیداری، گفتاری و رفتاری است. عرض کردم که حیا، موهبت الهی و غریزه انسانی برای انسان است و در روابط گوناگون فردی و اجتماعی نقش بسیار بزرگی دارد. در جلسات گذشته رابطه حیا و عقل و رابطه حیا و تقوا را مطرح کردم. جلسه گذشته نیز رابطه حیا و ایمان را بحث کردم.

تقسیم‎بندی حیا: عامل، عمل، ناظر

حالا وارد بحث تقسیم‎بندی حیا می‎شویم؛ حیا در روابط گوناگون دارای اقسامی است. مقدّمتاً این مطلب را عرض کنم که چه بسا از تعریف‎هایی هم که از حیا کرده بودند، این تقسیم‎بندی به دست می‎آید؛ ما گفتیم که حیا عبارت است از آن انفعال درونی انسان که در ربط با عمل زشتی که از او سر می‎زند، پیدا می‎شود و از آن حالت به «انفعال نفس» یا «انکسار نفس» تعبیر می‎شود.

ما در باب حیا یک عامل داریم، یک عمل داریم و یک ناظر؛ یعنی شخصی هست که عملی از او سر می‎زند، عملی که زشت و قبیح است و بعد هم ناظری هست که به آن عمل نظارت دارد. این حالت انفعال، به عامل در ربط با آن ناظر دست می‎دهد. علمای اخلاق هم در تعریف‎هایشان داشتند که این ناظر، موجب سرزنش و نکوهش آن عامل در ربط با آن عمل قبیحی که انجام داده است، می‎شود.

بنابراین ما سه چیز داریم: یک شخصی که عمل زشتی از او سر می‎زند، دو؛ عمل زشت و سوم؛ مسأله ناظر است که عمل او را نظاره می‎کند و این در ربط با آن شهود شاهد است که منفعل و منکسر می‎شود.

انواع ناظر

در اینجا یک تقسیم‎بندی در باب حیا نسبت به ناظر وجود دارد. در باب ناظر، یعنی به اصطلاح شخص دوم، می‎گویند ناظری که شهود می‎کند، یک وقت ناظری است که از نظر ظاهری «شهود ظاهری» دارد، نفس عمل را در خارج می‎بیند و خود ناظر هم مشهود است، به طوری که عامل او را می‎بیند و شهود می‎کند. یعنی شخصی که دارد کار قبیح را انجام می‎دهد در مرئی و منظر شخص دیگری است که آن شخص دیگر را هم این عامل به رؤیت ظاهریه می‎بیند.

امّا یک وقت هست که این ناظر، بیرونی است امّا عامل، آن کسی که دارد عمل قبیح را انجام می‎دهد، از نظر ظاهر شهودش نمی‎کند، عامل او را نمی‎بیند ولی او هم عامل و هم عمل را می‎بیند. یک وقت هست که نه، آن کسی که ناظر است و عمل قبیح را شهود می‎کند، بیرونی نیست، درونی است. حالا من وارد همه اینها می‎شوم.

یکی اینکه ناظر بیرونی نیست، درونی است، این‎طور نیست که مثل حسن و حسین و تقی باشد. دیگر اینکه، بیرونی است که من را می‎بیند و من نیز او را می‎بینم و دیگری اینکه بیرونی است که من و کار من را می‎بیند، امّا من او را نمی‎بینم. یک قسم هم داریم که مافوق همه اینها است که بعد عرض می‎کنم. حالا اینها را فهرست‎وار جلو می‎آیم و بحث می‎کنم.

1. ناظر بیرونی و مشهود

مسأله در آنجایی است که ناظر بیرونی است و من او را می‎بینم و او هم من را به رؤیت ظاهری می‎بیند. این فرد شاخصی است که ما در باب حیا مطرح می‎کنیم، یعنی در مرئی و منظر مردم عملی صورت می‎گیرد. عامل یک انسان است و شاهد هم یک انسان دیگر است که دارد می‎بیند عمل قبیح از کسی سر می‎زند.

اگر این شخصی که دارد کار قبیح را انجام می‎دهد، هنوز از نظر انسانیّت مسخ نشده باشد، یعنی آن امر موهبتی الهیّه، غریزه انسانیّه که خدا در نهاد او قرار داده است، از بین نرفته باشد، شرمنده و منفعل می‎شود که در دیدگاه شخصی مثل خودش، دارد این عمل زشت را انجام می دهد. پیشتر هم گفتم انفعال یک وقت حین عمل است، یک وقت بعد از عمل است، ما در اینجا مشکلی نداریم چون من بعد از عملش را هم بحث کردم که ممکن است غفلتاً عمل قبیحی از شخصی سر بزند بعد خودش پشیمان و منفعل ‎شود که چرا اینها را گفتم؟! و تکرار هم نمی‎کنم!

