طرح جدید سعودی ها برای آشوب در عراق و مقابله با ایران

پس از شکست نقشه فتنه شیعی- سنی و برملا شدن ضعف نیروهایی که ریاض و واشنگتن به آنان امید بسته بودند و نیز کاهش نفوذ داعش در سراسر منطقه و در پی آن عزم جهانی برای رویارویی با افراط گرایی تکفیری به نظر می رسد نقشه جدید عربستان نیازمند جستجوی عنصری متفاوت ست که محور آن بر رویارویی با ایران متمرکز است به گونه ای که این بار عناوین متفاوتی داشته باشد.

در این میان عربستان چیزی را بهتر از سردادن شعار «ناسیونالیسم عربی در مقابله با  ایران» نیافته است شعاری که مجال فعالیت آن را در بین محافل شیعه نیز فراهم می کند و امکان در پیش گرفتن رویکردهای سیاسی جدیدی را برایش فراهم می کند که قبلا  با شعار «دشمنی شیعه و جلوگیری ازنفوذ آنان» برایش محال  بود.

حدود یک سال پیش عربستان در پوشش رسمی به عراق بازگشت و سفارتخانه خود در بغداد را بازگشایی کرد و به این ترتیب به دو دهه محدودیت حضور خود در عراق به کانال های امنیتی پایان داد.

تحول موضع ریاض در قبال بغداد که با گشایش دیپلماتیک در برابر همسایه شمالی خود و پس از پایان نخست وزیری دشمن سرسخت آن یعنی نور المالکی همراه شده بود، به سرعت روی واقعی خود را نشان داد، تا جایی که عراقی ها مواضع عربستان در قبال خود را منفی دانسته اند.

در این شرایط زمان زیادی طول نکشید که ائتلاف حاکم عراق لزوم بیرون راندن سفیر جدید عربستان در بغداد را خواستار شده و او را به نادیده گرفتن اصول فعالیت دیپلماتیک و ادامه اظهارات غیر قابل قبول متهم کرد و در این را ه حتی کسانی که حامی گشایش روابط با عربستان بودند، با ائتلاف حاکم همراه شدند.

پس از آن ثامر السبهان سفیر ریاض در بغداد که پیشینیه امنیتی داشت، از سفارت بیرون رانده شد و عبدالعزیز الشمری  کاردار سعودی مسئولیت سفارت را عهده دار شد و تا این لحظه هنوز جانشینی برای السبهان تعیین نشده است.

اما به نظر می رسد السبهان که اخیر به عنوان وزیر مشاور امور خلیج فارس در دولت سعودی تعیین شد، وزیر همه چیز است جز پستی که آن را تصدی کرده است، زیرا وی این روزها تکاپوی متعدد منطقه ای داشته است که سفر به بیروت بخشی از آن است و جالب اینکه هیچ یک از این کشورها با شورای همکاری خلیج فارس هیچ ارتباطی ندارند در نتیجه این تکاپو بیانگر پافشاری ریاض بر ادامه نقش قبلی او یا همان تلاش برای  تشکیل مجدد محور سنی به دور از وجهه دیپلماتیک است با این تفاوت که این بار این تلاش ها فقط به عراق محدود نمانده است.

در ارزیابی این تکاپوی ریاض می توان گفت که عربستان در تلاش است در برابر جبهه داخلی عراق قد علم کرده و در این کشور نفوذ پیدا کند و از این طریق تا جایی که ممکن است شخصیت های عراقی را که متحد ایران هستند از مراجع تصمیم گیری عراق دور کند. در این راه سعودی ها معتقدند هنوز نتوانسته اند در بین بازیگران تاثیرگذار در ساختار «عراق جدید» و یا «عراق پس از داعش» جایی را از آن خود کنند.

مرجعیت تصمیم گیری در کاخ های جده و ریاض کاملا متقاعد شده است که باید قواعد بازی خود را در منطقه به ویژه عراق تغییر دهد زیرا عراق به مثابه آزمایشگاه  منطقه ای مهمی است.

این رویکرد جدید سعودی که با سکوت همراه است مبتنی بر سرمایه گذاری در رویکردهای ناسیونالیسم عربی به عنوان جایگزینی برای طایفه گرایی و استفاده از عامل مذهب است که لازمه آن دفاع از اهل تسنن در رویارویی با افزایش نفوذ ایران در منطقه است .

در این میان باید در نظر داشت دو دلیلی که عربستان را به این نتیجه رسانده است عبارتند از:

اول: پس از هم پاشیدگی پدیده تروریسم و پیام های بین المللی با این مضمون که پرونده تروریسم به زودی بسته می شود، بهره برداری از عامل مذهب برگه سوخته ای به شمار می آید.

دوم: احساس نیاز به جذب گستره تر شیعیان عراق که این اقدام از طریق اظهارات مذهبی سابق برای عربستان قابل تحقق نیست.

در این راستا دست اندرکاران پرونده عراق در عربستان در تکاپوی فراهم کردن فهرستی از شخصیت های عراقی هستند که رویکردها و پیشینه ملی گرایی داشته و یا به ناسیونالیسم عربی تمایل دارند با این هدف که تعداد بیشتری از این شخصیت ها به ویژه شیعیان را جذب کرده و و سیاست باز را با آنان در پیش بگیرند و کانال های ارتباطی همیشگی را با آنان برقرار کنند.

