هم دوشنبه و هم جمعه هفته گذشته تهران شاهد پدیده نادری بود. در عرض چند دقیقه آسمان تهران تاریک شد، بادی غیرعادی شروع به وزیدن کرد و مردم راهی جز دویدن و پناه گرفتن برایشان باقی نماند. آدمهایی که بعد از تعطیلی کارشان با دستهای پر به خانه باز میگشتند، زیر ملحفههای سفید اورژانس تهران پهلو گرفتند و خانوادههایشان را داغدار کردند. ماشینی که تنها سرمایه یک خانواده بود زیر آوار و درختان خشکیده خیابان مدفون شد، بسیاری ساختمانهای در حال احداث خراب شدند و در چشم برهمزدنی تهران دیگر تهران همیشه نبود. مردم با چشمهای پر از سوال به یکدیگر نگاه میکردند.
به گزارش فرهیختگان، در حالی که تنها بعد از گذشت 10 دقیقه از توفانی که دوستان سازمان هواشناسی پیشبینیناپذیر اعلامش کردند، صفحات اجتماعی پر شد از عکسهای توفانی که تهران را گرفت. مردمی که دیگر خودشان خبرنگار شدهاند و با دستگاههای دیجیتال همیشه در صحنه وقایع را ثبت میکنند، دیگر کسی نمیتوانست اتفاقات را تکذیب کند و در یک اقدام بسیار جالب و هوشمندانه اورژانس و مدیریت بحران و سازمان هواشناسی یادشان آمد که در رادیو و دیگر رسانههای جمعی از مردم بخواهد مواظب خودشان باشند و خونسردیشان را حفظ کنند.
این در حالی بود که مردم انگار دیگر خوب میدانند نباید منتظر مدیریت بحران باشند، آنها خودشان را به نقاط امن رساندند و در کسری از ثانیه پیادهروها خالی از مردم شد و ماشینها در خیابانها خاموش شدند. اما درد ماجرا برای کسانی ماند که حالا در مراسم درگذشت عزیزانشان سینه میکوبند یا به لاشه ماشین و دیگر داراییشان خیره نگاه میکنند. پنج کشته حاصل یک توفان ساده بود، سوالی که پیش میآید و نگران میکند این است: چقدر برای بحرانهای بزرگتر آمادهایم؟ چقدر آمادهایم با زلزله که در یک قدمی ماست مبارزه کنیم؟کارشناسان توفانی را که روز دوشنبه آسمان تهران را سیاه کرد، «توفان شدید» نامیدهاند؛ توفانی که خسارات زیادی را برجای گذاشت و شهر را تا چند ساعت فلج کرد و رفتوآمد را برای مدتی تقریبا غیرممکن ساخت. این توفان شرایط زیربنایی ساختوسازهای شهر را بهشدت زیرسوال برد؛ توفانی که مسئولان میگویند توفان سادهای بود توانست خسارتهای میلیاردی در تهران ایجاد کند؛ سقوط داربستهای ساختمانی، قطع برق در بخش وسیعی از شهر و شکستن شیشهها و ریختن آن روی سروصورت عابران به ما گوشزد میکند که چقدر نقاط ضعف بالایی در برابر بحرانهای پیشبینیناپذیر و پیشبینیپذیر داریم.