بدترین اشرار کسی است که از مردم حیا نکند

ما در روایاتمان داریم، چون روایات متعدد است من یکی را به عنوان نمونه می‎خوانم، بعد بحث نسبتاً مفصّلی راجع به این مسأله داریم. روایت از علی ـ علیه‎السلام ـ است که حضرت فرمود: «شر الأشرار من لا يستحيي من الناس»؛ یعنی اگر بخواهیم انسان‎ها را دسته‎بندی کنیم و بگوییم یک دسته اشرار هستند، در برجسته‎ترین آنها از نظر شرارت آن شخصی است که از مردم خجالت نکشد؛
لذا در اصطلاح تعبیر می‎کنند «حیاء من الخلق»، «حیاء من الناس». این یک قسم از اقسام حیا در ارتباط با ناظر فعل قبیح است. این قسم بیرونی بود نه درونی‎، البته بیرونی که پیش من مشهود است و او را می‎بینم، غیر مشهودش را بعد بحث می‎کنم، اینها از نظر کاربردی بحثی دارد که مطرح می‎کنیم.

2. ناظر درونی: حیاء من النفس

دوم آن ‎که شخص دوم یک شاهد و ناظر بیرونی نباشد، درونی باشد. حتی در محاورات عرفی ما هم هست که من اینها را در قالب روایتی خودمان می‎ریزم. ما گفتیم انسان مجموعه‎ای از قوای شهوت و غضب و عقل عملی و نظری و وهم است. انسان این ‎طوری است که خودش از خودش خجالت می‎کشد که من گفتم این حتی در محاورات عرفی ما هم هست. امر قبیحی که از او سر زد و بعد سر عقل آمد، عقلش او را نکوهش می‎کند. این همان نفس لوّامه است. من اینها را در همین بحث حیا گفتم. خودش خودش را سرزنش می‎کند.

برای همین، ما حیایی داریم که «حیاء من النفس» است. اینهایی که می‎گویم همه‎اش معارف ما است. روایت از علی ـ علیه‎السلام ـ است که فرمودند: «حياء الرجل من نفسه ثمرة الإيمان» ثمره ایمان این است که انسان از خودش حیا کند.

روایت دیگری است که می‎فرماید: «من تمام المروءة أن تستحيي من نفسك»؛ تمام جوانمردی این است که از خودت خجالت بکشی. حتی تعبیر این است که می‎فرمایند: «أحسن الحياء استحياؤك من نفسك» زیباترین حیاها این است که خودت از خودت خجالت بکشی. ما زیاد روایت داریم مثلاً تعبیر دیگری است که فرمودند: «غاية الحياء أن يستحيي المرء من نفسه» که اصطلاح حیا از نفس را از این روایات گرفته‎اند.

پس قسم اوّل حیا از مردم «من الخلق» است و قسم دوم؛ «حیا من النفس» است. اینها که من گفتم برجسته‎تر بود. انسان خلافی می‎کند و دیگری ایستاده است او را می بیند و انسان شرمنده می‎شود یا کسی نیست خودم هستم امّا من خودم از خودم خجالت می‎کشم، البته تا وقتی که هنوز مسخ نشدم. به این می‎گویند «حیا من النفس».

3. ناظر بیرونی و غیر مشهود

حالا سراغ بقیه اقسام می‎رویم. ادراک دو قسم اوّل که شخصی ایستاده است و مرا می‎بیند و این‎که خودم خودم را ادراک می‎کنم خیلی روشن است، چون اینها متعارف است. به تعبیر دیگر؛ اینجا لازم نیست که به آن اعتقاد و ایمان بیاوری، از این حرف‎ها خبری نیست، خودم خودم را درک می‎کنم یا تو را می‎بینم که به اعمالم می‎نگری، ظاهراً در آن پیچیدگی ندارد. در آن پیچیدگی ندارد. از تو خجالت می‎کشم، از خودم هم خجالت می‎کشم. این جزو محاورات عرفی خودمان هم هست. می‎رویم آنجایی که شخص دوم، یعنی ناظر، از نظر شهود ظاهری مشهود من نیست. این دیگر جنبه اعتقادی است. اینجا بحث، بحث ایمانی است.

