سرویس دفاع مقدس «تابناک» ـ بلافاصله پس از عمليات فتح المبين، جلسه مشترك فرماندهان ارتش و سپاه تشكيل و به كليه يگان ها ابلاغ شد كه در دو هفته آينده، بازسازی يگان ها و طرح ريزی عمليات آتی را انجام داده و نتيجه را اعلام كنند.
به دنبال دركی كه از ضرورت تعجيل در عمليات وجود داشت، تلاش برای آمادگی، شتاب چشمگيری به خود گرفت، زيرا دیرکرد در عمليات با توجه به فرارسيدن فصل گرما در منطقه جنوب و هشياری دشمن نسبت به آغاز آن، می‌توانست در انجام مأموريت نيروها و رسيدن به اهداف مورد نظر لطمات جبران ناپذيری به بار آورد.
از سوی ديگر، نيروهای دشمن در پی ضربات ناشی از عمليات فتح المبين دچار بحران و آشفتگی روانی شده بودند. از اين روی، انجام هر چه سريعتر عمليات در آن شرايط ضريب موفقيت را افزايش می‌داد.
سرانجام پس از بحث و بررسي‌های فراوان، از سوی قرارگاه مركزی كربلا، مأموريت عمليات به شرح زير اعلام شد:
نيروهای مسلح جمهوری اسلامی ايران، متشكل از نيروهای زمينی ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مأموريت دارند در ساعت (س) روز (ر) در منطقه عمومی جنوب رودخانه كرخه در غرب رودخانه كارون تك نموده و با نابودی نيروهای موجود دشمن و آزادسازی خرمشهر و هويزه خط مرز بين المللی را تأمين و از حمله دوباره احتمالی به كشور اسلامی جلوگيری كنند.
برای عمليات دو راهكار پيشنهاد شده بود؛ نخستين راهكار تهاجم به دشمن با اتكا به جاده اهواز ـ خرمشهر و با بهره از شبكه‌های جاده‌ای منطقه و ديگری تهاجم به دشمن با عبور از رودخانه كارون. سرانجام با توجه به مأموريت و وضعيت دشمن، استعداد نيروی خودی و وضعيت دشمن، راهكار دوم كه گذر از رودخانه كارون و تأمين سرپل و استقرار نيروی كافی در غرب رودخانه و ادمه بی درنگ عمليات برگزیده شد.
بر مبنای راهكار، مانور نيروها در طرح عمليات بيت المقدس به شرح زير تعيين شد:فرماندهان عمليات كربلا در جنوب با قرارگاه های قدس و نصر و فتح تك نموده، دشمن را در منطقه عمومی اهواز، غرب كارون منهدم، خرمشهر و خط مرز را تأمين و آفند خود را به منظور تأمين خطوط مرزی تا رسيدن به ساحل شرقی شط العرب ادامه داده و سپس در منطقه پدافند می‌نمايد. اين عمليات باید در چهار مرحله، اجرا می‌شد.
يگان های ارتش و سپاه با بهره گيری از تجربيات موفق عمليات ثامن الائمه، طريق القدس، فتح المبين، دوشادوش يكديگر در عمليات بيت المقدس شركت كردند. ادغام اين نيروها سبب افزايش توان رزمی آنها شد و توانستند حماسه پيروزی بر دشمن و آزادی خرمشهر را به وجود آورند.
سرانجام عمليات بيت المقدس در سی دقيقه بامداد روز دهم ارديبهشت 1361 با قرائت رمز عمليات (یا علی بن ابیطالب) از سوی فرماندهی قرارگاه كربلا، آغاز شد.
عمليات بيت المقدس را که 25 روز به طول انجامید به چهار دوره زمانی به شرح زير می‌توان بخش كرد:مرحله نخست: از روز 9تا 16 ارديبهشتدر اين مرحله، رزمندگان اسلام با تصرف و تحكيم سرپل، تلاش كردند تا نيروهای عراقی را در جبهه كرخه كور و فكه درگير نگه دارند. دشمن با آغاز مرحله اول عمليات، اقدام به اعزام نيرو به منطقه و تقويت نيروهايش در شلمچه و خط مرزی كرد و نخست تلاش نمود كه با انجام يك تك، منطقه سرپل را بازپس گيرد و يا دست کم سازماندهی نيروهای خودی را بر هم بزند و مانع از تثبيت منطقه سرپل و انجام مرحله دوم عمليات شود.
مرحله دوم از 17 ارديبهشت تا 21 ارديبهشتتاكتيك رزمندگان اسلام در عبور از رودخانه، دشمن را كاملا غافلگير كرد، به گونه‌ای كه دشمن آشفته شد و از نظر روحی در شرايط بحرانی قرار گرفت و رزمندگان اسلام به پيشروی خود از سرپل ادامه و با موفقيت قسمتی از خط مرز را تأمين و نيروهای دشمن را نابود كردند.
