جدال سازمان میراث فرهنگی با بنیاد مستضعفان بر سر مالکیت کاخ‌های سلطنتی ایران با صدور حکم دادگاه بدوی مبنی بر قطع ید متولی میراث فرهنگی کشور از این نهاد و واگذاری مالکیت این مجموعه‌های تاریخی به بنیاد مستضعفان، منجر به اوج گیری این دعوای تاریخی شده است؛ دعوایی که در نهایت سودی به حال مردم ندارد.
به گزارش «تابناک»؛ چند سالی است که بنیاد مستضعفان و سازمان میراث فرهنگی بر سر مالکیت بر دو کاخ سعدآباد و نیاوران مناقشه دارند. اصل دعوا بر سر تقاضای دولت مبنی بر اصلاح سند مالکیت سعدآباد و برخی دیگر از مجموعه ها اتفاق افتاده است. تا قبل از تقاضای دولت برای دریافت سند مالکیت سعدآباد به نام دولت، بنیاد مستضعفان اگرچه سند مالکیت سعدآباد را در دست داشته، ادعایی در این زمینه نمی کرده است؛ اما پس از تقاضای دولت برای اصلاح سند مالکیت این مجموعه، مقامات بنیاد هم به تکاپو افتادند تا ملکی که سال ۶۳ به نام آنها به ثبت رسیده، از دولت پس بگیرند.
بنیاد مستضعفان که مدعی مالکیت بر کاخ های نیاوران و سعدآباد تهران است، اظهار نظری را از امام خمینی(ره) مبنا قرار می دهد که در ۵۷/۹/۱۲ و حضور دولت موقت فرموده بودند: "به دولت ابلاغ نمایید که این غنائم مربوط به دولت نیست و امرش با شورای انقلاب است و آنچه مأموران دولت به دست آورده اند یا می آورند باید تحویل بدهند.” بر همین اساس بنیاد مستضعفان معتقد است که کاخ های سعدآباد و نیاوران نیز از جمله دارایی های خاندان پهلوی به شمار می رود و نباید تحت مالکیت دولت باشد.
زمانی که مدیریت وقت کاخ سعدآباد در سال ۸۷ خواستار ابطال اسناد مالکیت بنیاد بر کاخ شد، نامه نگاری های مختلف بنیاد مستضعفان نیز شکل جدی تری به خود گرفت تا جایی که یازدهم شهریور ماه سال ۸۷ محمدرضا رحیمی، معاون وقت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، طی نامه ای خطاب به فروزنده رئیس بنیاد مستضعفان اعلام کرد: همان گونه که در فرمان صریح حضرت امام آمده است، امر اموال مصادره ای یاد شده با شورای انقلاب بوده و شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران در جلسه ۵۹/۱/۲۳ در لایحه قانونی راجع به کاخ های نیاوران و سعدآباد و اموال مربوط را به قرار زیر تصویب نموده است: «ماده ۱- کلیه کاخ های نیاوران و سعدآباد با محوطه و تاسیسات آن جهت ایجاد موزه و پارک در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار می گیرد.» متعاقبا نیز مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۰ قسمتی از این لایحه را اصلاح نموده که با تأیید شورای نگهبان ابلاغ گردیده است».
در نهایت، نامه نگاری های متعدد فروزنده، ریاست بنیاد مستضعفان برای بازپس گیری کاخ های مرمر، نیاوران و سعد آباد نتیجه آنچنانی نداشت تا اینکه دوباره مسئولان بنیاد مستضعفان با روی کار آمدن دولت یازدهم و مدیران جدید میراثی، دعاوی خود را مطرح کردند و با رأی دادگاه بدوی فعلا توانسته‌اند مالکیت این دو کاخ را از آن خود کنند.
