سفیر سابق ایران در لبنان در گفت‌و‌گو با «تابناک»؛
بین داعش و ترکیه یک نوع همکاری وجود دارد
گفته می‌شود در سوریه، مواضعی به دست نیروهای ائتلاف بمباران می‌شود که اصلا ربطی به داعش ندارد. آنها دارند دولت سوریه را آماج گرفته و تضعیف می‌کنند. این ائتلاف نه خواهان این است که داعش را کامل از بین ببرد و نه می‌تواند با این کارهایی که انجام می‌دهد، داعش را از میان ببرد.
از سال ۲۰۱۰ میلادی که اعتراضات سوریه به سرعت یک بحران امنیتی و در مرحله بعد به یک جنگ داخلی ویرانگر آغاز شد، بسیاری از کشور‌ها بنا به تعریفی که از منافع ملی خود داشتند به سبک و سیاق گوناگون به مداخله در سوریه پرداختند.
بر پایه برخی آمار‌ها، بیش از ۸۶ کشور دنیا یا مستقیم به پشتیبانی از طرفین درگیری در این کشور می‌پردازند و یا آنکه شهروندان این کشور‌ها به نبرد در سوریه می‌پرداختند.
در این میان، کشورهای خاورمیانه سه کشور عربستان سعودی، قطر و ترکیه، مستقیم به ارایه کمک‌های مالی و لجستیکی به مخالفان سوری می‌پرداختند و هنوز نیز این عملیات به صورت گسترده ادامه دارد؛ کاری که به هیچ عنوان از جلو دید ناظران بین‌المللی پنهان نبوده است. در حالی که هر روز بر ابعاد بحران سوریه افزوده می‌شد، دامنه کمک‌های این سه کشور به نیروهای معارض سوری افزایش یافت و به صورت گسترده‌ای ارتش سوریه تحت فشار حملات گسترده‌ای که از سوی مخالفان دولت سوریه صورت می‌گرفت، در فشار بود.
با گسترش دامنه درگیری‌ها از سوی داعش به خاک عراق، کشورهای حامی جنگجویان مخالف دولت سوریه نیز از اداره بحران باز‌ماندند و مدیریت شرایط از دستان آنان بیرون شد. با تصرف شهرهای عمده عراق در شمال غرب این کشور و گسترش دامنه جنگ به مناطق کردنشین، آمریکا که در دو دهه اخیر به صورت دوفاکتو به مهم‌ترین حامی اقلیم کردستان تبدیل شده و دارای منافع عمدهای در خاک عراق است، برای کنترل بحران و محدود کردن قدرت داعش به تکاپو افتاد و ائتلافی از متحدان خود در پیمان آتلانتیک شمالی و همچنین کشورهای خاورمیانه برای مهار داعش شکل داد.
این روند تا جایی ادامه پیدا کرده که در چند روز اخیر، خبرهای ضد و نقیضی از تصرف شهر کوبانی توسط داعش در مرز میان سوریه و ترکیه شنیده می‌شود. با توجه به اقدامات ضد و نقیض کشور ترکیه در مبارزه با داعش، این پرسش پدید آمده است که آیا کوبانی قربانی سیاست ترک‌هاست؟
در همین رابطه، مسعود ادریسی، سفیر سابق ایران در لبنان و از کار‌شناسان مسائل خاورمیانه در گفت‌و‌گو با تابناک به تحلیل آنچه در منطقه در حال روی دادن است، پرداخته است.