نيروهای عراقی از جبهه كرخه كور عقب‌نشينی كردند و قرارگاه نصر تلاش كرد تا خرمشهر را احاطه كند. در شرايط پدید آمده، دشمن دچار سردگمی شد و از سه طرف احساس خطر می‌كرد. بدين ترتيب كه عقبه لشكرهای 5 و 6 در معرض تهديد جدی قرار داشت و عقبه كليه نيروهايی كه در خرمشهر استقرار داشتند، تهديد می‌شد.
همچنين در شرايطی كه هيچ گونه مواضع دفاعی مستحكمی برای حفظ شهر بصره وجود نداشت، اين شهر در برابر رزمندگان اسلام قرار گرفته بود. از اين روی، فرماندهی دشمن دچار ترديد شده بود كه برای حفظ مناطق اشغالی و خرمشهر تلاش كند يا برای حفظ بصره.
مرحله سوم عمليات در 22 تا 31 ارديبهشتپس از مرحله دوم عمليات، برتری رزمندگان اسلام نسبت به دشمن قطعی شد و ابتكار عمل به طور كامل در اختيار رزمندگان اسلام قرار گرفت. از اين پس، تصميم گيری در جبهه خودی به آسانی و در جبهه دشمن با سخنی و سردرگمی صورت می‌گرفت. نيروهای اسلام پيشروی می‌كردند، و دشمن مردد و مرتب در حال عقب نشينی و فرار بود.
با پيدايش شرايط جديد و آگاهی از نابودی دشمن، فرماندهان در قرارگاه مركزی كربلا تشكيل جلسه دادند تا علاوه بر تجزيه و تحليل و بررسی علل عقب نشينی دشمن و شرايط جديد، نسبت به ادامه عمليات نيز تدابير لازم اندیشیده شود. سرانجام تصميم به انجام مرحل سوم عمليات گرفتند.
در اين مرحله، علاوه بر خستگی نيروها، با تعجيل در عمليات شناسايی‌های لازم انجام نشده بود، ولی دو نتيجه مهم در پی داشت:1 ـ انهدام دشمن: در محورهای گوناگون، نيروهای دشمن در اثر تهاجم پی درپی رزمندگان اسلام دچار ضعف شديد روحی و جسمی شده و قادر به مقاومت نبوده و نابود شدند.
2 ـ واكنش دشمن: در مرحله سوم عمليات، دشمن در تاريخ 24 / 2 / 1361 به پاسگاه های شهابی كه شب قبل به دست نيروهای خودی فتح شده بود، حمله كرد. به نظر می‌رسيد كه دشمن قصد دارد، مانع تحكيم مواضع رزمندگان در منطقه شمالی و گسترش آنها به سمت جنوب بشود، بلافاصله در شب بعد رزمندگان اسلام در حمليه‌ای به دشمن، دوباره پاسگاه مزبور را به تصرف خود درآوردند.
مرحله چهارم عمليات از اول تا چهارم خرداد سرانجام در ساعت 30، 22 اول خرداد 1361 تلاش رزمندگان اسلام برای آزادسازی خرمشهر با رمز بسم الله القاصم الجبارين يامحمدبن عبدالله ـ صلی الله عليه و آله ـ آغاز شد. در برابر تك سريع غافلگيرانه رزمندگان اسلام نيروهای عراقی دچار وحشت و سرگردانی شديد شدند و نتوانستند واكنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط يگان های دشمن با يكديگر قطع شد. و فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گويای از هم پاشيدگی سازمان يگان های دشمن در خرمشهر بود.
در روز دوم خرداد نتيجه پيكار درخشان بود و قرارگاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، رسيد. تعداد اسرای عراقی در اين روز از 2830 نفر تجاوز كرد و يگان های از دشمن كه در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند، به ميزان زياد منهدم شدند.
به رغم حضور گسترده هواپيماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تيزپرواز نيروی هوايی ارتش در پشتيبانی از يگان های رزمنده، در صحنه عمليات بيت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقي ها و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده‌ای در آزادسازی خرمشهر ايفا كردند.
در اواخر روز دوم خرداد كربلا پس از بررسی آخرين وضعيت احاطه كامل خرمشهر، تصميم گرفت تا رزمندگان اسلام با ورود به شهر، آن را از لوث وجود نيروهای عراقی پاك گردانند. سرانجام در ساعت 3 بامداد سوم خرداد، واحدهايی از رزمندگان ايران به آن سوی رودخانه وارد شدند.
از سوی ديگر، جمعی از نيروهای عراقی مستقر در خرمشهر با استفاده از تاريكی شب و قايق اقدام به فرار كردند كه شماری از اين قايق ها توسط تكاوران نيروی دريايی هدف قرار گرفتند و سرنشينان آنها غرق شدند.
نيروهای عراقی از ساعت سه و پنچاه دقيقه بامداد تا يك و نيم بعد از ظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتك كردند و تلاش نمودند تا از طريق جاده شلمچه - خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشكنند، اما هر بار با پايداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايرانی مواجه شدند و با ديدن خساراتی عقب نشينی كردند.