• دو فرشته ناظر رفتار ما هستند

کسی که مدعی است مسلمان هستم، کسی که مدعی است مؤمن هستم، کسی که می‎گوید من به قرآن اعتقاد دارم که کلام الله است، در قرآن این آیه را داریم: «اإِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الْيَمينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعيدٌ؛ ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَيْهِ رَقيبٌ عَتيد»، یعنی دو تا فرشته انسان را فرا می‎گیرد، یکی طرف راست، یکی طرف چپ، نگاه‎بانانی آماده و مهیّا هستند، مواظب هستند که هرچه بگویی و هرچه بکنی آنها را می‎نویسند، پس دو تا ناظر اینجا شد یکی چپ و یکی راست.

بعد هم می‎فرماید اینها هیچ چیز را از ذهنشان بیرون نمی‎ریزند، اصلاً هیچ چیزی را فروگذار هم نمی‎کنند. اینها به تعبیر ما مأمورهای ثبت اعمال هستند، اینها احاطه بر انسان دارند و تا نبینند نمی‎نگارند، باید کار را ببینند و بنویسند. برای این که در این شبهه‎ای نکنید این آیه را خواندم.
از این فرشته‎ها باید خجالت کشید!

روایتی است که پیامبر می‎فرماید: «قال رسول‎الله ـ صلی‎الله‎علیه‎وآله‎وسلم ـ لیستحیی احدکم من ملکیه الذَینِ معه کما یستحیی من رجلین صالحین من جیرانه و هما معه باللیل و النهار» پیغمبر اکرم فرمود: از این دو تا فرشته‎هایی که با شما هستند خجالت بکشید همان‎طور که از دو تا آدم شایسته از همسایه‎ها که با آنها رودربایستی دارید و خجالت می‎کشید که نکند آبرویتان برود. هم همسایه چپ دارید و هم همسایه راست دارید. «و هما معه بالیل و النهار» این دو فرشته شب و روز رهایتان نمی‎کنند، از این دو تا خجالت بکشید.

روایت زیاد داریم، از وصیت‎های پیغمبر به ابی‎ذر هم هست که راجع به خودش هم می‎فرماید. ناظر دارم، دارد عمل من را می‎بیند، هر کاری می‎کنم و هرچه می‎گویم همه را دارد می‎نویسد. اول از قرآن آوردم، بعد روایت آوردم و ما دیگر بالاتر از قرآن نداریم، قرآن می‎گوید که این دو فرشته رهایت نمی‎کنند و همراهت هستند، می‎بینند و ثبت و ضبط می‎کنند. این دو فرشته شاهد عامل و عمل هستند، در روایت هم می‎گوید که از اینها خجالت بکش.

• پیامبر هم ناظر رفتار ما است

این قسم که شاهد، مشهود من نیست و من آن را به ظاهر رؤیت نمی‎کنم، مصادیق دیگر هم دارد. تا الآن یک مثالش را زدیم که دو فرشته‎ را نمی‎بینم، چشم ملکوتی‎ام‎ هم بسته است، کور باطن هستم، اگر کور باطن نبودم این دو تا را هم می‎دیدم. چه بسا اگر می‎دیدم خجالت می‎کشیدم.

ما بحثی داریم که من این بحث را گذشته مطرح کرده‎ام و الآن یک اشاره می‎کنم و رد می‎شوم؛ در بعضی از روایات دارد که اعمال ما که این فرشته‎ها ثبت و ضبط می کنند، هر روز به پیغمبر اکرم عرضه می‎شود. در اینجا این پیش می‎آید که وقتی عرضه می‎شود، آیا نوشته را می‎برند که آقا می‎بیند که مثلاً چنین کاری کردم، خبر به آقا می‎رسد یا خود عمل را می‎برند؟ در همه اینها بحث است. اگر من بدانم کاری که دارم می‎کنم می‎نویسند و بعد می‎برند می‎دهند به شخصی مثل پیغمبر و ایشان از کار من مطلع می‎شود؛ یا اینکه نه، خود کار را می‎برند، نفس عمل را به پیغمبر اکرم عرضه می‎کنند، چه می‎شود؟ اینها اطلاع بر عمل است، صحبت در این است یک وقت اطلاع، اطلاع شهودی ظاهری است و یک وقت شهودیِ ظاهری نیست، اینها همه تحت عنوان اطلاع است.

از پیامبر خجالت بکش!

روایتی از امام صادق(صلوات‎الله‎علیه) است که فرمودند: «قال(علیه‎السلام) إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ كُلَّ صَبَاحٍ أَبْرَارَهَا وَ فُجَّارَهَا فَاحْذَرُوا فَلْيَسْتَحْيِ أَحَدُكُمْ أَنْ يُعْرَضَ عَلَى نَبِيِّهِ الْعَمَلُ الْقَبِيح» خجالت بکش، حیا کن که یک وقت نکند عمل زشتت را ببرند نشان آقا رسول‎الله بدهند. برای این که تا حدودی این روایت را تثبیت کرده باشم، این آیه شریفه را می‎خوانم که می‎فرماید: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» هر کاری می‎خواهی بکنی بکن، امّا این را بدان که این عمل تو را خدا، پیغمبر و مؤمنین می‎بینند.

