طرح يا لايحه اصلاح قانون نظام وظيفه چندماهي است که در دستور کار مجلس قرار دارد. چندي پيش نيز کميسيون امنيت ملي مجلس فراخواني را براي ارائه نظر در مورد خدمت سربازي اعلام کرد. در راستاي اين فراخوان مطالب زير به سمع و نظر مي‌رسد.
سربازي
اخبار بسيار خوشايندي از برخي اصلاحات در حوزه نظام وظيفه به گوش مي‌رسد که جاي بسي خوشوقتي و سپاس دارد که برخي از آنها اجرايي شده و برخي بعد از تصويب قانون اجرايي ميشود: کاهش مدت خدمت به 18 ماه، طرح بيمه درماني سربازان و خانواده هايشان، افزايش مدت زمان شرکت در کنکور، افزايش حقوق سربازان (البته به اذعان فرمانده نيروي انتظامي علي رغم افزايشهاي صورت گرفته هنوز حقوق بسيار اندک است.) بيمه بيکاري و...
اما به نظر مي‌رسد در ميان تمام اين محسنات، توجه و تفتن به يک نکته خالي است که اتفاقا نکته‌اي بسيار کليدي است: ارتش حرفه‌اي.
ارتش حرفه‌اي چيست
سربازي ميراث ناپلئون بناپارت است که توسط رضاشاه به ايران وارد شد. اما به مرور کشورهاي جهان به ضعفها و ناکارآمدي‌هاي سربازي و ناسازگاري آن با حقوق بشر و حق انتخاب و آزادي جوانان پي بردند و به همين دليل خدمت سربازي را حذف نموده و به جاي آن ارتش حرفه‌اي را که مبتني بر سربازي داوطلبانه است بنيان نهادند. در ارتش حرفه‌اي از سربازاني که به اجبار و به دليل ترس از محروميت از خدمات عمومي يا مجازات به سربازي مي‌آيند، خبري نيست بلکه تنها از کساني که مايلند در امور نظامي فعاليت کنند ثبت نام به عمل مي‌آيد و پس از تاييد صلاحيتهاي مندرج در قانون با آنها قراردادهاي معمولا 5 ساله به امضا مي‌رسد و در مقابل دريافت حقوق و مزاياي کافي به خدمت ارتش در مي‌آيند. اين سيستم به دليل کارآمدي و فوايد بي شمارش به سرعت در جهان رواج يافت و اکنون 109 کشور از مجموع 197 کشور جهان سربازي را حذف کرده و ارتش حرفه‌اي بنيان گذاشته‌اند. اکثر کشورهاي باقي مانده نيز طرح‌هايي عمدتا 5-3 ساله براي ايجاد ارتش حرفه‌اي تدوين کرده‌اند.
فوايد ارتش حرفه‌اي
1- افزايش کارايي نيروهاي مسلح؛ يک گروه کوچک، حرفه‌اي و آموزش ديده از تعداد بي شمار سربازان وظيفه کم آموزش ديده کاراتر هستند. به خصوص آنکه امروزه شيوه جنگها تغيير کرده و فزوني نفرات عامل موثري در برتري نظامي نيست.
2- افزايش تخصص گرايي نيروهاي مسلح: مدت زمان اندک خدمت سربازي امکان تخصصي شدن نيروهاي نظامي را به حداقل کاهش مي‌دهد اما ارتش حرفه‌اي بر تخصصي شدن و حرفه‌اي شدن نيروهاي نظامي استوار است.
3- انگيزه بالا: به علت آنکه سربازان در ارتش حرفه‌اي داوطلبانه آمده و حقوق کافي دريافت مي‌کنند داراي انگيزه بالايي هستند که با سربازان وظيفه به هيچ وجه قابل مقايسه نيست.
4- استفاده از فن آوري‌هاي نوين و پيشرفته: به دليل آنکه در سيستم سربازي اجباري، سربازان زياد و فراواني در اختيار است، ميزان استفاده از فن آوري‌هاي نوين در قياس با ارتش حرفه‌اي کم و توسعه آن نيز آهنگي کند دارد.
5- کاهش ريسک امنيتي: سربازان وظيفه وارد اماکن و فضاهاي نظامي مي‌شوند و به علت تعداد زياد و زمان اندک، امکان نظارت و گزينش تمام آنها وجود ندارد و اين امر ريسک امنيتي- اطلاعاتي را افزايش مي‌دهد. در ارتش حرفه‌اي اين ريسک به حداقل خود مي‌رسد.
6- کاهش هزينه‌هاي اقتصادي دولت: درست است که سربازان وظيفه در مقايسه با سربازان ارتش حرفه‌اي حقوق بسيار اندکي دريافت مي‌کنند اما با توجه به تعداد بي شمارشان و از سوي ديگر هزينه‌هاي هنگفت صورت گرفته در سازمان وظيفه عمومي و... براي شناسايي، اعزام و يا معافيت مشمولين و نهايتا تعقيب فراريان و.... هزينه‌هاي سربازي وظيفه هم کم نيست. حال اگر ضريب کارآمدي اين دو را در نظر بگيريم بي ترديد هزينه‌هاي سربازي وظيفه بيشتر خواهد شد.