* پس از پیشروی‌های داعش در عراق، ائتلافی علیه داعش به رهبری امریکا شکل گرفت؛ ارزیابی شما از این ائتلاف چیست؟
پس از اینکه داعش مدت‌های مدیدی در سوریه و بعداً در عراق به کشت و کشتار مردم و کارهای تروریستی اقدام کرد، ناگهان ائتلافی علیه این گروه شکل گرفت. داعش در آغاز خیلی مورد توجه غرب و حتی امریکایی‌ها نبود و از داعشی‌ها به عنوان دولت اسلامی یاد می‌کردند که حتی می‌توانست منافع آنها را حفظ کند؛ اما هنگامی که داعش حرکت‌هایی دیگری را انجام داد و به بخشی در عراق به نام ایزدی‌ها که مسیحی هستند حمله کرد، در غرب دیگر منافع خودش را در خطر دید. در این زمان جهان غرب به سردمداری امریکا دست به یک ائتلاف زد. به نظر من، با توجه به اینکه تشکیل دهنده داعش و حمایت کننده این رویکرد از لحاظ مالی و چه از لحاظ لجستیکی، تعدادی از همین کشور‌ها هستند که الان در ائتلاف حضور دارند. طبیعی است که این ائتلاف نمی‌تواند آن گونه که باید موفق باشد و بتواند این گروه تروریستی را از بین ببرد.
* آیا امریکا از تشکیل این ائتلاف، هدف‌های دیگری را دنبال میکند؟
طبیعی است این ائتلاف دنبال برخی مقاصد دیگر نیز هست؛ برای نمونه، در سوریه گفته می‌شود که مواضعی به دست نیروهای ائتلاف بمباران می‌شود که اصلا ربطی به داعش ندارد. آنها دارند دولت سوریه را هدف قرار می‌دهند و تضعیف می‌کنند. این ائتلاف نه خواهان این است که داعش را کامل از بین ببرد و نه می‌تواند با این کارها، داعش را از میان ببرد.
در این میان نقش ترکیه در موضوع داعش مشخص نیست. کوبانی در حال تسخیر توسط داعش است. با این حال با اینکه ترکیه اعلام کرده بود که در صورت تسخیر کوبانی ترکیه وارد خواهد شد و منطقه حائل ایجاد میکند؛ اما این کار را نکرد. حال پرسش اینجاست که چرا این اقدامات دوگانه را از طرف ترک‌ها می‌بینیم؟
ترکیه از آغاز حرکت داعشی‌ها به ویژه در عراق، هیچ واکنش منفی و ضد داعشی نداشت و در حقیقت هیچ کمکی برای مبارزه با این گروه به عراق نمی‌کرد. حتی گاه اخباری شنیده می‌شود که برخی از این تبعه‌های ترکیه در درگیری‌ها توسط داعش دستگیر شدند؛ این‌ها را داعش آزاد کرد و نشانه‌ای از این بود که یک نوع همکاری بین داعش و ترکیه در خاک عراق وجود داشته است. وقتی قضیه داعش بالا گرفت و موصل را خواستند اشغال کنند، طبیعی بود که ترکیه به دلیل منافع خودش در موصل یک مقدار مواضعش تغییر کند. شما از آن وقت می‌بینید که ترکیه علیه حملات داعش تا حدودی موضع گرفت. همه به این دلیل بود که ترکیه منافع خودش را در عراق در خطر دید.
* چرا ترکیه نخست به ائتلاف نپیوست، ولی بعدها ابراز آمادگی کرد که به این ائتلاف بپیوندد؟
ترکیه اول با ائتلاف همراهی نکرد و بعدها دوباره اعلام کرد همکاری میکند. ترکیه همواره مواضع دو پهلو نسبت به داعش داشته است. از یک طرف در آغاز درگیری‌های سوریه، ترکیه کاملا از گروه‌های مخالف در سوریه که داعش هم یکی از آنها بود حمایت می‌کرد. بعدها که مسأله داعش به عنوان یک مسأله تروریستی در سطح بین المللی مطرح شد و مواضع کشور‌ها مشخص شد. طبیعی بود که ترکیه نتواند دیگر همان مواضع قبل را داشته باشد. لذا شما در اینجا یک تغییر موضعی از سوی مقامات ترکیه راجع به داعش می‌بینید. اما همان طور که اشاره کردم، این تغییر موضع خیلی جدی نبود. کما اینکه در موضوع کوبانی خود این‌ها گفتند که به هیچ وجه اجازه نمی‌دهیم، کوبانی به تصرف داعش دربیاید، ولی الان می‌بینیم که این کار هم انجام شده و ترکیه که ابتدا گفت ما حتی نیروی زمینی به اجازه پارلمان می‌فرستیم، عملاً می‌بینیم، ترکیه کار ملموسی در رابطه با اینکه اجازه ندهد داعش وارد کوبانی شود انجام نداده است؛ این همان پارادوکس‌هایی است که در سیاست ترکیه نسبت به داعش وجود دارد.