• «ائمه» ناظر دیگری بر رفتار ما

اینجا در ذیل آیه روایتی داریم از امام صادق ـ علیه‎السلام ـ که فرمودند: «سُئِل الصادق ـ علیه‎السلام ـ عن هذه الآیه فقال: وَ الْمُؤْمِنُونَ هُمُ الْأَئِمَّة» بالاتر رفت، شاهدان بیشتر شدند، ائمه هم می‎بینند. ما روایات زیادی داریم که گناه نکن، با این گناهانت داری پیغمبر را اذیت می‎کنی، چون می‎بیند. امام زمان ـ صلوات‎الله‎علی ـ را اذیت نکن! او دارد می‎بیند.

هنوز سراغ خدا نرفتم. او جدا است «أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى»، بعد سراغ خدا می‎روم.

امام زمان را با معصیت نیازارید

«حیاء از خلق، حیاء از نفس، حیاء از فرشتگان، حیا از پیغمبر، حیا از ائمه». اینها شخص دوم‎ها و ناظرهایی هستند که ما اینجا می‎توانیم درست کنیم. من از خودم نمی‎گویم، اینها در معارفمان هست. خیال نکنی اینها مطلع نمی‎شوند. من نمی‎خواهم وارد این بحث شوم چون قبلاً این را بحث کردم. روایات متعدده داریم که می‎گویند ما را با این معصیت‎هایتان اذیت نکنید. وقتی می‎آورند وضع شماها را می‎بینیم، کاری نکنید که ما را اذیت کنید. شما نمی‎دانید حیا چه بحثی است، یک بحث ریشه‎ای است. من گفتم حیا برای انسان چه نقش تخریبی‎اش و چه نقش سازندگی‎اش زیر بنایی است، از آن طرف شما ببینید بی‎شرمی چه می‎کند!

• خدا بالاترین ناظر

فکر کردی در خلوت هستی کسی نمی‎بیند؟ پس دروغ می‎گویی من مؤمنم، مسلمانم، قرآن را قبول دارم. اگر راست می‎گویی که مسلمانی هیچ وقت تنها نیستی، تو سرّ و علن نداری، برای تو همیشه علن است. اینها تازه مراحل پایین بود که گفتم. مرحله بالاتر آن است که آن موجودی که بر تمام وجودت احاطه دارد، او دارد تو را می‎بیند. او «عالِم الْغَيْبِ وَ الشَّهادَة» است.

اوّل این آیه شریفه را دقت کنید که چه قدر زیباست، وقتی که می‎خواهد مسأله فرشتگان را تعبیر کند اوّلش می‎گوید: «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَريد ؛ إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الْيَمينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعيدٌ». اوّل می‎گوید من از رگ گردن به تو نزدیک‎تر هستم. اسم این حیا «حیا من الله» است. در مباحث معرفتی این را مطرح کردم و اینجا نمی‎خواهم مطرح کنم. «حیا من الخلق، من النفس، من الله» اینها همه معارف ماست.

یاد این جمله امام ـ رضوان‎الله‎تعالی‎علیه ـ افتادم که فرمود: «عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نکنید»، چه قدر زیبا گفته است. تو او را نمی‎بینی ولی در حضور او هستی. عمل زشت انجام ندهید.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی

اشتراک گذاری

لینک کوتاه

آقای دولت! نگو «خیال‌تان راحت!» واقعیت درمانی کن!

رژیم صهیونیستی همان بنی اسرائیل است/اسرائیل از جن‌ها استفاده می‌کند/ ارعاب و ترس مهمترین کارکرد استفاده از علوم غریبه است

اجتهاد به مثابه مانع انحطاط نظام حقوق زن در اسلام

گزارش خطا

مطالب مرتبط

حبّ به دنیا مسبب کفر جحودی

نظرات بینندگان

غیر قابل انتشار: ۰

در انتظار بررسی: ۰

انتشار یافته: ۴

ناشناس

۰۸:۱۳ - ۱۳۹۰/۰۲/۱۲

پاسخ

ملت ايران از تبعيض و نابرابري بيزار است و تبعيض هاي موجود بخاطر نداشتن حيا و شرم در برخي مسئولين است به مسئولين بگوييد كمي حيا كنند متاسفانه اكثر قوانين تبعيض آميز است .

ناشناس

۱۱:۱۴ - ۱۳۹۰/۰۲/۱۲