محمد باقر نوبخت، سخنگوی دولت امروز در حالی در حاشیه جلسه هیأت دولت، چرایی لغو مصوبه غیرقانونی ۱۳۸۹ دولت قبل در تغییر ساختار فضایی کشور و پروژه «ادغام و انتقال» به نهاد ریاست جمهوری را تشریح کرد که مدتی است برخی از منتقدان، از این تصمیم با نام «انحلال سازمان فضایی و ندید گرفتن موفقیت‌های کشور در این عرصه» یاد کرده و چشم بر دیگر اتفاقات این عرصه می‌بندند.
به گزارش «تابناک»، توسعه فنآوری فضایی ایران که در اواخر دهه ۶۰ جان گرفت و پس از اندکی، حرکت پرشتاب آن حیرت همگان را برانگیخت، ناگهان با ورود عده‌ای از سیاسیون و حتی دخالت برخی افراد ـ که با نام «جریان انحرافی» از ایشان یاد می‌شود ـ دچار توفان بنیان‌کنی شد که بیش از چهار سال این عرصه را دچار آشوب و پریشانی کرد و صدمات جبران ناپذیری به بخش فضایی کشور وارد آورد.
آیا جریان انحرافی سازمان را مدیریت می‌کرد؟نفوذ جریان انحرافی در این عرصه (با توجه به
انتشار اسناد موجود) و تخلفات مالی و سیاسی صورت گرفته که معاون اجرایی رئیس جمهور از محرز بودن آن‌ها خبر داده، به حدی بود که روحانی را مجاب کرد با مشورت جمعی از خبرگان و نخبگان فضایی کشور، برنامه اصولی اصلاحات در این عرصه را طراحی کرده و چندی پیش با حکمی که برای معاون علمی و فنآوری خود مبنی بر ایجاد مرکز ملی فضایی صادر کرد، حرکت برای تغییرات در این عرصه را آغاز کند.
همان گونه که انتظار می‌رفت، اعلام خبر صدور این حکم، با واکنش تند برخی رسانه‌ها و حملاتی گاه با چشمان بسته به این حکم مواجه شد که برای چند هفته به شدت ادامه داشت، تا جایی که این احتمال داده شد، شاید جنجال‌های رسانه‌ای از طریق جریان‌های خاصی هدایت می‌شود.
از طرفی در مقابل حملات بی‌سابقه رسانه‌ای علیه دولت، انتقادات غیرکار‌شناسانه و گاه ارتباط دادن تصمیم‌گیری‌های روحانی به مذاکرات هسته‌ای با پاسخ قاطع بعضی از صاحب‌نظران حوزه فضایی مواجه شد و حمایت‌های کار‌شناسان از دولت با بیان مشکلات قانونی و مدیریتی بعد دیگری از ماجرا را رقم زد.
بدین ترتیب هیاهوی رسانه‌ای آنقدر گسترش یافت که بر اساس شنیده‌ها به خانواده داخل سازمان فضایی نیز کشیده شد تا نشان دهنده رازهایی باشد که در دل سازمان فضایی ایران نهفته بود و افشای آن‌ها برای بعضی از ذینفعان خطرناک جلوه می‌کرد.
آیا فردی خاص پشت پرده انتقال غیرقانونی و سیاسی بود؟هنگامی که احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۹ در اقدامی غیرمنتظره و تعجب برانگیز، مصوبه شورای عالی اداری با نام «انتزاع سازمان فضایی ایران از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و الحاق آن به نهاد ریاست جمهوری» را رسما ابلاغ کرد، شاید کمتر کسی می‌توانست ابعاد و زوایای پشت پرده این تصمیم شتابزده و اقدام غیرمترقبه را تخمین بزند.
هرچند از همان آغاز امر، اغلب صاحب‌نظران و کار‌شناسان حوزه فضایی، نسبت به روند تصمیم‌گیری زودهنگام و سؤال برانگیز این «انتقال و ادغام» و نیز حضور یکباره صد‌ها نیروی جدید زیر نظر نهاد ریاست جمهوری با دید شک و تردید می‌نگریستند، حادثه به قدری سریع اتفاق افتاد که مجالی برای اقدام یا حتی نقد و بررسی کار‌شناسانه آن باقی نگذاشت.
با موشکافی و مرور کلی بر مکتوبات و مستندات موجود (از جمله
سندی که پیشتر در تابناک منتشر شد) می‌توان دریافت که این پروسه از مدت‌ها قبل با هدایت، پشتیبانی و نظارت مستقیم شخص مشایی و نیز همکاری تنگاتنگ وزارت علومِ وقت، پژوهشکده مهندسی جهاد، پژوهشگاه هوافضا به طور فشرده در جریان بوده است.
تصمیم روحانی قانونی استآنچه آشکار است، اینکه سازمان فضایی که بر اساس یک سیر قانونی و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی رسما در سال ۱۳۸۴ راه اندازی شده بود، در حالی با مصوبه شورای‌عالی اداری و با دستور احمدی‌نژاد در کمترین زمان ممکن از وزارتخانه جدا شد که بر اساس قوانین، تغییر جایگاه تشکیلات حکومتی از جمله این سازمان، مستلزم اخذ مصوبه قانونی از مجلس بود و تصمیمات مراجع اداری و اجرایی درباره آن وجاهت قانونی نداشت.
همین گزاره موجب شد در آن زمان برخی شخصیت‌ها، به ویژه نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اغلب کار‌شناسان و صاحب‌نظران، مخالفت‌هایی بروز دهند؛ مخالفت‌هایی که راه به جایی نبرد تا متولیان این ایده، زمینه جدایش سازمان فضایی از وزارت ارتباطات و الحاق بخش‌های مدنظر را به آن، بدون هیچ مشورتی با اکثریت صاحب‌نظران فراهم آورده و به انجام برسانند.
