ژان تیرول از دانشگاه تولوس موفق شد به خاطر تحقیقات خود در زمینه «تحلیل قدرت بازار و تنظیم انحصارات» جایزه نوبل اقتصاد سال 2014 را از آن خود کند. آکادمی سلطنتی علوم سوئد اعلام کرده است که تیرول «یکی از تاثیرگذارترین اقتصاددانان زمان ما است.»
به گزارش دنیای اقتصاد، این آکادمی از تیرول به‌عنوان یکی از «بزرگ‌ترین اقتصاددانان زنده» یاد کرده است که خدمات زیادی به علم اقتصاد کرده است. استفان نورمارک، دبیر دائم آکادمی سلطنتی علوم سوئد دیروز، دوشنبه، در مراسمی، تیرول را به‌عنوان تنها برنده جایزه نوبل اقتصاد سال 2014 معرفی کرد و اعلام کرد که تیرول توانسته است با تحقیقات خود روشن سازد که چگونه دولت‌ها باید شرکت‌های قدرتمندی را که قدرت مسلط در بازارها را در اختیار دارند، تنظیم کنند.
این استاد دانشگاه در کاری که به همراه همکارانش انجام داده است، به تحلیل قدرت بازار و تنظیم مقررات مربوط به آن پرداخته است. در تحقیق تیرول شرکت‌های بزرگ مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این آکادمی اعلام کرده است که تیرول «این موضوع را روشن ساخته است که چگونه می‌توان صنایع دارای شرکت‌های معدود، اما قدرتمند را تحت کنترل قرار داد.» تیرول گفته است از اینکه جایزه به او تعلق گرفته است «شگفت‌زده شده» و به آن «مفتخر» است. آکادمی علوم سوئد از تحقیق تیرول به‌عنوان «علم تحت کنترل درآوردن شرکت‌های قدرتمند» یاد کرده است.
چرا تیرول و چرا حالا؟
آکادمی علوم سوئد در توضیح این انتخاب خود گفته است که حوزه قوانین مربوط به ادغام شرکت‌ها، کارتل‌ها و انحصارگرایی از دهه 1980 تاکنون از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. تشکیل حوزه پول واحد یورو نیز بر اهمیت این موضوع افزوده است. کاری که ژان تیرول و همکارانش انجام دادند، در این زمینه نقشی اساسی داشته است.
آکادمی اعلام کرده است: «از اواسط دهه 1980 به بعد ژان تیرول جان تازه‌ای به تحقیقات در مورد شکست بازار بخشیده است و تحلیل او از شرکت‌هایی که دارای قدرت زیادی در بازار هستند، یک تئوری واحد را ارائه کرده و جهتی درست را برای پاسخ به پرسش اصلی سیاست‌گذاران نشان داده است: دولت چگونه باید با ادغام شرکت‌ها یا کارتل‌ها مواجه شود و چگونه باید انحصارها را تحت کنترل قانون درآورد؟»
آکادمی علوم سوئد اعلام کرده است که پیش از تیرول، محققان و سیاست‌گذاران به دنبال اصولی کلی برای همه صنایع بودند؛ اما «تیرول در تئوری نشان داد که چنین قوانینی تنها در شرایطی خاص خوب عمل می‌کنند؛ اما در سایر شرایط بیش از آنکه منفعت داشته باشند، مضر هستند. تعیین سقف قیمتی می‌تواند به شرکت‌های دارای سلطه در بازار انگیزه لازم را بدهد تا از هزینه‌های خود بکاهند که این برای جامعه خوب است، اما از سوی دیگر اجازه می‌دهد تا این شرکت‌ها به سود بیش از حدی دست یابند که این برای جامعه مضر است. تبانی در زمینه تعیین قیمت‌ها در یک بازار، همیشه رفاه مصرف‌کنندگان را کاهش می‌دهد، اما همکاری در زمینه دستیابی به حق امتیاز‌های مشترک همیشه به نفع همه است. ادغام یک شرکت با تامین‌کننده مواد اولیه آن، می‌تواند موجب ارتقای نوآوری شود؛ اما در عین حال ممکن است رقابت را از بین ببرد.» بنابراین بهترین سیاست در قانون‌گذاری یا رقابت باید مطابق شرایط خاص هر یک از صنایع تنظیم شود.
