چشمه‌ای که در اساطیر نیز از آن یاد شده و شرط وصلت «فرهاد و شیرین» حفر کانالی از آبگیر کنار آن تا بیستون آمده، خشک شد. آن هم در عرض کمتر از یک ساعت!
به گزارش «تابناک»، چشمه های طاق بستان کرمانشاه که بخشی از هویت اصلی این اثر ملی هستند، حدود ۶ ماه پیش در کمتر از ۴۰ دقیقه در پی اتفاقی عجیب و بی سابقه خشکیدند و ثبت جهانی این اثر تاریخی را با مشکل جدیدی روبه‌رو کردند. این چشمه ها از هزاران سال پیش در شمال شهر کرمانشاه و در جوار طاق های ساسانی جاری بود و هزاران هکتار از اراضی کشاورزی را آبیاری و آب اهالی روستای طاق بستان را تأمین می کرد که اکنون خشک شدن آن موجب نگرانی اهالی منطقه و همچنین مسئولان شده است.
در این میان دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران در این باره نامه‌ای را به معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی داده بود که هم‌چنان از پاسخ آن خبری نیست. از این رو، با انتشار متن نامه یادشده، شاید گامی برای رسیدگی به این یادگار طبیعی و فرهنگی برداشته شود.
حال و روز چشمه طاق بستان، پیش و پس از خشک شدن نامه دیده بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران به شماره 0014-94 در تاریخ 15/9/1394 به معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی ارسال شده است. متن نامه ارسالی بدین شرح است:
همان گونه که آگاهی دارید چشمه تاریخی و ارزشمند طاق بستان یکی از مهم ترین میراث فرهنگی کشورمان، چندی است که به خاطر دخالت های نا به جای انسانی در زیست بوم منطقه خشک شده است. بی شک خشک شدن این چشمه نمی تواند بی ارتباط با روند حفظ این میراثِ فرهنگی ارزشمند باشد. پژوهش یکی از فعالان این حوزه و پرس و جو از استادان و متخصصان امر دلایل زیر را برای این رویداد نشان می دهد:
1. نبود مطالعات باستان شناسی، معماری، زیست بومی، زمین شناسی و آب شناسی.
2. نقض کنوانسیون های جهانی مبنی بر دخالت در سازه های باستانی و تاریخی تحت هر عنوان.
3. ساخت و سازهای گسترده در حریم درجه یک این یادمان، که از دهه شصت آغاز و در ده سال گذشته با خانه های چسبیده به حریم اثر، رستوران ها و کبابی ها و دیگر فروشگاه ها به اوج خود رسیده است.
4. دخالت در زیست بوم منطقه، از جمله حفر چاه های غیرمجاز در بالادست و پایین دست. از جمله پادگان نظامی سپاه در خیابان ظفر، در حریم کوهیِ تاق بستان در منطقه ی کِنِشت در 5 کیلومتری تاق بستان، دارای دو حلقه چاه غیرمجاز بزرگ بوده و هم چنین برداشت غیرقانونی آب در سراب نیلوفر که بر پایه ی سخن مردم بومی به دیگر کشورها فروخته می شود.
5. دخالت در نمای میراث که با ادعای برگشت به سیمای کهن، بدون داشتن هرگونه سند و مدرکی، انجام شده و مورد تأیید باستان شناسان نبوده و نگاره های قاجاری و نقاشی ها چیز دیگری را نشان می دهد.
6. استفاده از لودر و بیل مکانیکی و دریل هنگام تغییرات در تاق بستان به وسیله کارگران معمولی و ایجاد آلودگی شدید صوتی، که دو سال پیش در خبرگزاری ها بازتاب گسترده داشت.
7. ساخت کارخانه آب معدنی در نزدیکی تاق بستان.
افزون بر موردهای یاد شده می توان دو مورد بی مبالاتی مرتبط با وظیفه میراث فرهنگی را نیز افزود:
1. نبود یک دفتر برای پایگاه میراث طاق بستان (هم اینک نیروها در کانکس مستقر هستند).
2. عدم بررسی و آسیب شناسی سنگ نگاره ها که هم اکنون شوره بر آثار نمایان شده است.
پرسش مهم این است که: چشمه و کوهی که هزاران سال بر جا بوده چرا باید با دخالت و ندانم کاری و سوء مدیریت به این روز افتد؟ و اثر گرانقدر و تاریخی و هویتی ای که بر آن کوه نقش بسته چرا تا به این حد نا به سامان است؟ در حالی که گفته می شود چندین میلیارد تومان برای مرمت آن هزینه شده [در صورتی که مرمت برخی آثار کشور در گرو تنها چند میلیون تومان است] و اکنون وضعیت مناسبی ندارد.
و اما هم اکنون، باید از همه کارشناسان مربوطه، زمین شناس، مرمت گر، باستان شناس، زیست بوم، پژوهشگر آب و جغرافیا و ... دعوت به عمل آورد تا با مطالعه و بررسی و پژوهش بدون شتاب در یکی دو سال و با نظارت پژوهشگاه میراث فرهنگی مرکزی علل را بررسی کرده و در صدد رفع آن برآیند تا در سال های آتی و پس از ثبت جهانی دچار رخداد ناگوار مشابهی (خشک سالی) نشویم. زیرا هم چنان که دیدیم برگشت آب موقتی بود و مدتی پیش دوباره خشک شد که به باور زمین شناسان چیزی عجیب نبوده و نیست.
با عنایت به توجهی که جنابعالی به سازمان های مردم نهاد دارید، خواهشمندیم برنامه های سازمان متبوع تان را برای پی گیری مشکلات موجود در مجموعه ارزشمند طاق بستان و رفع نگرانی دوستداران میراث فرهنگی به آگاهی ما برسانید. پیشاپیش از همکاری و همراهی شما سپاس گزاریم.
