در حالی که جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا برای بحث درباره حل و فصل بحران سوریه به مسکو سفر کرده، خبر می‌رسد که دو کشور برای برگزاری کنفرانسی بین‌المللی با شرکت همه گروه‌های درگیر در این بحران به توافق رسیده‌اند. با این حال، هنوز درباره ماهیت توافقات دو کشور درباره سوریه ابهامات زیادی وجود دارد.
در خبر‌ها آمده، آمریکا و روسیه قصد دارند همکاری‌های خود را برای حل بحران سوریه از راه‌های مسالمت‌آمیز تقویت کنند. وزیر خارجه روسیه پس از دیدار با همتای آمریکایی خود گفت که به زودی کنفرانسی بین‌المللی در این راستا برگزار خواهد شد.
در این راستا، جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده که به مسکو سفر کرده، روز گذشته خبر داد، روسیه با برگزاری کنفرانسی موافقت کرده است که در آن هم اعضای دولت بشار اسد حضور داشته باشند و هم مخالفان حکومت سوریه.
به گفته جان کری، این کنفرانس باید «در اولین فرصت ممکن و شاید تا آخر همین ماه» برگزار شود که این امر پاسخی به درخواست‌های رو به افزایش ملت‌هایی است که خواهان دستیابی به یک راه‌حل صلح‌آمیز در سوریه هستند تا کشور از این هرج و مرج رهایی یابد.
سرگئی لاوروف، همتای روس کری نیز در این زمینه اظهار داشته: «اکنون کار عمده قانع کردن حکومت سوریه و همه گروه‌های اپوزیسیون برای نشستن بر سر میز مذاکره است». وی همچنین تأکید کرده مسأله روسیه، «افراد حاکم» بر سوریه نیست و این کشور از فرد خاصی حمایت نمی‌کند، بلکه نگرانی اصلی مسکو، بابت مردم سوریه است.
واشنگتن و مسکو سال گذشته در کنفرانس ژنو به توافقی در رابطه با لزوم تشکیل دولت انتقالی در سوریه دست یافتند؛ اما این پرسش همچنان حل نشده باقی ماند که سرنوشت بشار اسد چه می‌شود! اکنون لاوروف می‌گوید: «هدف آن این است که دولت و اپوزیسیون سوریه را به اجرای کامل مصوبه ژنو تشویق کنیم تا یک دولت انتقالی تشکیل دهند».
اما این اظهارات و سفر جان کری به مسکو در حالی صورت می‌گیرد که طی هفته‌های اخیر، بحران سوریه ابعاد پیچیده تری پیدا کرده و اقدامات افراطی گروه‌های شورشی مسلح از یک سو و مباحث مطرح درباره احتمال استفاده از سلاح شیمیایی در این کشور از سوی دیگر، بر ابهامات موجود پیرامون این کشور افزوده است.
بر این اساس، سفر جان کری به مسکو بسیار مهم بوده و در چهارچوب تلاش آمریکا برای یافتن زمینه‌هایی حداقلی برای همکاری با روسیه در قبال سوریه ارزیابی می‌شود.
در این رابطه، این گزینه دور از انتظار نیست که با توجه به تحولات اخیر، آمریکا تاکتیک جدید خود در قبال سوریه را بر یافتن زمینه‌های همکاری مشترک با مسکو قرار داده باشد. یکی از این زمینه‌های همکاری می‌تواند مقابله با قدرت گرفتن گروه‌های اسلام گرای افراطی در سوریه باشد.
در این چهارچوب، اگر واشنگتن بتواند مسکو را قانع کند که هر دو کشور به یک اندازه نسبت به قدرت گرفتن این گروه‌ها نگران هستند و از سوی دیگر، با القای ضعیف شدن اسد، لزوم حمایت از گزینه‌های آلترناتیو میانه رو (و مقبول هر دو طرف) را مطرح نماید، بعید نیست که رویکرد دو کشور در قبال بحران در سوریه به هم نزدیک شود.
اعتبار این گزینه به ویژه زمانی تقویت می‌شود که به سخنان لاوروف توجه کنیم. وی این بار به صراحت از «عدم حمایت روسیه از افراد خاص» سخن گفته و تنها موضوع «سرنوشت مردم سوریه» را برای کشورش مهم ارزیابی می‌کند. به نظر می‌رسد می‌توان این گونه اظهارات را به مثابه نوعی عقب نشینی تاکتیکی از مواضع پیشین و رد نکردن احتمال حمایت از گزینه‌های دیگر در آینده نزدیک ارزیابی کرد.
البته این موضوع را می‌توان از جنبه‌ای دیگر و شاید بتوان گفت از دیدگاهی بدبینانه‌تر نیز مورد توجه قرار داد؛ بدین معنا که آمریکا قصد دارد با استفاده از اهرم گروه‌های افراطی و نیز زنده نگه داشتن احتمال حمایت تسلیحاتی از دیگر گروه‌های شورشی، هزینه‌ها را برای مسکو افزایش داده و این کشور را به سوی توافق بکشاند.
در این چهارچوب، می‌توان گفت ایالات متحده از یک سو به طور پنهانی به حمایت از گروه‌های مسلح افراطی ادامه می‌دهد و یا دست‌کم مخالفتی با حمایت دیگران از آن‌ها ندارد. از سوی دیگر، با قدرت گرفتن این گروه‌ها، مسکو را به سمت پذیرش این موضوع سوق می‌دهد که تنها راه باقی مانده، روی آوردن به گزینه‌های حد وسط و مرضی الطرفین است. در غیر این صورت، روسیه باید در آینده‌ای نزدیک شاهد حمایت تسلیحاتی آمریکا از گروه‌های ـ به اصطلاح ـ میانه رو‌تر مخالف اسد باشد که این کمک‌ها می‌تواند به دست گروه‌های افراطی نیز بیفتد و در مرحله بعد، امنیت و منافع روسیه را مورد تهدید قرار دهد.
به هر حال، در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد، باید تنها انتظار داشت که در اجلاس آتی که کری و لاوروف از آن سخن گفته‌اند، بحث‌ها از موضوع «نحوه» گذار به دولت انتقالی جدید در سوریه، به «افراد معتدل مورد قبول هر دو کشور» در این زمینه معطوف شود.
در نهایت، اشاره به این نکته نیز ضروری است که واشنگتن در هفته‌های اخیر تلاش خود را برای همسو‌تر نشان دادن با مسکو در برخی مسائل و رعایت کردن حساسیت‌های دولتمردان روس تشدید کرده است. برخی تحلیلگران حتی ماجرای وقایع پس از بمب گذاری بوستون و نحوه رفتار آمریکا در این موضوع را به سبب وجود دو فرد مسلمان روس در ماجرا، تلاشی از سوی آمریکا می‌دانند تا به روسیه نشان دهد برای نخستین بار، دغدغه این کشور در قبال افراط گرایی در قفقاز شمالی را درک کرده است.
در مجموع، در صورتی که این گمانه‌ها صحیح باشد، می‌توان در آینده‌ای نزدیک انتظار تغییراتی را در عرصه عملی کشمکش‌های سوریه داشت.
* دانشجوی دکترای مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران
