چند سال اخیر روابط ایران و عربستان سال‌های پر تنش همراه با رقابت‌هایی پیچیده را تجربه کرده است. این رقابت‌ها ناشی از دو محور و مؤلفه اصلی است؛ یکی از این محور‌ها به دیدگاه‌ها و منافع متضاد دو کشور در مورد مسائل منطقه‌ای و به ویژه خیز‌ش‌های مردمی در جهان عرب مربوط بوده و مؤلفه دوم و کارآمد در این تنش، مشارکت عربستان در طرح مهار ایران و همراهی کردن این کشور با غرب در این زمینه بوده است. این دو مؤلفه باعث افزایش تنش و رقابت‌های دو کشور در سال‌های گذشته شد.
با روی کار آمدن دولت جدید ایران، تلاش‌ها برای تنش زدایی در روابط دو کشور آغاز شد. دولت جدید با انجام کارهایی، کوشید از تقابل کامل جدی دو کشور جلوگیری کند؛ اما به نظر می‌رسد با توجه به به افزایش شدید سطح رقابت‌ها، تنش‌ها و دشمنی‌ها میان دو کشور و به خصوص نوع رویکرد عربستان سعودی در قبال مهار ایران و تلاش برای تغییر نظم منطقه‌ای به نفع خود، این تلاش‌ها نتوانسته نتیجه چندان ملموسی داشته باشد و همچنان تنش در روابط دو کشور ادامه دارد.
در همین حال خبری در چند روز گذشته منتشر شد که سفیر عربستان در تهران در دیدار آقای هاشمی رفسنجانی از وی برای سفر به عربستان دعوت کرده است؛ اما هنوز معلوم نیست آیا آقای هاشمی این دعوت را پذیرفته است یا خیر؟
در همین ارتباط «تابناک» در گفت‌و‌گو با دکتر پیروز مجتهدزاده، روابط ایران و عربستان را در دوران دولت جدید بررسی کرده است.
* با روی کار آمدن دولت جدید، تعاملات منطقه‌ای در دستور کار قرار گرفت و با کشورهای منطقه از جمله امارات، قطر، عربستان و یا بقیه کشور‌ها شروع به تجدید روابط کرد. ارزیابی شما از عملکرد دولت در حوزه تعاملات منطقه‌ای چیست؟ من فکر می‌کنم که تلاش دولت یازدهم برای گسترش مناسبات با کشورهای همسایه و کشورهای منطقه همسان و همگام با تلاش برای حل مسائل عمده‌ای مثل حل اختلافات هسته‌ای در مذاکرات با (۵+۱) و ... است.
منتها در این رابطه، نخستین مطلبی که همه ما باید خوب درک کنیم، این است که تخریب روابط با همسایگان و بقیه کشور‌ها بیش از ده سال طول کشید و ریشه انداخته است. لاجرم حلش آسان نخواهد بود؛ این نخستین مطلبی است که باید درک کنیم که حل مسائل در مناسبات خارجی چه جهانی و چه منطقه‌ای وقت زیادی خواهد گرفت و بسیار کار مشکلی است.
چرا همچنان می‌بینیم که روابط ایران و عربستان نتوانسته بهتر شود. شما دلیل این امر را چه می‌دانید؟ علت این است که در روابط ایران با عربستان سعودی در‌گیری‌ها و مخاصمه‌های شدید نیمه ایدئولوژیکی پیش آمده است. مقابله ناخواسته و یا مستقیم یا غیر مستقیم در مسائلی مانند مسائل سوریه و عراق نیز مزید بر علت شده است. طبیعتا این مسائل حل مشکل را بسیار دشوار می‌سازد و این وقت زیادی می‌خواهد.
در این راستا می‌بینیم که عربستان وضع خودش را به خصوص در رابطه با گروه‌های تروریستی مانند تکفیری‌ها و سلفی‌ها و القاعده‌ها و امثالهم به صورت‌هایی عقب‌نشینی و هم اصلاح می‌کند، ولی در برخورد مستقیم با ایران، گویا هنوز دچار مشکلات عدیده‌ای هستند.