در ساعت 11 صبح روز 3 خرداد در حالی كه درگيری شديدی بين قوای ايران و نيروهای عراق در شمال نهر خين جريان داشت و دشمن درصدد بود تا هر طور شده حلقه محاصره خرمشهر را بشكند، رزمندگان ايرانی از جناح غرب و خيابان كشتارگاه وارد شهر شدند. دشمن در ناحيه گمرگ خرمشهر در كنار اروند اندكی مقاومت كرد كه آن هم بسرعت در هم شكسته شد.
سرانجام در ساعت 12، قوای ايران از سمت شمال و مشرق نيز وارد شهر شدند و نيروهای متجاوز بعثی كه 24 ساعت در محاصره كامل بودند راهی جز اسارت يا فرار و ياكشته شدن نداشتند بدين جهت واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.
در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ايران برفراز مسجد جامع و پل تخريب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدين ترتیب، اين شهر مقاوم كه پس از 35 روز پايداری و مقاومت در چهارم آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود و پس از 578 روز (19 ماه ) اسارت، بار ديگر به آغوش گرم ميهن اسلامی بازگشت و پيکره پاك آن از ناپاکی وجود متجاوزان پاک شد.
رزمندگان اسلام در نخستين اقدام خود پس از آزادسازی شهر، نماز شكر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه كردند. خبر آزادسازی خرمشهر به سرعت در همه جا طنين افكند و ملت مسلمان ايران اسلامی را كه مدت ها در آرزوی شنيدن چنين خبر مسرت بخشی بوده، غرق در شادی و سرور كرد. مردم به خيابان ها ريختند و با پخش شيرينی به جشن و شادی پرداختند.
در پايان آن روز، امت شهيد پرور ايران با حضور در مساجد نماز شكر به جای آورد و با فرا رسيدن شب به يمن پيروزی حق بر باطل بر پشت بام ها ندای الله اكبر سر دادند.
اهميت فتح خرمشهر
فتح خرمشهر از دو جهت اهمیت ویژه داشت:نخست اين كه: با اين پيروزی بزرگ، جنگ وارد مرحله نوينی شد و قوای اسلام با تهاجمات كوبنده خود، مرحله به مرحله، پيروزي های تازه‌ای را به ملت مسلمان ايران و همه ملتهای مسلمانی كه عاشق و شيفته انقلاب اسلامی هستند و چشم اميد به اين نهضت دوخته‌اند، هديه كرد؛ بنابراین، بابی جديد روی سلحشوران ايران گشوده شد تا با حملات برق آسا و دلاورانه آنها دشمن زبون ديوانه وار به استفاده از سلاح‌های شيميايی مجبور شد.
دشمن می‌دانست اين مرحله از جنگ با اسرائيل پيشين، تفاوتی فاحش دارد و يورش های سهمگين و بی باكانه لشكريان اسلام را هيچ گونه پاسخگو نيست.
اين درماندگی و بيچارگی باعث شد، تا دشمن به سلاح های شيميايی پناه ببرد اما زمان كوتاهی نگذشت كه اين سلاح نيز كهنه شد و راهی برای نجات رهايی خصم از دام مرگ و ذلت گشوده نشد.
دوم آنکه اين فتح عظيم باعث شد آمريكای جهانخوار و ساير قدرت های استعماری حساب كار خود را بكنند و از موضع تهاجم و حمله، به موضع دفاع بيفتند؛ آنان پيش از اين می‌پنداشتند كه عراق خواهد توانست پس از پيروزی بر ايران جايگزين رژيم دست نشانده سابق و ژاندارم اصلی منطقه كه در اثر انقلاب اسلامی از ميان رفته بود، گردد تا حافظ و نگهبان منافع آنان در منطقه شود؛ ليكن پس از فتح خرمشهر، نه تنها انديشه تصرف در ايران غير ممكن شد، بلكه هول و وحشت سقوط رژيم دست نشانده صدام هم سراپای وجود ناپاكشان را فرا گرفت و آنها را وادار كرد كه كوشش و تلاش بكنند تا شايد صدام را از سقوط نجات دهند.
شناسنامه عملیاتـــ رمز عملیات: یا علی بن ابیطالب (ع).ـــ اهداف عملیات: آزاد سازی خرمشهر، پادگان حمید، هویزه، جفیر و حسینیه، تامین مرز بین المللی.ـــ منطقه عملیات: غرب رودخانه کارون، جنوب غربی اهواز و شمال خرمشهر.ـــ مدت عملیات: 2/10 تا 1361/3/3 ، 25 روز طی چند مرحله.ـــ سازمان عمل کننده: سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی.ـــ شهیدان و مجروحان: نزدیک 600 شهید و 24000 مجروح.ـــ نتایج: دستیابی به کلیه اهداف عملیات.ـــ وسعت منطقه آزاد شده: 5380 کیلومتر مربع.ـــ تلفات عراق: 16000 کشته و مجروح، 19000 اسیر.ـــ انهدام تجهیزات دشمن: حدود 550 تانک و نفربر، 53 هواپیما، 50 خودرو، 3 بالگرد و ...ـــ غنایم: نزدیک 50 تانک و نفربر، 95000 عدد انواع مین، 30 قبضه توپ، 300 خودرو، ده ها انبار مهمات و ... 