اکنون بنا بر آخرین اخبار اعلامی از سوی سخنگوی دولت فعلی، مصوبه غیر قانونی سال ۱۳۸۹ لغو شده و سازمان فضایی دوباره به وزارت ارتباطات برگشته است. این اقدام نشان می‌دهد، روحانی به نظر اکثریت کار‌شناسان عمل کرده است و اقدام او مشکلات قانونی را برطرف خواهد ساخت.
نظارت که نباشد…انفکاک سازمان فضایی از وزارت ارتباطات و فنآوری اطلاعات که یک وزارتخانه کاملاً فنی ـتخصصی با ماهیت و مأموریت ارائه سرویس و خدمات مخابراتی به مردم است، در عمل سازمان فضایی را از حاکمیت و نظارت عالیه فنی و نیز حساب کشی و پاسخگویی به نهادهای نظارتی و قانونی نظیر مجلس شورای اسلامی و ... خارج و به مجموعه‌ای مستقل و تحت مدیریت و مسئولیت نهاد ریاست جمهوری، به ویژه شخص خاصی که پیگیر این جدایی بود، تبدیل کرد.
مشایی و یاران وی از همان ابتدا با مخدوش کردن نقش و وظایف کارفرما، مجری و ناظر در قالب پژوهشگاه فضایی طوری رفتار کردند که نمی‌شد انتظار چندانی از روند صحیح و کار‌شناسانه تعریف مأموریت‌ها و پروژه‌های فنی و بالتبع پیشرفت مناسب آن‌ها در مراحل اجرا و حتی بودجه‌های در نظر گرفته شده داشت.
بنا به اظهارات کار‌شناسان و نیز برخی شواهد موجود، اتلاف نیرو، امکانات، زمان، بودجه و اعتبارات سنگین در این حوزه، بدون کسب کمترین نتیجه و خروجی قابل پذیرش در این مدت، بزرگ‌ترین دستاورد سال‌های پس از ادغام تبدیل شد.
انحرافی که موجب از دست رفتن نقاط مداری شدبنا بر قانون «وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فنآوری اطلاعات»، شورای‌عالی فضایی از جایگاهی ویژه و رفیع جهت سیاست‌گذاری، هماهنگی، تدوین و تصویب راهبردهای کلان و هدایت و برنامه‌ریزی فعالیت‌های فضایی کشور برخوردار است؛ بنابراین، شأن و حیطه وظایف مهم و حیاتی این شورا می‌طلبد تا با بهره‌گیری از نظریات همه بازیگران و خبرگان حوزه فضایی و نیز توانایی‌ها و ظرفیت‌های موجود، نقشه راه فضایی را مبتنی بر شرایط، الزامات و مقتضیات کشور ترسیم و تدوین کرده و نقش حساس و مستقل خود را در نظارت و هماهنگی بخش‌ها و مجموعه‌های فعال کشور اعمال کند؛ اما به دنبال تغییر جایگاه سازمان فضایی در سال ۱۳۸۹ و اعمال سیاست‌های انحرافی و عدم تشکیل منظم جلسات شورای‌عالی فضایی، عملا این شورا نیز تأثیرگذاری خود را از دست داد.
شواهد حاکی از آن است که سیطره همه‌جانبه و هدفدار جریان انحرافی بر مقدرات سازمان فضایی، موجب انحراف اهداف، برنامه‌ها و فعالیت‌های اصلی این سازمان نیز شد. طبق قانون مصوب مجلس و نیز ماده ۱ اساسنامه مصوب هیأت دولت، سازمان فضایی متولی انجام وظایف قانونی و امور مطالعاتی، پژوهشی، طراحی، مهندسی و اجرا در زمینه فناوری‌های خدمات فضایی و سنجش از راه دور و تقویت شبکه‌های ارتباطی و فنآوری فضایی در داخل و خارج از کشور است.
همچنین در تبیین شرح وظایف و اختیارات، بیشترین و مهم‌ترین مسئولیت سازمان حول محور اقدامات مطالعاتی، پژوهشی، طراحی، مهندسی و اجرا در زمینه فن‌آوری‌های خدمات فضایی و سنجش از راه دور و تقویت شبکه‌های فضایی و اجرای پروژه‌های ماهواره‌ای و سایر فناوری‌های مورد نیاز برای توسعه فنآوری فضایی و نیز مدیریت و بهره‌برداری از موقعیت‌های مداری به منظور استفاده از ماهواره‌های تحقیقاتی و کاربردی و ارایه خدمات فضایی متمرکز شده است.
اما آنچه در عمل اتفاق افتاد، غفلت کامل از مأموریت‌های ذاتی و مصوب سازمان و توجه خارق‌العاده و نامعقول به اهداف و برنامه‌های غیرضرور و نمایشی نظیر اعزام موجود زنده به فضا، پایگاه ملی پرتاب، شهرک فضایی و ... در راستای تحقق نیات سیاسی ـ تبلیغی بود.
یکی از نتایج زیانبار این نگرش غیر اصولی و انحراف در اولویت‌بندی منطقی و کار‌شناسانه فعالیت‌های فضایی و نیز سوء‌مدیریت مدیران ذیربط، از دست رفتن دو نقطه مداری ارزشمند (نقاط ۳۴ و ۴۷ درجه شرقی) از سه موقعیت مداری ایران در مدار زمین آهنگ است.
