محیط‌زیست استان‌های غرب و جنوب کشور در سال گذشته فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشت، سالی که در آن اتفاقات تلخ و شیرین بسیاری رخ داد که می‌توان به موارد بسیاری اشاره کرد، اما بی‌گمان موضوع آلودگی هوا اصلی‌ترین، مهم‌ترین و بی‌تردید چالش‌برانگیزترین رخداد زیست‌محیطی سال ۹۵ است.
باید به این نکته اشاره‌کنیم که بیشتر از یک دهه از تولد پدیده شومی به نام ریزگردها می‌گذرد؛ به‌راستی بعد از گذشت یک دهه از زندگی در کنار ذرات ریزی که در مقابل هجوم گسترده آن‌ها هستیم، چه باید کرد.
کارشناسان حوزه محیط‌زیست در خصوص اثرات و نتایج ریز گردها بارها سخن گفته‌اند و سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز می‌گوید که بارها از طریق مجامع بین‌المللی برای جلوگیری از تداوم ورود این ذرات ریز تلاش کرده است؛ اما سؤال اصلی اینجاست، آیا اتفاق امیدوارکننده‌ای رخ‌داده است؟
امواج ریز گرد در یک دهه گذشته سد طبیعی بسیار مستحکمی را در پیش روی خویش دیده‌اند، سد طبیعی که اگر در سال‌های اخیر در برابر هجوم بی‌سابقه ذرات ریز معلق کمتر از دو و نیم میکرون مقاومت نمی‌کردند امروز شرایط محیط‌زیست انسانی استان‌های زاگرس نشین بسیار پیچیده و بحرانی‌تر شده بود.
این در حالی است که اثرات بی‌شمار گردوغبار بر روی سلامتی مردم موضوع بسیار مهمی است که در سال‌های اخیر هزینه‌های بسیاری را بر اهالی غرب و جنوب کشور تحمیل کرده است. ریزگردها در یک دهه اخیر بیش از ۲۰ استان کشور را درگیر خویش کرده‌اند تا بدین ترتیب سلامتی بیش از میلیون‌ها ایرانی با تبعاتی چون بیماریهای حاد تنفسی، قلبی و عروقی دست‌به‌گریبان باشد.
اثرات مستقیم و غیرمستقیم پدیده گردوغبارگردوغبار یکی از مخاطرات طبیعی و از بلایای جوی است که می‌تواند مسبب برخی مشکلات در سلامتی افراد شده و یا بیماریهای موجود را تشدید کند.
تحقیقات بیانگر آن هستند که ذرات گردوغبار از مخاطرات عمده در بخش بهداشت عمومی و سلامت است. برخی از این اثرات مستقیم بوده و برخی به شکلهای غیرمستقیم تأثیرگذار هستند. از اثرات مستقیم آن‌ها می‌توان به افزایش مرگ‌ومیر، افزایش بیماریهای تنفسی، قلبی و عروقی، سرطان ریه و ... اشاره کرد.
افزایش پذیرش بیماران در بیمارستانها به هنگام وقوع طوفانهای گردوغبار ازجمله پیامدهای ناشی از این پدیده است.
عوارض ریزگردها
مرگ زودرس در افراد مبتلابه بیماریهای قلبی و ریوی
حملات قلبی غیر کشنده
ضربان قلب نامنظم
تشدید آسم
کاهش عملکرد ریه
افزایش علائم تنفسی مانند تحریک راه‌های هوایی، سرفه و یا تنفس مشکل
و در مواردی که ذرات دوده وارد بدن شوند، ابتلا به سرطان ریه
نگاهی به عوارض پدیده گرد و غبار در خوستانریزگردهای خوزستان بحرانی زیست‌محیطی برای این استان است. به‌رغم اینکه این روزها کارشناسان بخشی از کانون این ریزگردها را داخلی و ناشی از خشک شدن تالاب‌هایی نظیر هورالعظیم می‌دانند، اما مسئولان تأکیددارند با آبگیری این تالاب منشأ این ریزگردها داخلی نیست.