* شما علت این تناقض را چه می‌دانید؟
من فکر میکنم، ترکیه در برخی از مسائل، منافعش این است که نسبت به حرکت داعش واکنشی نشان ندهد. مثلا در رابطه با کردهای سوریه به هر صورت اولاً ترکیه مواضعش راجع به بشار اسد و نظام سوریه مشخص است و دوست ندارد این نظام به حیات خودش ادامه بدهد. طبیعی است، هر گروهی که بتواند به دولت سوریه ضربه بزند، ترکیه از آن گروه حمایت میکند. در رابطه با کرد‌ها به هر صورت مواضعی که ترکیه نسبت به کردهای خودش و هم نسبت به کردهای سوریه داشته، مشخص است که هیچ گاه دنبال این نبوده است کرد‌ها در ترکیه و چه در عراق و چه در سوریه یک قوت و قدرتی بگیرند. خوب در اینجا ترکیه باز منافعش ایجاب میکند که خیلی نسبت به حرکات داعش مخالفتی نداشته باشد. در سطح بین المللی یک ائتلافی علیه داعش هرچند خیلی شکننده به وجود آمده است. ترکیه به عنوان کشوری که مخالف گروه‌های تروریستی است، طبیعی است که باید مواضعی بگیرد و در این مواضع حرکت‌های داعش را محکوم کند. اینجاست که شما این پارادوکس را می‌بینید و علت این مواضع دو پهلویی که ترکیه را می‌گیرد، در این مطالبی که عرض کردم می‌شود توصیف کرد.
یعنی به هر صورت می‌بیند که این تحرکات، هم می‌تواند به قدرت کرد‌ها لطمه بزند و هم می‌تواند به قدرت دولت مرکزی در سوریه ضربه وارد بکند. ترکیه خیلی ناراحت نیست از این حرکت‌هایی که داعش در سوریه و با کرد‌ها دارد انجام می‌دهد.
* چرا پس از اینکه دولت ترکیه مجوز نیروهای زمینی به سوریه گرفت، این اتفاق نیفتاد؟ حتی عده‌ای در داخل تحلیل کردند که این مجوز، مجوزی است به دولت ترکیه که کشور سوریه را اشغال کند؛ اما عملا شاهد این موضوع نشدیم. شما علت را چه می‌دانید؟
ترکیه به دو دلیل ـ به رغم مجوزی که از دولتش گرفت ـ به خاک سوریه حمله نکرد. یکی اینکه از لحاظ منطقه‌ای و بین المللی این آمادگی نبود و طبیعی بود که اگر دولت ترکیه یک چنین کاری بکند، قطعاً با مخالفت نیروهای منطقه‌ای و حتی بین المللی مواجه می‌شد. کما اینکه تلفنی که ظریف با وزیرخارجه آنها گرفت؛ خودش اولین نمونه‌هایی بود که ناراحتی ایران را نشان می‌داد. فقط ایران هم برایش مهم نبود. کشورهای دیگری هم هستند که دوست ندارند، ترکیه به خاک سوریه حمله کند. یکی از دلایلی که ترکیه این کار را نکرد، به نظر من جو منطقه‌ای و بین‌المللی بود و شاید هم امریکایی‌ها موافق نبودند.