هرچند دولت عربستان سعودی دست به تغییراتی در سطح وزیر اطلاعات و امنیت و یا سطوح دیگر به منظور بهبود بخشیدن به شرایط برای توسعه روابط با ایران و دیگران زده است، فقط ایران نیست که درگیر این وضعیت با عربستان است. حتی ایالات متحده امریکا سخت درگیر این وضعیت است و از عربستان سعودی ناراضی و ناراحت هستند. ما این تلاش‌ها را در سطح سعودی می‌بینیم اما پیشرفت این تلاش‌ها کند و آهسته است.
آقای دکتر چرا عربستانی‌ها از آقای هاشمی رفسنجانی دعوت کرده‌اند؛ اما علاقه از سوی عربستانی‌ها برای دعوت از مقامات مسئول ایران نیست؟ آقای هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۸ که رئیس جمهور ایران بود، ابتکار عمل را برای توسعه مناسبات منطقه‌ای جمهوری اسلامی به دست گرفت و بدون هر گونه هماهنگی حداقل رسمی دیپلماتیک به عربستان رفت و موفق شد با این ابتکار زمینه‌های گسترده‌ای برای بهبود روابط حاصل کند. این کار باعث شد آقای هاشمی نزد عربستانی‌ها یک فرد مصلح و دوستدار همکاری و گسترش روابط شناخته شود.
امروز آقای هاشمی در رأس امور اجرایی کشور ایران نیست. لاجرم وضعیت این گونه در‌می‌آید که او در مناسبات شخصی همچنان مورد اعتماد سعودی است. به همین دلیل از او دعوت می‌کنند که به عربستان برود. البته نظر این است که او می‌تواند مناسبات را بهبود دهد و زمینه‌های لازم را برای بهبود روابط فراهم کند.
ولی مقامات دولت یازدهم مقامات دولت رسمی کشور هستند و یک موقعیت شخصی و خصوصی با عربستانی‌ها ندارند. ظاهرا سعودی‌ها، می‌کوشند از این مناسبات شخصی و خصوصی که با آقای رفسنجانی دارند، استفاده و زمینه‌ها را آماده کنند که دولت ایران هم نرمش نشان دهد. دولت ایران هم ملاحظات عربستان سعودی را رعایت کند و ملاحظات جمهوری اسلامی ایران را یکطرفه زیر پا بگذارد.
البته نمی‌شود گفت این کار خوب یا بد است. این‌ها فعالیت‌ها دیپلماتیک است و من ضرری در این برنامه‌ها نمی‌بینیم. حال اگر سعودی فکر می‌کند که هاشمی رفسنجانی می‌تواند این موانع را از بین ببرد، بگذارید تلاش خود را بکند. آنچه مسلم است، اینکه مقامات رسمی دولت یازدهم وقتی وارد بحث و گفت‌و‌گو می‌شوند، برای بهبود بخشیدن مناسبات دقت کنند که مواضع خودی را تحت‌الشعاع خواست طرف مقابل قرار ندهند. این مسأله بسیار مهم است.
* این تحت‌الشعاع قرار دادن مواضع ایران به چه معناست؟ بهبود مناسبات هر کشوری با کشور دیگر در روابط بین‌الملل، تنها هنگامی مشروع، قانونی، اخلاقی و پسندیده است که این تلاش برای بهبود مناسبات متوازن طرفین رعایت شود؛ یعنی مواضع طرفین متوازن در بیاید که کسی فکر نکند دست بالاتری نسبت به طرف مقابل در مذاکرات دارد. باید رعایت اصول توازن بشود.
مثلا فرض کنید، در همین برخورد ما دیدیم که امارات متحده عربی از همان آغاز کار، تلاش وزیر خارجه جدید ایران برای بهبود مناسبات به شدت شروع کرد دست بالا اختیار کند و در این راه حتی وزارت خارجه امارات متحده عربی رسما و یا غیر رسمی در رابطه با ادعاهای امارات نسبت به جزایر تنب و ابوموسی دست به شایعات بین‌المللی زد و نشریات امریکایی را وادار کرد که شایعاتی را در زمینهٔ توافق ایران و پس دادن جزایر غیره و ذلک مطرح کرد که این تلاش بسیار مذبوحانه بود.
متن کامل گفت‌و‌گو را
اینجا بخوانید
چرا فكر ميكنيم آقاي هاشمي در باز شدن مناسبات ممكن است دست پايين داشته باشد؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟!!!!!!!ايشان مبتدي هستند يا ما..........؟؟؟؟؟؟ 
احسنت 