دوسوم این تالاب در کشور عراق و یک‌سوم آن در ایران واقع است. علاوه بر تغییرات آب‌وهوایی منطقه، عوامل دیگری نیز به خشک شدن بخش بزرگی از این تالاب انجامیده است. این تالاب برای اکتشاف نفت خشک و ازآن‌پس بحرانی به نام ریزگردها بروز کرد.
گردوغبارها و ریزگردها در چند سال اخیر در ایران افزایش‌یافته‌اند که علت آن خشک شدن تالاب‌های ایران و عراق است. با انتقال آب و خشک شدن بیش از ۲ میلیون هکتار از تالاب‌های عراق و بیش از ۴۰ درصد تالاب‌های خوزستان، این تالاب‌ها تبدیل به کانون ریزگرد شده و یکی از راه‌حل‌ها برای حلّ این معضل، احیای تالاب‌ها است.
ریزگردها به‌صورت جزئی از سال ۱۳۸۲ در اهواز دیده شد و از سال ۱۳۸۴ به‌صورت عمده و جدی، در قالب مشکلی بزرگ خودنمایی کردند
.
گردوغبار خوزستان و پیامدهای آناین بحران باعث شده است شهر اهواز به‌عنوان مرکز این استان از سوی سازمان بهداشت جهانی به‌عنوان یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان معرفی شود.
ریزگردها طی سال‌های گذشته، باعث مشکلات تنفسی ساکنان اهواز شده است. سالانه حدود ۲۲ هزار نفر در استان خوزستان به دلیل مشکلات ناشی از آلودگی هوا و ریزگردها به بیمارستان و مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. طی سال گذشته نیز در پی بارش باران اسیدی در این استان، برای صدها نفر مشکلات تنفسی پیش آمد که آنان را به بیمارستان کشاند.
تعطیلی مدارس، تعطیلی ادارات، قطعی برق، قطعی آب، اختلال در تنفس و … بخش‌هایی از مشکلاتی است که مردم خوزستان با ریزگردها تجربه کرده‌اند. اما اوج تلاقی این تجربه‌های تلخ بهمن‌ماه سال گذشته بود که بازهم گردوغبار مردم خوزستان را غافلگیر کرد. ۸ بهمن مردم شهر اهواز طوفان، خاک شدید و در لحظاتی نیز بارش باران را شاهد بودند، به‌طوری‌که آسمان این شهر شکلاتی‌رنگ شده بود.
قطعی برق در مناطق مختلف اهوازاما چیزی که بیشتر از همه خوزستانی‌ها را آزار داد طی سال گذشته قطعی برق بود، هشتم بهمن‌ماه به دنبال قطع برق در اهواز مدیر روابط عمومی شرکت توزیع نیروی برق اهواز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: براثر طوفان شدید حادث‌شده در اهواز تاکنون ۱۵ خط قطع‌شده که به خاطر بریدگی سیم‌های برق در این خطوط قطع برق داشته‌ایم.
حمید چیت چیان وزیر نیرو هم در حاشیه سفرش به خوزستان گفت: مشکل قطعی آب و برق در خوزستان به دلیل بروز هم‌زمان، پدیده گردوغبار و رطوبت ۹۶ درصدی ایجاد شد که تأسیسات به‌جای عایق شدن، هادی شده و از مدار خارج می‌شوند.
وی افزود: هیچ حادثه‌ای در تأسیسات برق استان خوزستان به وجود نیامده و شرایط محیطی این اتفاق را ایجاد کرده که البته بی‌سابقه بوده است.
چیت چیان بیان کرد: ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای تغییر خطوط انتقال و پست‌های استانی تخصیص داده شده که پوشش آن‌ها عایق شود.
در همین روز گردوغبار مانع اقامه نماز جمعه اهواز شد و مردم نماز وحدت خواندند، موضوعی که برای اولین بار بود که در این شهر اتفاق می‌افتاد.