دلیل دوم آنکه با یک تفسیر، ترک‌ها به این نتیجه رسیدند، حالا در این حرکتی که داعش انجام می‌دهد، هم کرد‌ها و هم دولت سوریه را تضعیف میکند و این اتفاقات خیلی به ضرر ترکیه نیست و چه نیازی است که ترکیه حمله زمینی به سوریه انجام دهد که هم تبعات منطقه‌ای و بین المللی برایش دارد و هم با واکنش‌های مخالفین مواجه شود.
* به نظر شما ایران در وضعیت اخیر باید چه موضعی بگیرد؟
ایران نخستین کشوری بود که هم به عراق کمک کرد و هم اعلام نمود، مخالف گروه داعش است. ایران به هر نحوی هم که توانست به عراق کمک کرد. مقامات عراقی در اظهاراتشان بار‌ها این مطلب را اذعان کردند که اگر ایران نبود، شاید بخش‌های وسیعی از عراق تحت تصرف داعش بود؛ بنابراین، مواضع ایران نسبت به این گروه کاملا مشخص است. یعنی ما از گروه‌های تروریستی همیشه ضربه خوردیم و هم مخالف این هستیم که گروه‌های تروریستی به تحرکاتی در منطقه دست بزنند، چون احساس می‌کنیم که داعش خطری برای کل منطقه و حتی جهان محسوب می‌شود. کما اینکه در ابتدای حمله داعش اگر ببینید حتی کردهای عراق تصور نمی‌کردند که داعش به آنها حمله کند، ولی بعدها دیدند که داعش به آنها حمله کرد.
متن کامل گفت‌و‌گو را اینجا بخوانید.
بنظر می رسد داعش برای تمام قدرتهای درگیر بهانه خوبی ایجاد کرده تا بنام انها به یک جنگ نیابتی علیه یکدیگر دست زنند. اما کفه ترازو به نفع ائتلاف نانوشته شده ایران سنگینی میکند٬ به یک دلیل ساده٬ امریکا در مورد بالماسکه شیمیائی توسط حامیان سرنگونی بشار اسد واکنشی بموقع نشان داد و از حمله به ارتش اسد با هشدارقاطع و محکم ایران و روسیه صرفنظر کرد٬ اما امریکا و ائتلاف یاد شده در مورد حمله هوائی به داعش هرچند نمایشی باز مهر تأییدی به سیاست ایران در منطقه زده٬ خشم و تردید ترکیه به درگیر شدن در منطقه کوبانی با عناصر داعش سوریه کاملا اشکار است. اقای اردوغان که در مورد همکاری خود شرط و شروطی از جمله برکناری بشاراسد گذاشته متوجه خطای استراتژی خود شده و منتظر گرفتن امتیاز از جامعه جهانی برای ورود به معرکه خود ساخته است که با یک تیر چند نشان را هدف قرار دهد٬ اول ظن اتهام و شک همکاری با داعش را در برابر جامعه جهانی از دامن خود پاک کند دومأ تا حد امکان نیروهای پ پ ک را تضعیف کند سومأ مجوز هدایت تانکها را جهت تصرف دمشق تا سرنگونی بشار اسد از زورمداران بین المللی کسب کند چهارمأ انتقام سرنگونی مرسی در مصر را با چیندمان دلخواه خود را از عربستان بگیرد پنجما خود را به لحاظ استراتژیک به قدرت مطلق منطقه تبدیل کند و در اخر در تاریخ اسم اقای اردوغان اگر نه همسطح سلاطین عثمانی بلکه حداقل بدیل اتاترک برده شود٬ امااین همه خواب و رویا به توافق ایران و امریکا بستگی دارد که در صورت انجام این مهم با ورود اولین سرباز ترک به میدان نبرد دشمنان قسم خورده اردوغان در منطقه از کشته های سربازان امپراطور ترکیه عثمانی پشته خواهند ساخت و در انجام این مهم تردید نخواهند کرد بطوری که نه از داعش اثری خواهد بود و نه از سازندگان این خیمه شب بازی تهوع اور و از اقای اردوغان در تاریخ تریه٬بجای اتاترک ٬ بعنوان نرون دیوانه یاد خواهند کرد.علیرضا سوئد 