سومین فیلم جعفر پناهی در جشنواره برلین پذیرفته شد که در این رویداد به نمایش گذاشته می‌شود؛ اما حضور این کارگردان ایرانی در این جشنواره خاص تا چه میزان برآمده از رویکرد سینمایی است و تا اندازه به واسطه بازی‌های سیاسی است؟ همچنین این حضور مکرر به عنوان کارت بلانشی که در اختیار پناهی قرار داده شده، چه عوارضی برای کلیت سینمای ایران خواهد داشت؟
به گزارش «تابناک»، شصت و پنجمین جشنواره فیلم برلین، میزبان «تاکسی» تازه‌ترین ساخته جعفر پناهی است تا دومین اثر این فیلم‌ساز در دوران ممنوع‌الفعالیتی‌اش رونمایی شده و محل نمایش هر دو اثر در این رویداد سینمایی باشد. او در سال ۲۰۱۳ با «پرده» خرس نقره جشنواره شصت و سوم را به دست آورد و حالا نوبت به «تاکسی» است که در برلیناله با وضعیت مشابهی روبه‌رو شود.
«تاکسی» بر خلاف دو اثر پیشین پناهی ظاهراً در محیطی محدود اتفاق نمی‌افتد و بر اساس فیلمنامه «گل» نوشته پناهی که فوندسینمایی جشنواره آسیا پاسیفیک را به دست آورده بود، ساخته شده است. «گل» داستان پدری را در یک مقطع بحرانی روایت می‌کند که باید پسرش را که فلج شده به قتل برساند؛ با این امید که آرامش به خانواده او بازگردد و طبیعتاً قرار است این ماجرا نیز روایتی از وضعیت کنونی ایران باشد که قطعاً منصفانه نیست.
نخستین حضور موفق جعفر پناهی در برلین به پیش از حوادث رخ داده و محکومیتش بازمی‌گردد. این کارگردان در سال ۲۰۰۶ با فیلم «آفساید» جایزه بزرگ داوران جشنواره فیلم برلین را به دست آورد و ظاهراً انگیزه‌هایی وجود داشت تا اولین اسکار فیلم غیرانگلیسی زبان نیز به این فیلم تعلق بگیرد و در همین راستا، حتی رئیس کمپانی سونی پیکچرز در نامه‌ای به محمد‌رضا جعفری‌جلوه، معاون وقت سینمایی وزارت ارشاد، رضا میرکریمی، رئیس هیأت مدیره خانه سینما و علیرضا رئیسیان، رئیس کانون کارگردانان خواستار معرفی این فیلم به آکادمی علوم سینمایی آمریکا شد.
سینمای جعفر پناهی مدلی است که باب طبع برخی جشنواره‌ها به ویژه برلین قرار گرفته و آن‌ها یا با علم به وضعیت ایران یا بدون علم، ترجیح می‌دهند کشورمان را از دریچه دوربین پناهی مشاهده کنند و برای حمایت از چنین رویکردی، حاضرند هر فیلمی که توسط این کارگردان با هر کیفیتی ساخته می‌شود، در برلین به نمایش درآورند و تا آنجا که ممکن است در غیابش به او جایزه بدهند و بدین طریق، پیغام مشخصی را برای دولت ایران ارسال کنند.
حوادث اخیر نیز عملاً باعث شد، آن‌ها جعفر پناهی را در حکم یک اپوزیسیون به رسمیت بشناسند و همین فضا باعث شده، هرگاه پناهی در هر دوره اخیر جشنواره، صاحب اثر باشد، فیلمش دربست پذیرفته شود و به همین شکل، از گزینه‌های قطعی دریافت خرس‌های برلین باشد. خلاصه اینکه عملاً مدیر این جشنواره، تاکسی دربست برای این فضا رزرو کرده است.
این اتفاق تنها نام جعفر پناهی را در فضای بین‌المللی حفظ می‌کند، ولی در مقابل فضای بدبینی نسبت به جشنواره‌ها را به مراتب تشدید خواهد کرد، زیرا هم‌اکنون این اعتقاد وجود دارد که بسیاری از جشنواره‌ها، بیش از آنکه هنری باشند، سیاسی هستند و متأسفانه چنین اقداماتی مهر تاییدی بر چنین مشی‌ای است.
هرچه جشنواره‌هایی چون برلین انتخاب‌هایشان از جنبه‌های هنری به جنبه‌های سیاسی معطوف شود، دفاع از یک اثر مهم را ـ که در این جشنواره‌ها بحق جایزه برده ـ نیز مشکل می‌سازند و بنیان مشروعیت هنری جشنواره برلین در فضای داخلی به چالش کشیده می‌شود.
البته نمی‌توان نقش «دیتر کاسلیک» در اوضاع عجیبی که برای جشنواره برلین به وجود آمده و فضای این جشنواره را در پانزده سال اخیر به شدت سیاسی نموده و ارزش‌های سینمایی را تا حدودی تحت‌الشعاع قرار داده نادیده انگاشت. باید مدیر کنونی جشنواره برلین را یکی از سیاسی‌ترین چهره‌هایی خواند که در تاریخ این رویداد سینمایی، زمام امور این رویداد را در اختیار گرفته و از این منظر، باید دید دولت آلمان همچنان موافق چنین رویکردی است و کاسلیک پس از ۲۰۱۶ نیز مدیریت برلیناله را در اختیار خواهد داشت؟
یکی از انتقادات اصلی منتقدین به «دیتر کاسلیک» انتخاب فیلم‌هایی است که در مقایسه با جشنواره‌های کن و ونیز، شهرت و اعتبار کمتری دارند، ولی موفقیت برخی از این آثار نظیر «جدایی نادر از سیمین» ـ که عملاً در جشنواره برلین رونمایی شد و سپس موجی در سینمای جهان به دنبال داشت ـ باعث شد تا او بتواند از کارش دفاع کند و این رویداد سینمایی را آوردگاهی برای شناختن جوان‌های آینده‌دار سینمای ایران معرفی کند؛ ادعایی که ونیز و کن نیز مطرح می‌کنند و البته در این ارتباط موفق‌تر از برلین کار کرده‌اند.
«جشنواره بین‌المللی فیلم برلین / Internationale Filmfestspiele Berlin» از ۱۹۵۱ تاکنون فعالیت مستمر و نسبتاً موفقی داشته و تلاش کرده، هم‌راستای جشنواره‌های بین‌المللی «کن» و «ونیز» عمل کند؛ اما آیا رویه کنونی این جشنواره به تقویت موقعیت این رویداد کمک خواهد کرد یا ارزش‌های سینمایی را در حاشیه اولویت‌های سیاسی قرار خواهد داد؟
پناهی شیرمرد ایرانی 