مسئولان در این باره چه نظری دارند؟در پی انتشار خبر خشک شدن این چشمه های کهن، امیریان، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان کرمانشاه به مهر گفت: کاهش ۴۶ درصدی بارش باران و عدم بارش برف در سال ۹۴ و همچنین گرمای هوا موجب خشکیدگی چشمه های طاق بستان شده است. نوسان آب طبیعت چشمه کارستی طاق بستان است، به طوریکه در برخی از ماه ها این چشمه طغیان آب داشته و در ماه هایی چون آبان ۹۱ و ۹۲ آبدهی اضافی به صفر رسیده است.
گفت: خشکیدگی این چشمه ها به یکباره نبوده و طبق یک اندازه گیری که از میزان سر ریز چشمه به صورت ماهانه صورت می گیرد، در فروردین ماه امسال سر ریز چشمه ۱۴۷۷ لیتر در ثانیه بوده که یک ماه بعد به ۹۸۵ لیتر در ثانیه و در ۱۲ خرداد ماه به ۳۲۳ لیتر در ثانیه رسیده است و این به معنای کاهش تدریجی تخلیه آب از چشمه طاق بستان است.
او گفت: نوسان آب طبیعت چشمه کارستی طاق بستان است، به طوریکه در برخی از ماه ها این چشمه طغیان آب داشته و در ماه هایی چون آبان ۹۱ و ۹۲ آبدهی اضافی به صفر رسیده و تنها قابلیت تامین آب شرب اهالی مردم ساکن طاق بستان را داشته است.
امیریان گفت: از سال ۷۶ که وارد دوره خشکسالی شده ایم در ۱۲ سال از آن، میزان بارش کمتر از میانگین سالانه بوده و از سوی دیگر کاهش بارش برف در سال های اخیر دست به دست هم دادند تا کمترین دبی تخلیه آب بجای آبان ماه در تیر ماه اتفاق بیفتد.
او در پاسخ به این سوال که آیا آب رفته به جوی بازمی گردد؟، گفت: روستای طاق بستان که قدمتی دیرینه دارد و در حدود ۳۰۰ خانوار را در خود جای داده است، به دلیل داشتن حق آبه از چشمه های طاق بستان، مستقیما از خود چشمه تامین آب می شدند که در پی خشکیدگی آن، با مشکلی حاد روبه رو شده اند.از سوی دیگر به دلیل قرار داشتن روستا در طرح ساماندهی تاکنون هیچ اقدامی نه از سوی مسئولان و نه مردم روستا برای نصب انشعابات آب و فاضلاب صورت نگرفته است.
مبادا چشمه ها را دستکاری کنیم!همچنین، داوود رضا عرب، عضو کمیته تخصصی منابع آب شورای تحقیقات آب کشور در مورد علت خشک شدن ناگهانی چشمه های طاق بستان کرمانشاه گفت: این یک پدیده زیست محیطی است، چشمه های طاق بستان از نوع کارستیک است به این معنا که همواره احتمال خشک شدن ناگهانی و در عین حال بازگشت دوباره آب به آن وجود دارد.
وی افزود: مبنای آبرسانی به چشمه های کارستیک فشار آب است به این معنا که ممکن است از غار یا شکافی در زمین، آب با فشار به این نوع چشمه وارد شود. در واقع منبع تامین آب چشمه های کارستیک مانند چشمه های عادی از رودخانه ها یا منابع زیر زمینی نیست، بنابراین ممکن است در صورت افت فشار ، آب ورودی به این چشمه ها قطع و چشمه به صورت ناگهانی خشک شود.
این استاد دانشگاه گفت: اگر این افت فشار به صورت طبیعی رخ دهد آب دوباره به چشمه باز می گردد اما اگر بر اثر دستکاری و دخالت انسان به عنوان مثال برای ایجاد تونل یا انتقال آب باشد، ممکن است راه ورودی آب مسدود شود و دیگر چشمه احیا نشود.
او با بیان اینکه بارها دیده شده که به علت دستکاری، راه های ورودی آب به این نوع چشمه ها مسدود شده و دیگر آب به حوضه بازنگشته است، بنابراین چشمه برای همیشه خشک می شود، ابراز امیدواری کرد: این موضوع در چشمه های طاق بستان صدق نکند.
به گفته این استاد دانشگاه خشکسالی و کاهش بارندگی هم در روند خشک شدن این چشمه ها تاثیرگذار است.
باز هم پای حفر چاه‌های غیرمجاز در میان استابراهیم رضایی بابادی استاندار کرمانشاه پیش تر گفته بود پیگیری خشک شدن چشمه های طاق بستان ادامه دارد، موضوع اکنون برای ریشه یابی دقیق در حال بررسی است و از دستگاه های اجرایی خواسته شده که با جدیت روی این موضوع کار کنند تا شرایط بهتری در مجموعه طاق بستان حاکم شود.
همچنین کاظمی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه با اشاره به خشک شدن چشمه های چند هزار ساله سراب طاق بستان در مدت 24 ساعت، گفت: این پدیده می تواند در اثر عواملی همچون خشکسالی های پی در پی و حفر چاه های غیرمجاز در بالادست چشمه در داخل منطقه تنگه کنشت باشد.
او گفت: انجام حفاری و بازسازی چشمه بدون مطالعه زیست محیطی، احداث کانال های زهکشی و هدایت آب به خارج از محوطه طاق بستان و حفر چاه توسط سازمان پارک ها و فضای سبز در بالادست چشمه نیز از عوامل مهمی هستند که در خشک شدن سراب طاق بستان تاثیر بسزایی دارند.
علت خشک شدن چشمه طاق بستان را در ویدیو «تابناک» ببینید:
