كابوسي تلخ‌تر از تولد و زندگي يك كودك در زندان نيست. كودكاني كه به جرم مادر مجازات مي شوند. بند زنان در زندان‌ها گاهي میزبان کودکانى است که به همراه مادران زندانی خود در این زندان روزگار مي‌گذرانند، به گفته رئیس دفاتر حمایت از حقوق زنان و کودکان قوه قضايیه «زندانیان زن می‌توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند. رؤسای زندان‌ها می‌توانند در هر زندان نسبت به تفکیک و جداسازی اطفال ۲ تا ۶ سال در محل مجزا (مهد کودک) اقدام و یا نسبت به انتقال اطفال موصوف به بهزیستی یا مؤسسات نگهداری اطفال مبادرت كنند». شرايط بهداشتي و تغذيه كودكان از اهميت بالايي برخوردار است كه سازمان زندان‌ها مكلف به تامين امنيت ،آرامش و بهداشت و تغذيه اين كودكان و مادران‌شان است.
«قانون» براي بررسي شرايط زندگي اين كودكان و مادران‌شان به گفت‌وگو با پرنيان قوام، رئیس دفاتر حمایت از حقوق زنان و کودکان قوه‌قضاييه نشسته است.
چه تعداد كودك به همراه مادران خود در زندان زندگي مي كنند؟ به‌طور کلی تعداد این کودکان مانند آمار زندانیان، شناور است. یعنی به دلیل ورود و خروجی که رخ می‌دهد نمی‌توان آمار ثابتی ارائه داد. اما حدود 400 تا 430 کودک در کل کشور به همراه مادران خود در زندان نگهداری می شوند.
شرايط زندگي در زندان براي كودكان مناسب است؟ در این خصوص روانشناسان و اساتید علوم تربیتی و جامعه شناسی نظرات مختلفی دارند. برخی با نگهداری کودک در زندان و در نتیجه بهره‌مندی وی از محبت مادرانه موافقند و برخی به دلیل تاثیرات بد محیط زندان، بهزیستی یا مراکز خیریه را برای این کودکان مناسب‌تر می‌دانند. برهمین اساس معاونت فرهنگی قوه‌قضايیه طرحی طولی را در دست اقدام دارد که به مقایسه وضعیت شغلی، اجتماعی، روانی، تحصیلی، اخلاقی و خانوادگی فرزندانی که در سال‌های گذشته در زندان و در کنار مادران خود بزرگ شده‌اند با کودکانی که در بهزیستی اما دور از مادر رشد کرده‌اند، خواهد پرداخت که بدون شک نتایج این طرح، تاثیر بسزایی در تصمیم‌گیری‌های آتی خواهد داشت. در ایران براساس تبصره ماده 65 آيین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۱۳۸۰ رئیس قوه‌قضايیه با اصلاحات و الحاقات 1389 آمده است که: « زندانیان زن می‌توانند اطفال خود را تا سن دو سال تمام به همراه داشته باشند. رؤسای زندان‌ها می‌توانند در هر زندان نسبت به تفکیک و جداسازی اطفال ۲ سال تا ۶ سال در محل مجزا (مهد کودک) اقدام یا نسبت به انتقال اطفال موصوف به بهزیستی یا مؤسسات نگهداری اطفال مبادرت كنند».
در همه استان‌ها شرايط به يك شكل است؟ در اجرا، شرایط در استان‌های مختلف متفاوت است. برخی استان‌ها مثل زنجان، کودکان یا توسط اقوام یا در بهزیستی نگهداری می‌شوند و کودکی در زندان نیست که نیاز به تمهیدات خاصی باشد، در مقابل در استان کرمانشاه کودکان تا 5 سال در مهدکودک زندان نگهداری می‌شوند.
آيا در زندان، مهد كودك براي اين كودكان تاسيس شده است؟در برخی از استان‌ها مثل مرکزی، کرمان و کرمانشاه و چند استان دیگر مهدکودک برای فرزندان زنان زندانی ساخته شده و در برخی از استان‌ها، یک یا چند اتاق از زندان به مادران شیرده و فرزندان‌شان اختصاص داده می‌شود. برای زندان زنان استان تهران، مهدکودکی ساخته شده که هنوز راه اندازی نشده است. با این حال در استان تهران، زنان باردار و مادران شیرده و کودکان‌شان در بخشی مجزا، که از سایر بخش‌ها مجهزتر است و توسط شهرداری تامین و نگهداری می‌شوند.
دليل نگهداري كودكان در زندان نبود سرپرست، خارج از زندان است يا مادران آنها تمايل دارند كه كودكان را نزد خود نگهداري كنند؟بیشتر مادران حتی با وجود اقوامی در خارج از زندان، تمایل دارند که کودکان خود را تا 2 سالگی در کنار خود و در زندان نگهداری کنند که اگر بیماری واگیرداری نداشته باشند، منعی ندارد. پس از دوسالگی، عموما کودکان به بهزیستی یا اقوام سپرده می‌شوند.
آيا براي نگهداري كودكان جنسيت مهم است ؟و با توجه به جنسيت مدت زمان مراقبت و نگهداري از كودكان متفاوت خواهد بود؟در نگهداری کودکان در زندان و در کنار مادر، جنسیت مهم نیست. در واقع جنسیت کودک در اعطای مجوز نگهداری در زندان و در مدت زمان مراقبت از کودک، تفاوتی ایجاد نمی کند و از این نظر دختر و پسر یکسان هستند.
با توجه به محيط زندان كه در آنجا خلافكاران حضور دارند امنيت كودكان چقدر تامين مي‌شود؟بخشی که زنان باردار و شیرده و کودکان‌شان نگهداری می‌شوند، سلول و بخشی جداست. البته در همه جای زندان امنیت حاکم است که زندانیان این بخش هم از امنیت کامل برخوردارند.
بهداشت و آموزش در زندان براي كودكان چگونه است؟ تغذيه كودكان كه تغذيه خاصي است آيا اين مسئله مد نظر است؟ آيا در اين زمينه كاري انجام شده است؟معمولا برای این بخش مسائل بهداشتی به صورت جدی‌تر رعایت می‌شود. در خصوص مسائل آموزشی، اگر مهدکودک مجزا داشته باشند، به دلیل اینکه مهدها زیر نظر بهزیستی هستند، برنامه ریزی و آموزش‌های خاص تمام مهدکودک‌ها اجرا می‌شود. اگر اتاق یا بخش ویژه زنان باردار و شیرده باشد، سعی شده که وسایل بازی و یا کتاب‌های قصه در حد بضاعت زندان در این اتاق‌ها فراهم باشد. برای این کودکان، در صورت نیاز، شیرخشک تامین می‌شود و خیرین هم به این بند عنایت ویژه‌ای دارند.
برای مادران باردار و شیرده مانند سایر زندانیان امکان استفاده از کتابخانه زندان و مطالعه کتاب‌های تربیتی و شرکت در برنامه‌های مذهبی و فرهنگی مهیاست. علاوه بر این امکان ادامه تحصیل براساس ماده 131 آيین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها فراهم است. این ماده تصریح کرده است که: «به منظور سواد‌آموزی و ارتقاي سطح معلومات و جلوگیری از اتلاف وقت زندانیان و همچنین تقویت اراده و پرورش فکر و استعدادهای نهفته آنان در کلیه زندان‌ها از طریق وزارتخانه های مربوطه و مؤسسات آموزشی، علمی و فنی، حرفه‌ای و دولتی یا وابسته به دولت و یا سازمان‌های خیریه و نهضت سواد آموزی، تحت نظر واحدهای مربوط در زندان، آموزش فنی، حرفه‌ای و مذهبی داده می‌شود».
امكان ملاقات برای مردان یا زنان زندانی پس از رفتن كودكان به بهزیستی یا نزد اقوام وجود دارد؟ براساس ماده‌های 176 و 177 شرایط ویژه‌ای برای مردان و زنان زندانی از جهت ملاقات با فرزندان دیده شده است. بر این اساس زوج یا زوجه، پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان زندانی و همچنین پدر و مادر همسر وی حق دارند طبق شرایط ملاقات‌های هفتگی، با زندانی ملاقات کنند. همچنین زندانیانی که حسن رفتار و کردار داشته باشند با صلاحدید رئیس زندان می‌توانند با همسر و فرزندان و پدر و مادر و برادر و خواهر و پدر و مادر همسر خود با حضور مامور مراقب، ملاقات حضوری داشته باشند.
جرم مادر در مدت زمان و نوع نگهداري تاثيري دارد يا خير؟خیر، مگر اینکه جرم او کودک آزاری باشد، یعنی مادر باعث آزار کودک خود یا کودک دیگری شده باشد و یا اینکه در زندان طفل خود را آزار دهد که در این صورت کودک به بهزیستی تحویل داده می‌شود.
تغذيه و بهداشت مادران زنداني در دوران شير دهي چگونه است؟براساس ماده 88 و 89 آيین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها برنامه غذایی زندانیان به تناسب فصول سال به وسیله مدیرکل هر استان تصویب و به زندان‌ها ابلاغ می‌شود. ادارات مالی و تدارکاتی و انبارهای زندان بر طبق برنامه تنظیمی نسبت به تامین اعتبار و تهیه و تحویل مواد اولیه و دقت در مرغوبیت نوع آن اقدام می‌كنند. غذای روزانه در سه وعده به ترتیب زیر به زندانیان داده می‌شود صبحانه، ناهار، شام و اغذیه لازم که دارای کالری و ویتامین‌های کافی باشد طبق برنامه‌های غذايی مصوب و متناسب با شرايط آب و هوا در هر محل با چای و آب آشامیدنی سالم در اختیار زندانیان گذارده می‌شود. همچنین براساس تبصره دو این ماده زندانیان بیمار طبق برنامه و نظریه پزشک معالج در مدتی که برای آنان تعیین شده است از غذای مخصوص بهداری استفاده خواهند كرد.