عملا نیز ریاض مجموعه دیدارهایی را با شخصیت های عراقی در بغداد و بیروت ترتیب داد که برخی از این افراد قبلا با سیاست های عربستان در عراق ارتباطی نداشته اند.

همه این تکاپوها زیر نظر ثامر السبهان انجام می شود و او در  سفر اخیر  به بیروت به وضوح در حضور میزبانان خود از رویکرد جدید کشورش در عراق صحبت کرد.

نکته قابل توجه اینکه چه بسا دلیل انتخاب بیروت برای ترتیب دادن برخی از این دیدارها این باشد که عربستان از تنگنایی که چنین دیدارهایی در سفارت بغداد ایجاد خواهد کرد، دور بماند.

عربستان بر اساس رویکرد سیاسی جدید در قبال عراق، در تکاپوی ایجاد منطقه آزاد در شهر مرزی عرعر در نزدیکی مرزهای عراق برآمده و امیدوار است این نقشه پوششی برای تلاش هرچه فعال تر و امن تر برای افراد مختلفی باشد که در داخل عراق با ریاض همکاری دارند و از این راه بتواند از تنگناها و محدودیت های امنیتی و لجستیکی در بغداد در امان بماند تا بازار جدید فضای بازی را برای تکاپوی جدید سعودی فراهم کند؛ تکاپویی که نیازمند تلاش گسترده و فراگیرتر در مرحله بعدی است.

عربستان پیش از رویکرد جدید، فعالیت خود در نقطه مرزی را در سطح دیگری آغاز کرد به این معنی که با شیوخ و سران عشایر و قبایل دورترین نقاط جنوب عراق که تا شهرهای مرزی سعودی نیز امتداد می یابند، ارتباط برقرار کرد و عملا نیز در جلب دوستی برخی از سران عشایر جنوب عراق موفق شد.

بخش دیگری از این تکاپوی سعودی زمانی نمود یافت که در بین میهمانان جشنواره سالانه «جنادریه» در عربستان که چند روز پیش برگزار شد، شخصیت های عراقی نیز دیده شدند حال آنکه ریاض تمایل زیادی داشت  این بار مهمانان جدیدی را دعوت کند و کسانی که در جریان این موضوع قرار داشتند، معتقدند گزینش میهمانان این جشنواره اتفاقی نبود.

برگزاری کنفرانس ها و نشست های متعدد را نیز باید به مجموعه تکاپوی جدید ریاض در  افزود و در نظر داشت که این نشست ها  به شکل غیرعلنی برگزار شده و هدف از آن بررسی مسائل ناسیونالیسم عربی و راههای مقابله با خواسته های ایران است.

با این توضیحات سوالی که اکنون مطرح است اینکه ریاض رویکردهای جدید خود را چگونه عنوان می کند؟

مراجع تصمیم گیر در عربستان معتقدند برای ورود به صحنه سیاسی عراق چاره ای جز برگزاری انتخابات وجود ندارد و این تنها راهی است که ضامن ادامه تلاش های عربستان برای رسیدن به مراجع تصمیم گیری در بغداد است.

از همین رو می توان به دلیل تمرکز سعودی بر کانال های گسترده ارتباطی با جریان ها و شخصیت های عراقی پی برد زیرا این اقدام برای ریاض چیزی جز مقدمه ای برای سرمایه گذاری در انتخابات پارلمانی عراق نیست.

با اینهمه هنوز یک مانع سر راه تلاش های سعودی قرار دارد و آن قانون انتخاباتی است که به هویت اشخاصی مربوط می شود که احتمالا در انتخابات پیروز خواهند شد و از آنجا که ریاض با قطع پل ارتباطی با بیشتر احزاب سیاسی تاثیرگذار بغداد روبه رو است، راهی جز متوسل شدن به شخصیت های مستقل و تلاش برای سرمایه گذاری بر آنان ندارد.

برای تحقق این هدف نیز راهی جز قانون انتخاباتی مبتنی بر حوزه های فردی و تک رایی وجود ندارد؛ سیستمی که اگر تصویب شود ریاض امیدوار است  حدود 200 نماینده در پارلمان جدید با رویکردهای آن همراه باشند یا دست کم نمایندگان جدید از بین کسانی باشند که تمایلی به ائتلاف با تهران ندارند.

این موضوعی است که مراجع سیاسی و مذهبی عراق نسبت به آن هشدار داده اند و با وجود اینکه درخواست هایی برای در پیش گرفتن سیستم رای گیری تک رایی مطرح شده است اما پیش بینی می شود این درخواست در روزهای آینده فروکش کند.

نکته قابل توجه دیگر اینکه در دو هفته گذشته و در پی روی کار آمدن دولت جدید آمریکا، ریاض نسبت به تلاش های خود در عراق رضایت بیشتری احساس می کند زیرا از اظهارات دونالد ترامپ این برداشت را کرده است که حاشیه گسترده تری برای فعالیت آن در بغداد فراهم شده است به ویژه اینکه رئیس جمهور جدید آمریکا در هر مناسبتی از ایران و حضور آن در عراق انتقاد و شکایت کرده است.