نیمه‌تعطیل شدنِ شهر اهواز در پیِ آلودگی هوا
اما دو هفته بعد این بحران با تأثیری که بر قطعی آب و برق داشت، شکل دیگری از خود را نشان داد و زندگی مردم خوزستان را فلج کرد.
از نخستین ساعت‌های بامداد شنبه، ۲۳ بهمن ۱۳۹۵، آب و برق در اغلب شهرهای بزرگ خوزستان قطع و مراکز آموزشی و اداره‌ها تعطیل شدند. مغازه‌ها و مراکز تجاری نیز در این روز اغلب تعطیل شدند.
گردوغبار شدید و رطوبت زیاد علت این وضعیت اعلام شد. گردوغبار و پس‌ازآن بارش باران در روزهای متوالی، مکرر باعث قطع برق در اهواز شد و زندگی را مختل کرد.
شنبه ۳۰ بهمن مجدد گردوغبار به خوزستان هجوم برد و مردم از بامداد با هوایی با طعم خاک مواجه شدند که حتی تنفس را برای آن‌ها سخت کرد.
از روز قبل طبق اعلامیه‌های هواشناسی معلوم بود که خوزستان نخستین روز هفته خود را با گردوغبار شدید سپری خواهد کرد و به‌نوعی این آمادگی در مردم ایجادشده بود.
اداره کل مدیریت بحران استانداری خوزستان از همان شب قبل و با توجه به‌پیش بینی این وضع، اقدام به تعطیلی مدارس بیش از ۲۰ شهرستان استان خوزستان ازجمله اهواز، کارون، باوی، بستان، حمیدیه، شوش، آبادان، خرمشهر، اروند، شادگان، دشت آزادگان، هویزه، ماهشهر، امیدیه، آغاجاری، دزفول، رامهرمز، رامشیر، گتوند و شوشتر، دزفول و دهدز کرده بود.
تماس تلفنی ابتکار با وزیر بهداشت عراقبحران به آنجا رسید که اول اسفند سال گذشته رئیس سازمان محیط‌زیست در تماس تلفنی ضمن تشریح تأثیرات منفی طوفانهای گردوغبار حاصل از کانون‌های موجود در عراق بر ایران، خواستار همکاری کشور همسایه برای رفع این چالش مهم شد.
ابتکار در این گفتگوی تلفنی ضمن تأکید بر ضرورت افزایش همکاری‌های دوجانبه به‌ویژه در حوزه محیط‌زیست، خواستار اجرایی شدن یادداشت‌های همکاری دو کشور در این زمینه شد.
رئیس مجلس: اختصاص صد میلیون دلار برای ریزگردهارئیس مجلس شورای اسلامی نیز به این موضوع ورود کرده و با بیان اینکه مسئله خوزستان جزو اولویت‌های کشور است، گفت: باید منتظر گزارش کمیسیون‌های مربوطه در این زمینه باشیم.
علی لاریجانی با بیان اینکه مسئله خوزستان جزو اولویت‌های کشور است، گفت: حال باید منتظر گزارش کمیسیون‌های مربوطه در این زمینه باشیم تا بتوانیم بر مبنای آن جلساتی با حضور نمایندگان استان و وزرای مربوطه برگزار کنیم تا علت حادثه مشخص شود.
وی به موضوع معضلات محیط زیستی در استان خوزستان اشاره کرد و گفت: مسئله ریزگردها بحرانی است تا جایی که کمیسیون تلفیق بودجه مبلغ قابل‌توجهی برای مسئله ریزگردها در بودجه سال آتی در نظر گرفته است، حال امیدوارم این مبلغ به‌درستی توزیع شود.