7- نداشتن معايب سربازي وظيفه: سربازي وظيفه در کنار محاسني که دارد، معايبي نيز دارد که از فوايد آن فزوني مي‌گيرد و ارتش حرفه‌اي از بسياري از اين معايب مبراست: ايجاد دشواري در مسير ازدواج جوانان، صعب نمودن و دير وارد شدن جوانان به بازار کار، سپري شدن نزديک به 2 سال عمر جوانان در مسيري مخالف خواست آنان، برخي موارد مشاهده شده در پادگانها، دوري از خانواده، اضطرابها و ناآرامي‌هاي رواني و...
وضعيت ارتش حرفه‌اي در جهان
پيشتر در گزارشي به بررسي وضعيت سربازي در جهان پرداختيم که جهت مشاهده اسامي کشورها به گزارش مراجعه نماييد. از ميان 197 کشور جهان 109 کشور سربازي را حذف کرده و ارتش حرفه‌اي دارند. 29 کشور سربازي کمتر از يک سال دارند. در 8 کشور از سربازان در امور نظامي مسلحانه استفاده نمي‌شود. 10 کشور سربازي انتخابي دارند. 15کشور از ترکيب سربازان داوطلب و اجباري استفاده مي‌کنند. ايران به همراه 25 کشور ديگر 18 ماه و يا بيشتر سربازي، بدون حق انتخاب و همراه با به کار گيري در امور عملياتي نظامي دارند؛ که متاسفانه نشان مي‌دهد علي رغم تمام اصلاحات و بهبودها هنوز با وضع مطلوب فاصله داريم. در ميان همسايگان ايران كشورهاي افغانستان، عراق، عربستان، عمان، قطر، امارات متحده، پاكستان و بحرين سربازي اجباري را لغو كرده‌اند.
اگر امروزه توجيه ضرورت سربازي براي جوانان آسان نيست، در آينده و با توجه به روند رو به رشد ارتش حرفه‌اي و حذف سربازي در جهان، صعب و محال خواهد شد. از اکنون بايد فکري کرد.
نکات بسيار مهم
1- امروزه که اکثر کشورها ارتش حرفه‌اي دارند و بسياري در مسير حرکت به سمت آن هستند، تحقق ارتش حرفه‌اي اجتناب ناپذير شده و به همين دليل است که ضرورت دارد نمايندگان مجلس در اصلاحيه خود بر اين قانون به ارتش حرفه‌اي توجه کنند و الا به نظر مي‌رسد در زماني نه چندان دور مجددا اين قانون بايد به اصلاح سپرده شود.
2- تحقق ارتش حرفه‌اي کاري نيست که بتوان در زماني کوتاه آن را محقق کرد؛ چرا که اين روند بايد به صورتي انجام شود که به توان دفاعي نيروهاي مسلح کوچکترين خدشه‌اي وارد نشود. به همين دليل است که باز هم ضرورت دارد نمايندگان از هم اکنون به اين مساله توجه کنند. به عنوان مثال کشورهايي چون آلباني، استوني، اوکراين، صربستان، کرواسي هم اکنون طرح‌هاي 3 تا 5 ساله براي تحقق ارتش حرفه‌اي دارند که اکثرا در سال 2010 سربازي اجباري را حذف خواهند کرد. تايوان طرحي ده ساله طراحي کرده که هر سال ده درصد از شمار سربازان اجباري کم ميشود. با توجه به تحولات اخيري که سپاه در ساختار خود ايجاد نموده بستر مناسبي براي گذار به ارتش حرفه‌اي ايجاد شده است.
3- طرح ارتش حرفه‌اي منافاتي با استفاده از سربازي اجباري در زمان جنگ ندارد و مي‌تواند تنها ناظر به زمان صلح باشد. چنانچه کشورهاي زير سربازي اجباري را حذف کرده و ارتش حرفه‌اي ايجاد کرده‌اند اما اين حق را براي نيروهاي مسلح گذاشته‌اند که در شرايط اضطراري مانند جنگ از سربازي اجباري هم بهره بگيرد: اتيوپي، بنگلادش، بليز، هلند، شيلي، بلژيک، ايرلند، بوليوي، اروگوئه.
4- طرح ارتش حرفه‌اي منافاتي با آموزش‌هاي دفاعي و نظامي به جوانان ندارد. چنانچه مثلا تايوان تاکيد کرده که بعد از حرفه‌اي شدن ارتش، دوره سربازي حذف ميشود اما دوره آموزش آن به قوت خود باقي خواهند ماند. اتفاقا بر اساس قانون اساسي ايران دوره آموزش سربازي قابل حذف شدن نيست اما مي‌توان دوره بعد از آموزش را در يک روند تدريجي و برنامه ريزي شده حذف کرده و ارتش حرفه‌اي را جايگزين آن نمود.
5- اين مقاله از تحولات و اصلاحات کمي و کيفي صورت گرفته در ساختار و شيوه سربازي در چند سال اخير استقبال مي‌کند و به هيچ وجه قصد ناديده گرفتن آنها را نداشته است.
منبع: تبيان