آکادمی علوم سوئد در ادامه آورده است: «ژان تیرول، در مجموعه مقالات و کتاب‌های خود چارچوبی کلی برای طراحی چنین سیاست‌هایی را ارائه کرده است و آن را برای برخی از صنایع از مخابرات گرفته تا بانکداری، به کار برده است. دولت‌ها با استفاده از این رویکرد می‌توانند شرکت‌های قدرتمند را بیشتر تشویق کنند که بر تولید خود بیفزایند و در عین حال آنها را از آسیب رساندن به رقبا و مشتریان بر حذر دارند.» نوبل اقتصاد آخرین جایزه نوبلی است که سالانه توسط آکادمی سلطنتی سوئد اعلام می‌شود. به‌رغم دیگر جوایز نوبل که از سال ۱۹۰۱ میلادی، بر اساس بخشی از وصیت‌نامه آلفرد نوبل، پژوهشگر مشهور سوئدی به برندگان اهدا می‌شوند، جایزه نوبل اقتصاد از سال ۱۹۶۸ میلادی بنیان نهاده شده است و جزو وصیت‌نامه آلفرد نوبل نبوده است. عنوان رسمی جایزه نوبل اقتصاد، «جایزه علوم اقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل» است. آلفرد نوبل پیش از مرگ در سال ۱۸۹۵ میلادی، در وصیت نامه‌اش جوایز سالانه نوبل در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح را پایه‌گذاری کرد و بانک مرکزی سوئد در سال ۱۹۶۸ میلادی جایزه سالانه اقتصاد را به مناسبت سیصدمین سالگرد تاسیس‌اش در نظر گرفت. این جایزه از سال ۱۹۶۹ میلادی همزمان با دیگر جوایز نوبل اهدا می‌شود.
یان تینبرگن، اقتصاددان هلندی و رگنار فریش، اقتصاددان نروژی، در سال ۱۹۶۹ میلادی اولین جایزه نوبل اقتصاد را به‌طور مشترک دریافت کردند.
از سال 1969 تاکنون 45 جایزه نوبل اقتصاد اهدا شده است. از این میان 22 جایزه تنها به یک نفر اهدا شده است. از میان برندگان جایزه نوبل اقتصاد تنها یک نفر زن بوده که برنده نوبل اقتصاد سال 2009 شده است. نام او الینور اوستورم بوده که دار فانی را وداع گفته است. کنت جی آرو تاکنون جوان‌ترین برنده جایزه نوبل لئونید هورویس بوده است که در سن 51 سالگی برنده این جایزه شده است. میانگین سنی برندگان این جایزه 67 بوده است. اما پیرترین برنده این جایزه هنگام برنده شدن 90 ساله بوده است.
در سال‌های اخیر نیز کمیته نوبل اغلب دو یا سه اقتصاددان را به‌عنوان برندگان مشترک این جایزه معرفی کرده است. مبلغ این جایزه 8 میلیون کرون سوئد (2 /1 میلیون دلار) است که به همراه یک مدال طلا و یک دیپلم افتخار در تاریخ 10 دسامبر به برندگان نوبل اعطا می‌شود.
سال گذشته آکادمی نوبل سوئد یوجین فاما، لارس پیتر هانسن و رابرت شیلر هر سه از آمریکا را به‌عنوان برندگان نوبل اقتصاد ۲۰۱۳ اعلام کرد. فاما و هانسن استادان دانشگاه شیکاگو و شیلر استاد دانشگاه ییل است. به گفته آکادمی نوبل این دانشمندان برای «تحلیل تجربی قیمت دارایی» برنده جایزه سال گذشته شده بودند.