توصیه به افراد در هنگام وقوع گردوغبارپیام صالحی راد فوق تخصص ریه در مورد اثرات ریزگردها بر سلامتی افراد به خبرنگار مهر می‌گوید: به‌طورمعمول حملات بیماران آسم و برونشیت تشدید پیدا می‌کند و بیماری از کنترل خارج می‌شود. متأسفانه برخی مواقع وضعیت آلودگی هوا به‌گونه‌ای است که حتی افراد سالم هم با مشکلات تنفسی درگیر می‌شوند.
وی بیان می‌کند: افراد بیمار، کهن‌سالان و کودکان باید هنگام وقوع گردوغبار از خانه خارج نشوند. اگر فردی برای انجام کاری مجبور به حضور در فضای آزاد و در معرض گردوغبار است باید از ماسک فیلتر دار استفاده کند.
از فعالیت در خارج از منزل اجتناب کنید. اگر الزاماً بایستی در هوای آزاد فعالیت کنید زمان آن را به حداقل ممکن کاهش دهید. از ورزش سنگین به‌ویژه اگر دارای مشکلات تنفسی و آسم هستید خودداری کنید.
در خانه یا محیط‌های بسته بمانید و درها و پنجره‌ها را بسته نگاه‌دارید. در صورت امکان در اماکن دارای سیستم تهویه مطبوع بمانید.
اگر دارای آسم هستید یا نشانه‌هایی مانند کوتاهی تنفس، سرفه و خس‌خس کردن و درد قفسه سینه را مشاهده کردید برنامه درمانی خود را دنبال کنید و اگر نشانه‌ها برطرف نشد با پزشک خود مشورت کنید.
در زمان بروز این پدیده میزان دید به‌سرعت کاهش می‌یابد. اگر در چنین شرایطی در جاده هستید و کاهش عمق دید بر توانایی دید شما تأثیر می‌گذارد آهسته‌تر برانید و در صورت لزوم با توجه کامل به علائم راهنمایی و رانندگی تا برطرف شدن شرایط حاد، اتومبیل خود را در نقطه امنی متوقف کنید.
اگر اتومبیل شما دارای سیستم تهویه مطبوع است آن را در وضعیت چرخش مجدد هوا قرار دهید تا گردوغبار ورودی به اتومبیل شما کاهش یابد.
ماسک‌های کاغذی معمولی و دستمال نمی‌توانند جلوی ورود ذرات ریز گردوغبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین استفاده از آن‌ها توصیه نمی‌شود.
لزوم همکاری کشورهای منطقه
به هر روی با پیشرفت‌هایی که امروزه درزمینهٔ هواشناسی رخ‌داده است می‌توان زمان و مکان وقوع طوفانهای گردوغبار را پیش‌بینی و مسیر وقوع آن‌ها را ردیابی کرد.
با پیش‌بینی می‌توان کمک زیادی به بهبود زندگی ساکنین کرد. با صدور هشدارهای لازم می‌توان شهروندان را از خطرات آگاه ساخت. البته لازم است شهروندان از قبل از صدور هشدارها با اقداماتی که برای حفاظت آن‌ها برای کاهش عوارض سوء سلامتی لازم است، آشنا باشند.
فراموش نکنیم که ذرات گردوغبار برای سلامتی مردم به‌شدت خطرناک هستند به‌طوری‌که این ذرات معلق می‌توانند انواع باکتری‌ها، جلبک‌ها و کپک‌ها را با خود به دورترین نقاط ممکن انتقال داده و حتی قادرند مواد غیرزنده دیگری مانند ترکیبات آلی و فلزات را جابجا کنند؛ ذراتی که اثرات آن‌ها کار قسمت تنفسی بدن را مختل خواهد کرد.
متأسفانه عدم توجه به عوامل پایدارکننده سرزمین موضوعی است که چشم‌انداز بحران آلودگی هوا در منطقه را بسیار پیچیده کرده است که امید می‌رود کشورهای منطقه بتوانند با یک بررسی همه‌جانبه و جامع برای توقف ذرات ریز معلق اقدامی مؤثر را پایه‌ریزی کنند.
