امیر سجاد اسماعیلی از کمبریج انگلستان در مطلب ارسالی برای «نگاه شما» نوشت:
به بهانه ی بحران اوکراین و توجهاتی که اکنون به این کشور می شود، لازم دیدم که بخشی از تاریخ ایران را که با قومی از مردم اوکراین ارتباطی جدایی ناپذیر دارد اما به طرز عجیبی نادیده انگاشته شده را توضیح بدهم....
قزاق یا کازاک؟
ترجمه ای بد که برای بیش از 150 سال در زبان فارسی وجود داشته است و هیچ کس هم در مورد آن چیزی نگفته و هنوز هم نمیگوید؟
در دوران ابتدایی و سپس دروس تاریخ در دبیرستان، یکی از مطالبی که همیشه ذهن من را به خود مشغول میکرد به توپ بستن مجلس توسط قوای "قزاق" بود. بدون شک این حادثه یکی از تاثیرگذارترین حوادث تاریخ دو قرن اخیر ایران است. همچنین تیراندازی و اهانت به بارگاه و گنبد مطهر حرم حضرت ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا(ع) در مشهد که باز هم توسط همین قوای "قزاق" انجام شد نیز از اذهان علاقمندان به تاریخ زدوده نشده است.....
همیشه این سوال در مورد "قزاقها" در ذهن من وجود داشت. که چگونه ممکن است که "قزاقها" که عمدتا انسانهایی صلح جو، آرام و عمدتا مسلمان اهل تسنن هستند اینچنین اعمال خشونت بار و اهانت آمیزی را در ایران انجام داده باشند؟؟ کشوری که مشترکات فرهنگی بسیاری با کشور کنونی قزاقستان دارد و مردم آن دیار در طول تاریخ تحت نفوذ فرهنگ فارسی بوده اند و خود را بخشی از هویت مشترک پارس میدانند.
پس از چندین سال که از مقطع دبیرستان و دانشگاه گذشت، برای تحصیلات تکمیلی عازم اروپا شده و دست بر قضا در بدو ورود به دانشگاه با چند نفر دانشجو از کشور "قزاقستان" در یک کلاس هم کلاسی شدیم. در ابتدا با شنیدن نام "قزاقستان" همه ی آن وقایع مجلس و حضور قوای "قزاق" در ایران از جلوی چشمانم عبور کرد! و نگاهی آمیخته با بدبینی نسبت به همکلاسیهایم در من وجود داشت. ولی آرام آرام با دیدن رفتار و گفتار و مشاهده ی دقیق فرهنگ مردم "قزاقستان" آنها را مردمی ساده، صلح طلب و بسیار با احترام یافتم که حتی تفاوت بین شیعه و سنی را نمیدانستند چه رسد به اینکه بخواهند به عقاید شیعه اهانت کنند. در اعمال مذهبی خود کوشا بودند و به اعتقادات ما نیز بسیار احترام میگذاشتند. حتی دوستان قزاق من که تعدادشان به پنج نفر میرسید، هنگامی که با هم بودیم، علی رغم اینکه در دانشگاه به زبان انگلیسی تکلم میکردیم اما تلاش زیادی به خرج میدادند تا از واژه هایی که در زبان فارسی و قزاقی مشترک هستند استفاده کنند تا احساس نزدیکی بیشتری بین ما به وجود بیاید!! لذا حس کنجکاوی من بیش از پیش تحریک شد که قضیه ی قوای "قزاق" چه ارتباطی به این مردم آرام و صلح جو دارد؟
پس از مدتی دریافتم که واژه ی "کازاک"، به اشتباه "قزاق" ترجمه شده است حال آنکه این دو واژه به دو قومیت کاملا متفاوت و بی ارتباط با یکدیگر تعلق دارند.
"کازاکها" قومی از نژاد سفید اروپایی با تبار اسلاوند (به باور برخی تاریخدانان با قومیتهای دیگری نیز در آمیخته اند) و زیستگاهشان اوکراین کنونی و جنوب غرب روسیه، بویژه جلگه رود دن است. این قوم قرنها در دوران روسیه تزاری از نوعی خودمختاری برخوردار بود، جنگاورانش زبانزد بودند و به همین دلیل، بخش مهمی از ارتش روسیه را به خود اختصاص دادند و در جنگهای توسعه طلبانه تزارها نقشی بسزا ایفا کردند.
از سوی دیگر، "قزاقها" قومی از نژاد زرد آسیایی عمدتا مسلمان با تبار ترکی اند که زیستگاهشان آسیای میانه (قزاقستان کنونی) بوده و هست و تا قرن نوزدهم که خان نشینهایشان به تصرف ارتش روسیه در آمد، حضوری در تاریخ روسیه نداشتند. در زبان روسی "قزاقها" را "کازاخ" می گویند که از لحاظ ریشه لغوی هیچ ربطی به "کازاک"، نام قومی که در اوکراین کنونی زندگی میکنند ندارد، حال آنکه مترجمان ایرانی که عمدتا ادبیات روسیه را از زبان فرانسه (و اخیرا انگلیسی) به فارسی ترجمه کرده اند، این واژه را با "کازاک" اشتباه گرفته و به دلیل عدم آشنایی با تاریخ قوم "کازاک"، آن را معادل "قزاق" گرفته و مرتکب چنین خلطی شده اند.