البته ماجرای وقتی بغرنجتر میشود که این مساله منحصر به تهران نیست. هرچه باشد تهران پایتخت است و از امکانات بیشتری برخوردار است و با همین امکانات بیشتر یک باران آبگرفتگی معابر را ایجاد میکند، تردد را غیرممکن میسازد، یک آتشسوزی در تولیدی دو کشته بر جا میگذارد و یک توفان شهر را فلج میکند. حالا فرض کنید این اتفاق در یک شهرستان کوچک بیفتد، باید منتظر چه فاجعهای باشیم؟
این یک توفان معمولی بود!طنز تلخی است وقتی به صحبت دستاندرکاران گوش فرامیدهیم؛ مسئولانی که عکسهای گرفتهشده از توفان توسط مردم را احتمالا لایک کردهاند و هر آنچه فریاد داشتهاند بر سر سازمان هواشناسی زدهاند و گفتهاند تقصیر هواشناسی بود که پیشبینی نکرد، اگر مطلع بودیم این اتفاقها نمیافتاد. سوالی که پیش میآید این است که مگر در برابر حوادثی که پیش از این اتفاق افتاده بود، اطلاعرسانی شده است؟
احمد صادقی، مسئول مدیریت بحران شهر تهران در گفتوگو با فرهیختگان درباره آمادهباش ستاد مدیریت بحران شهر تهران گفت: «ما در جریان این توفان نبودیم و تنها وزش باد شدید پیشبینی شده بود و همین امر باعث غافلگیری شد. در توفانی که هفته گذشته به وقوع پیوست بیش از چهار هزار اصله نهال کنده شد که حدود هفت هزار نفر از ماموران شهری مسئول جمعآوری این نهالها شدند و برای همین دو ساعت بعد از توفان هیچ مشکلی برای تردد پیش نیامد.» صادقی در پایان افزود: «این توفان از محدوده جنوبغرب تهران آغاز شد و تهران را احاطه کرد و تا ساعت 17:55 ادامه داشت که بعد از آن از شرق تهران خارج شد. ما حتی این توفان را در سطح بحران تعریف نمیکنیم و آن را حادثهای معمولی میدانیم. اصلا برای وقوع این توفان نیازی به تشکیل مدیریت بحران نبود و قطعا اگر سازمان هواشناسی اطلاع میداد میتوانستیم جلوی وقوع بسیاری از خسارتها را بگیریم.
تهران ایمن نیست
اقبال شاکری، نماینده مردم تهران در شورای شهر در پاسخ به این سوال که اگر همه تقصیرها را به گردن سازمان هواشناسی بیندازیم و بگوییم قصور با این سازمان بوده، آیا با آگاهی از اتفاقات قریبالوقوعی مانند زلزله، تهران توانایی جلوگیری از تبعات منفی این بلایا را دارد؟ آیا میتواند جلوی ریزش ساختمانها و شکستن درختان را بگیرد، گفت: «طبق صحبت مختصری که در صحن علنی شورای شهر تهران شد، همکاران ما نسبت به عملکرد شورای شهر رضایت داشتند و نسبت به عملکرد مناطق مختلف برای پاکسازی سطح شهر راضی بودند. اما از برخی ضوابط نظام مهندسی و حمایت از اسکلتهای ساختوساز به هیچ عنوان راضی نبودند. البته این نارضایتی از سازمان هواشناسی نیز وجود داشت، چراکه به علت عدم اطلاعرسانی صحیح به مردم عده زیادی غافلگیر شدند و نتوانستند خودشان را در فضای ایمن قرار دهند.»
شاکری در ادامه افزود: «اما سوال شما بسیار وسیعتر است، ما طی جلسات متعدد با سازمان آتشنشانی و دیگر حوزهها به این نتیجه رسیدیم که ساختمانهای بلندمرتبه در تهران که مردم زیادی در آنها کار و زندگی میکنند فاقد امکانات ایمنی هستند. حتی خود آقای قالیباف در صحن علنی شورا اعلام کردند اگر من بخواهم بهعنوان شهردار قانون تخلف از استاندارد ایمن ساختوساز را ایجاد کنم شاید بحران بزرگی ایجاد شود. آنقدر این رعایت نشدن اصول ایمنی فراوان است که نمیشود آن را انکار کرد. ما میدانیم اگر آتشسوزی مهیب ایجاد شود امکانات آتشنشانی پاسخگو نیست. بحث زلزله هم که در تهران جدی است و از مجموع این مباحث درمییابیم که ما با ایمنسازی تهران فاصله زیادی داریم. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم در صورتی که ما در معرض زلزله جدی قرار بگیریم تعداد کشتهها میلیونی خواهد بود.»
هیچکس تقصیر این اتفاق را گردن نمیگیرد. سازمان هواشناسی که کلا وقوع این توفان را پیشبینیناپذیر دانسته و اعلام کرده بود تنها وزش باد شدید را در بررسیهایشان مشاهده کردهاند، ستاد بحران و شهرداری و دیگر سازمانها هم مقصر اصلی حادثه را سازمان هواشناسی قلمداد میکنند. زلزله که دیگر از طرف سازمان هواشناسی پیشبینیپذیر نخواهد بود، هیچ دستگاهی هم قابلیت پیشبینی آن را ندارد. با این تفاسیر اگر در تهران زلزله بیاید از آن جایی که هیچکس به هیچکس خبر نمیدهد، بهتر است منتظر یک اتفاق عظیم باشیم؛ اتفاقی که دیگر بعد از وقوع آن دستخوش طنزهای بیمایه اساماسها نخواهد شد. انگار جان همه ما در خطر است...