شاخص‌ها و استانداردهای نرخ رسمی تورم

هرچند تفاوت نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار موضوع جدیدی نیست اما این تفاوت در سال های گذشته همواره محلی برای مناقشه بوده است.

به گزارش ایرنا، در حالی که برای تعیین نرخ تورم فرمول خاصی وجود دارد اما تفاوت در نرخ های اعلامی این دو مرکز از یکدیگر همواره این شائبه را در اذهان عمومی متبادر می کند که نرخ اعلامی از سوی کدامیک به واقعیت نزدیک تر است.

البته طی سال های گذشته اینکه بانک مرکزی و یا مرکز آمار مرجع اعلام نرخ تورم باشند نیز همواره بحث برانگیز بوده و حتی در مقطعی مسوولان به این نتیجه رسیدند که متولی اعلام نرخ تورم باید مشخص شود.

براین اساس قرار شد تا انحصار اعلام نرخ تورم در بانک مرکزی شکسته شود و مرکز آمار و بانک مرکزی به صورت مشترک و علمی نرخ تورم را تعیین کنند که البته این امر هنوز اجرایی نشده و این دو نهاد به صورت جداگانه هر ماه نرخ تورم را اعلام می کنند.

البته نرخ تورم دارای فرمولی است که عبارت است از میانگین موزون افزایش قیمت ها در یک بازه زمانی یکساله نسبت به همان دوره مشابه در سال قبل، بنابر این قیمت 24 ماه کالاها در محاسبه نرخ تورم اثرگذار است.

شاخص قیمت ها و نرخ تورم از جمله مهمترین متغیرهای اقتصادی مورد توجه برنامه ریزان و تصمیم گیران در بخش های عمومی و خصوصی هستند که دقت در اندازه گیری و به روز رسانی نحوه محاسبه آن از اهمیت زیادی برخوردار است.

در همین خصوص یکی از اقدامات اساسی که باید انجام شود، تغییر سال پایه در اندازه گیری شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی است.

با گذشت زمان و تغییراتی که در شرایط زندگی اقتصادی و اجتماعی افراد جامعه از جمله تغییر در الگوی مصرف (ترکیب سبد مصرفی) خانوارها، تغییرات درآمدی (قدرت خرید افراد)، نیازهای جدید و تولید و عرضه کالاهای جدید، لازم است که در دوره های زمانی معینی، سال پایه شاخص مذکور نیز به هنگام شود.

برهمین اساس تعیین سال پایه و سبد کالایی مورد بررسی در نرخ تورم و نحوه محاسبه آن تاثیر ویژه ای دارد که با تغییر هر کدام از آنها تمام معاملات با یکدیگر متفاوت خواهد شد.

برای محاسبه نرخ تورم در سال های گذشته مرکز آمار سال ۸۱ را سال پایه و بانک مرکزی سال ۸۳ را مبنای محاسبات خود قرار می دادند ضمن آنکه سبد کالایی بانک مرکزی شهری ها را در نظر گرفته بود اما سبد مرکز آمار هم جمعیت شهری و هم روستایی را شامل می شد.

این تفاوت ها باعث شده بود که همواره ارقام اعلامی از سوی مرکز آمار ایران و بانک مرکزی با تفاوت اعلام شود تا آنجا که برای رفع این مشکل قرار شد که مرکز آمار برای مدتی از اعلام این نرخ صرف نظر کند و تنها بانک مرکزی نسبت به این امر اقدام کند.

از آنجا که طبق استانداردها سال پایه باید هر هفت سال یکبار تغییر کند، بنابراین با تغییر سال پایه این اصل استاندارد نیز مورد توجه قرار گرفت و سال پایه از 1383 به 1390 تغییر کرد.

علاوه بر سال پایه، نرخ تورم از طریق محاسبه قیمت هفتگی، ماهانه و سالانه یک سبد کالای پایه حاصل می شود. این سبد که به عنوان سبد پایه و شاخص کالا شناخته می شود، هرچند سال یکبار مورد بازنگری قرار می گیرد. تدوین این سبد از سال 1338 آغاز شد و آخرین بار در سال 1390 با در برداشتن 385 قلم کالا مورد استناد قرار گرفت بنابر این شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی(شاخص تورم) 100=1390 است.

البته مرکز آمار ایران نیز همانند بانک مرکزی سال پایه را به 1390 تغییر داده اما سبد کالای پایه مرکز آمار دارای 451 قلم است که 46 قلم کالا بیش از بانک مرکزی است.

علاوه بر آنکه تعداد اقلام سبد کالای پایه در این نهاد متفاوت است کارشناسان اقتصادی معتقدند اختلاف ارقام به دست آمده توسط این دو مرجع ناشی از گزارشگری و روش محاسباتی آنها نیز هست.

در حالی که بانک مرکزی نرخ تورم فروردین 92 را 32.3 درصد، اردیبهشت ماه را 34 درصد، خرداد ماه را 35.9 درصد، تیر ماه را 37.5 درصد، مرداد ماه را 39 درصد، شهریور ماه را 40.1 درصد، مهر ماه را 40.4 درصد، آبان ماه را معادل 40 درصد، آذرماه را 39.3 درصد، دی ماه را 38.4 درصد و بهمن ماه را 36.7 درصد و نرخ تورم اسفند سال ۹۲ را ۳۴.۷ درصد اعلام کرد، مرکز آمار ایران نیز نرخ تورم فروردین ماه 92 را 29.8 درصد، اردیبهشت ماه را 31 درصد، خرداد ماه را 32.6 درصد، تیرماه را 33.9 درصد، مرداد ماه را 35.1 درصد، شهریور ماه 36 درصد، مهرماه 36.2 درصد، آبان ماه 35.9 درصد، آذرماه 35.5 درصد، دی ماه 35 درصد، بهمن ماه را 33.7 درصد و اسفند ماه را 32.1 اعلام کرد.