ترجمه اشتباه کازاک به قزاق در سطوح مختلف ابتدایی راهنمایی دبیرستان و دانشگاه در ایران، دانش آموزان و دانشجویان را بشدت سردرگم می کند.
برای من همیشه عجیب به نظر می آمد که قومی مسلمان و ترک تبار از آسیای میانه (مردم قزاقستان) که در شرق روسیه است چگونه سر از بخش اروپایی غرب روسیه نزدیک اوکراین درآورده اند، نامهای روسی دارند، دینشان مسیحی است و فرهنگشان هیچ شباهتی با قزاقها ندارد!!! و در ایران هم به عنوان قوای "قزاق" به تعلیم فنون جنگ به ارتش ایران در زمان قاجار میپرداخته اند؟؟؟ در حالی که مردم قزاقستان به هیچ عنوان نه فنون جنگی مدرن را میدانند و نه علاقه ای به جنگ دارند.
حتی زمانی که پس از استقلال از شوروی، بیش از 1200 کلاهک اتمی از شوروی به قزاقستان به ارث رسید، در اقدامی داوطلبانه، قزاقستان بخش اعظم اورانیوم غنی شده ی خود را خنثی کردو کلاهک های اتمی را به روسیه بازگرداند و کشوری عاری از سلاحهای اتمی را در عمل بوجود آورد در حالی که قبل از آن پس از روسیه و آمریکا که به ترتیب 10000 و 7000 کلاهک اتمی در اختیار داشتند، با داشتن 1200 کلاهک اتمی سومین قدرت اتمی جهان بود! لذا مردم قزاقستان به هیچ عنوان نه در جنگ شرکت میکردند و نه علاقه ای به جنگ داشتند!! پس چگونه این قوم مسلمان و صلح جو، این چنین خشن و جنگ طلب بوده اند؟؟؟ پاسخ به این سوال در ترجمه ی اشتباه واژه ی "کازاک" به "قزاق" نهفته است!! بدین ترتیب اشتباه در ترجمه یک واژه، بخش مهمی از وقایع دوران معاصر را تحت تاثیر قرار داده است.
اشتباه در ترجمه این کلمه در زبان فارسی، بسیار گسترده است. شاید نخستین ارتکاب این اشتباه در دوره قاجار بود که مستشاران روس، افسران "کازاک" که ستون فقرات ارتش روسیه ی تزاری را تشکیل میدادند را برای راه اندازی ارتش به ایران آوردند و عبارت دیویزیون (لشگر) "قزاق" شکل گرفت. ایرانیان با "قزاقها ی عمدتا مسلمان" که زمانی همسایه شان بودند و در بخشی از تاریخ در قلمرو ایران هم زیسته اند آشنا بودند اما بعید بود "کازاکها" را بشناسند و در نتیجه، "کازاک" را همان "قزاق" پنداشتند و این اشتباه برای نخستن بار وارد زبان فارسی شد.
از جمله دیگر نمونه های مشهور این اشتباه، در فیلم پوگاچف بود از محصولات سینمای شوروی بود که در سالهای نخست پس از انقلاب در ایران به نمایش در آمد. این فیلم روایتی از شورش "کازاکها" به رهبری یملیان پوگاچف علیه حکومت مرکزی روسیه در قرن هیجدهم میلادی است. در این فیلم هم "کازاک" را "قزاق" ترجمه کردند و پوگاچف سرکرده "قزاقهای" شورشی شد حال آنکه در زمان قیام پوگاچف هنوز "قزاقهای واقعی" (مردم قزاقستان) مستقل از روسیه در دشتهای آسیای میانه زندگی عشایری داشتند و ارتباطی با دربار روسیه نیافته بودند که بخواهند علیهش به پا خیزند.
فوتبال "قزاقها"، سری کارتونهای ساخت شوروی که در سالهای دهه شصت خورشیدی بارها از تلویزیون ایران پخش شد نیز نمونه ای دیگر از این اشتباه و خلط در ترجمه است.
بدین ترتیب مفهومی که در زبان فارسی به عنوان قوای "قزاق" رواج پیدا کرده نه تنها هیچ ارتباطی به مردم و یا کشور قزاقستان ندارد، بلکه در واقع ترجمه ی صحیح آن، قوای "کازاک" میباشد که قومی از اقوام اروپایی در اوکراین کنونی هستند.
* برای آشنایی با شرایط و نحوه همکاری با «نگاه شما» اینجا را کلیک کنید. 
ممنون.مفید بود. 