چه کسی و چرا پای اوباما را از خاورمیانه بیرون می‌کشد؟

کاستن از نقش ایالات متحده در خاورمیانه و خلأ ناشی از آن، این روز‌ها از معمول‌ترین عباراتی است که درباره سیاست خارجی این کشور در منطقه به کار برده می‌شود؛ چه کسی و چرا این روند را به وجود آورده است؛

به گزارش «تابناک»، روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز به روندی پرداخته‌ که در نتیجه آن ایالات متحده تصمیم گرفته است، نوع بازی خود در منطقه خاورمیانه را تغییر داده و به مناطق دیگر جهان توجه بیشتری بکند.

به نوشته این روزنامه، در هر صبح شنبه از ماه جولای تا اوت امسال، سوزان رایس، مشاور جدید امنیت ملی اوباما، رئیس جمهور آمریکا، چند تن از دستیاران خود را در دفترش در گوشه کاخ سفید جمع می‌کرد تا نقشه آینده سیاست دولت آمریکا در منطقه خاورمیانه را طراحی کنند. این بررسی‌ها سیاست آمریکا را در مسیر جدیدی قرار داده است.

بنا بر این گزارش، ماه گذشته اوباما در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل، اولویت‌های خود را بنا بر این نقشه جدید ‌اعلام کرد و گفت‌، بر مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای ایران، ایجاد سازش بین اعراب و اسرائیل و موضوع سوریه متمرکز خواهد شد و سایر مسائل در رده دوم اهمیت قرار خواهند گرفت.

موضوع مصر نیز از این جمله خواهد بود؛ کشوری که نقشی مهم در سیاست‌های پیشین آمریکا داشته ‌و اوباما آن را برای ‌سخنرانی خود در سال ۲۰۱۱ نیز برگزیده ‌بود.. به این ترتیب، امریکا توانی محدود‌تر را خرج آن چیزی خواهد کرد که اوباما در آن سخنرانی از آن سخن گفت و برای نمونه، دولت وی برای دمکراسی در بحرین، لیبی، تونس و یا یمن کارهای محدودتری خواهد کرد.

به گفته رایس، هدف اوباما این است که سیاست خارجی این کشور به خاورمیانه محدود و در آن غرق نشود. به گفته رایس، آمریکا نمی‌تواند همه وقت خود را برای یک منطقه بگذارد؛ هر چقدر هم که مهم باشد. وقت آن شده ‌که ایالات متحده کمی عقب بنشیند و دوباره سیاست‌های خود را ارزیابی ‌بکند. این سیاست جدید، نه تنها شباهت محدودی با مداخله‌های شدید بوش به بهانه ایجاد آزادی، ‌که با سخنان دو سال پیش اوباما نیز اختلاف دارد و نشان دهنده کاهش نقشی است که وی قصد ایفای آن را دارد. سخنان قبلی او مربوط به زمانی می‌شود که منطقه خاورمیانه هنوز در تحولات اخیر غرق نشده بود.

خط کلی سیاست‌های جدید نوعی از عملگرایی است که بر پایه آن، آمریکا از به کار بردن‌ زور پرهیر خواهد کرد، مگر در مواردی که به خود یا متحدینش حمله شود یا این که در جریان نفت اخلالی پدید آید‌و یا ‌حمله در پاسخ به شبکه‌های تروریستی یا در مورد سلاح‌های کشتار جمعی توجیه‌پذیر باشد؛ به عبارت دیگر، اوباما از زور برای گسترش دموکراسی بهره ‌نخواهد گرفت. این سیاست در حالی در پیش گرفته شده‌ که رایس ۴۸ ساله که خود متخصص مسائل آفریقاست، به داشتن روحیه تهاجمی در این حوزه مشهور است و از اصلیترین حامیان پشتیبانی از مداخله هوایی ناتو در لیبی بود.

گفته می‌شود که آن جلسات صبح‌های شنبه بسیار جدی برگزار شده ‌و پیرامون پاسخ به پرسش‌هایی از این دست در جریان بوده ‌که: منافع حیاتی آمریکا در خاورمیانه چیست؟ تحولات عربی اخیر چه تأثیری بر موقعیت آمریکا داشته است؟ دولت اوباما در نگاه واقع‌بینانه به کسب چه دستاوردی می‌تواند امیدوار باشد؟ چه چیزهایی دست نیافتنی است؟

اوباما خود با جدیت از تیم رایس خواسته است که مضامین اصلی در سخنرانی وی در مجمع عمومی را طراحی کنند. اوباما در ماه می‌۲۰۱۱ گفته بود که «ایالات متحده از دموکراسی، حقوق بشر و بازار آزاد با همه ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و استراتژیک موجود خود حمایت خواهد کرد»، ولی در سخنرانی خود در سازمان ملل در سال جاری گفت: «ما به ندرت می‌توانیم با اقدام یکجانبه و به ویژه ‌نظامی به این اهداف دست یابیم».

منتقدین که در دولت بوش دارای مسئولیت‌هایی بوده‌اند و یا این که در شورا‌ها و اندیشکده‌های امریکایی مشغول فعالیت هستند، با انتقاد نسبت به روند جدید بر این باورند که کنار کشیدن آمریکا از مسائل خاورمیانه، باعث نخواهد شد که آمریکا از خطرات ناشی از مسائل خاورمیانه در امان بماند. یکی از آن‌ها در این باره می‌گوید، اینکه ما چون تفاوت تأثیرگذاری کمی داریم، هیچ تلاشی نکنیم، کار نادرستی است. ریچارد هاس از مقامات وزارت خارجه در دوران بوش که اکنون ریاست شورای روابط خارجی را بر عهده دارد، از کم اهمیت دادن اوباما به مصر انتقاد کرده است.

نیویورک تایمز با اشاره‌ای مختصر به چرایی توجه دولت اوباما به مسائلی که از سوی تیم رایس مهم دانسته شده، ‌کاهش نقش آمریکا در خاورمیانه را تا اندازه بسیاری ناشی از این می‌داند که اوباما خود نیز مایل است به تحولات در مناطق دیگر و از جمله شرق آسیا توجه کند.