با توجه به این ارقام نرخ تورم اعلامی توسط این دو نهاد در تمام ماه های یادشده متفاوت است.

تفاوت نرخ تورم مرکز آمار و بانک مرکزی طبیعی است

عادل آذر رئیس مرکز آمار ایران در خصوص اختلاف آمار تورم بانک مرکزی و مرکز آمار با بیان اینکه تفاوت نرخ تورم این مرکز و بانک مرکزی طبیعی است، می گوید: وقتی مرکز آمار ایران تورم روستایی را هم در آمارهای خود لحاظ می کند، این اختلاف زیاد می شود.

وی همچنین گفته است: وجود اختلاف تا حدودی طبیعی است، زیرا این برآوردها براساس مظنه های نمونه ای محاسبه می شود.

نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی براساس 385 قلم کالا و همسو با مرکز آمار است

مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با بیان آنکه نرخ تورم در بانک مرکزی براساس سال پایه 90 و 358 قلم کالا است، گفت: نرخ تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی برآیند و میانگین نرخ تورم اعلامی شهری و روستایی از سوی مرکز آمار است.

علیرضا مقتدایی افزود: شاخص نرخ تورم کل کشور در اسفند ماه سال 92 توسط بانک مرکزی 34.7 درصد اعلام شده که این رقم میانگین نرخ تورم اعلامی شهری و روستایی توسط مرکز آمار است زیرا مرکز آمار نرخ تورم شهری در ماه مذکور را 32 و نرخ تورم روستایی را 36 اعلام کرده بود بنابراین نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی میانگین مرکز آمار است.

محاسبه نرخ تورم مرکز آمار با احتساب 451 قلم کالا

نادر حکیمی رئیس دفتر شاخص قیمت مرکز آمار ایران نیز گفت: این مرکز نرخ تورم را براساس بهای 451 قلم کالا محاسبه می کند.

وی افزود: به لحاظ کلی اگر یک جامعه داشته باشیم و دو نمونه از این جامعه را مورد بررسی قرار دهیم به طور یقین نتایج دو نمونه اندکی با هم تفاوت دارد.

وی گفت: تفاوت معناداری بین نرخ تورم بانک مرکزی و مرکز آمار ایران وجود ندارد و هر دو نرخ همگرا هستند به طوری که روند شتاب و یا کاهش در هر دو یکسان است.

وی تاکید کرد: روش های محاسه نرخ تورم در مرکز آمار ایران و بانک مرکزی همسان است و تفاوتی ندارد، اما تعداد اقلام در سبد کالایی مرکز آمار ایران بیشتر از بانک مرکزی است.

حکیمی پور درخصوص تعداد مناطقی که قیمت ها در آنها ارزیابی می شود نیز گفت: تعداد شهرها و روستاهایی که مرکز آمار در آنها قیمت ها را مقایسه می کند بیش از تعداد شهرهایی است که بانک مرکزی مورد سنجش قرار می دهد به عبارتی پوشش مرکز آمار بیش از بانک مرکزی است.

رییس دفتر شاخص قیمت مرکز آمار ایران در پایان افزود: مرکز آمار ایران نرخ تورم را به تفکیک مناطق شهری و روستایی اعلام می کند در صورتی که بانک مرکزی فقط این نرخ را برای مناطق شهری کشور محاسبه می کند.

همچنین یک کارشناس مسایل اقتصادی در خصوص تفاوت نرخ های اعلامی توسط این دو مرجع در گفت وگو با خبرنگار ایرنا ، گفت: قاعده و فرمول رشد شاخص قیمت است و بانک مرکزی و مرکز آمار هر کدام از یک روش وشاخص برای تعیین نرخ تورم استفاده می کنند.

وی با بیان آنکه، بانک مرکزی برای تعیین نرخ تورم از شاخص لاسپیرز بهره گیری می کند، افزود: سبدهایی که این دو مرجع مورد تخمین قرار می دهند و ضرایب آن با یکدیگر متفاوت است.

فاتحی تصریح کرد: شاخص قیمت دارای رشد عددی، هارمونیک و ام.بی.سی است و بهره گیری از هر کدام از آنها نتیجه محاسبات را تغییر می دهد.

این کارشناس مسایل اقتصادی ادامه داد: برای آنکه آمارهای بانک مرکز و مرکز آمار با یکدیگر یکسان باشد باید از فرمول محاسباتی برابر استفاده کنند.

فاتحی با بیان آنکه، یکسان سازی نرخ تورم اعلامی منجر به افزایش میزان آرامش و اعتماد مردمی می شود، اظهار داشت: شاخص نرخ تورم اطلاعات مطلوبی را در اختیار فعالان اقتصادی قرار می دهد ضمن آنکه از یکسانی این نرخ از سیاسی کاری جلوگیری می کند.

وی توصیه کرد: با توجه به اینکه در زمان حاضر شرایط اقتصادی کشور نیاز به اعتمادسازی دارد بهتر است نرخ اعلامی هر دو مرجع یکسان باشد.