این موضوع را قاسم سعیدی، معاون وقت حقوقی بنیاد مستضعفان را همان زمان در گفت وگو با مهر تأیید کرد و توضیح داد: چندی پیش، به منظور ابطال اسناد دولت و میراث فرهنگی جلسه دادگاه در شعبه ۶ دادگاه انقلاب اسلامی برگزار و حکم مالکیت بنیاد مستضعفان بر کاخ های سعدآباد و نیاوران صادر شد. تا کنون نیز اعتراض سازمان میراث فرهنگی به ما ارجاع داده نشده است. پیش از این، دو کاخ و بناهای اطرافش در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار داشته، ولی از آنجا که بنیاد مستضعفان قصد تجمیع
املاک خود را دارد، از سازمان میراث فرهنگی به دلیل اینکه از واگذاری این دو کاخ استنکاف می کرد، شکایت کرده و دادخواستی به دادگاه بدوی ارائه نمود و دادگاه هم در این زمینه، رأی را به نفع بنیاد مستضعفان صادر کرد. مدیریت دو کاخ بر عهده سازمان میراث فرهنگی است؛ اما باید مشخص شود که این دو کاخ و زمین ها و بناهای اطرافش در مالکیت بنیاد مستضفعان است نه سازمان.
هرچند مهدی حجت، قائم مقام سازمان میراث فرهنگی، این موضوع را خیلی جدی نمی داند، به خبرنگار مهر گفت: «حضرت امام (ره) فرموده بودند که مجموعه اموال شاه در اختیار شورای انقلاب قرار گیرد. این شورا نیز تصمیم گرفت که کاخ های نیاوران و سعدآباد و آنچه مربوط به این دو کاخ است، به وزارت فرهنگ و آموزش عالی انتقال دهد تا امروز که این
املاک به سازمان میراث فرهنگی منتقل شده است. اما بعد از گذشت سی سال، این بنیاد شکایت کرده که این
املاک متعلق به آنهاست. در هر حال روشن است که سازمان میراث فرهنگی متولی نگهداری از میراث تاریخی کشور است.»
اکنون محمدحسن طالبیان با اشاره به ادعاهای بنیاد مستضعفان درباره مالکیت این بنیاد بر کاخ‌موزه‌های نیاوران و سعدآباد گفته است: «کاخ‌موزه‌های سعدآباد و نیاوران در دوران پهلوی به وزارت دربار تعلق داشته و با هزینه بیت‌المال احداث شده است؛ بنابراین جزو اموال خاندان پهلوی به حساب نمی‌آید و جزو بیت‌المال است و به استناد فرمان حضرت امام خمینی(ره) مورخ 1357/12/13 مالکیت این دو کاخ بر عهده دولت است.»
وی توضیح داد: «بر اساس ماده یک لایحه قانونی مصوب شورای انقلاب به‌تاریخ 1359/1/23 تمام کاخ‌ها از جمله نیاوران و سعدآباد با محوطه و تأسیسات آنها برای ایجاد موزه در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی وقت قرار گرفت؛ ضمن اینکه بر اساس ماده 2 همین لایحه تمام اشیای عتیقه برای حفظ و نگهداری در موزه‌ها تحویل وزارت فرهنگ و آموزش عالی (سازمان میراث‌فرهنگی) می‌شود و از سال 1359 تاکنون تمام مجموعه‌موزه‌های موصوف در حال عرضه خدمات به عموم است.»
طالبیان افزود: «همچنین بر اساس بند 5 مصوبه هیئت‌وزیران مورخ 1360/9/2 متضمن قانون تشکیل سازمان میراث‌فرهنگی، کاخ‌های نیاوران و سعدآباد از واحدهای تابعه این سازمان است.»
وی تأکید کرد: «آنچه مهم است، اینکه سعدآباد و نیاوران یک لایه از تاریخ معاصر تهران است و حفظ، نگهداری، مرمت و معرفی این لایه از تاریخ بر عهده سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به‌عنوان سازمان تخصصی در این حوزه نهاده شده است.»
معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، در ادامه، معماری دو کاخ‌موزه سعدآباد و نیاوران را بخش تفکیک‌ناپذیری از هویت تهران قدیم و جدید عنوان کرد و گفت: «مجموعه منحصربه‌فردی از معماری تاریخی و معماری معاصر در تهران وجود دارد و بخش مهمی از این مجموعه شامل معماری منحصربه‌فرد در نیاوران و سعدآباد است که آثار هنرمندان و معماران برتر و صاحب‌نام است و اگر قرار باشد در آینده پرونده‌ای به‌منظور ثبت‌جهانی معماری معاصر تهران تهیه شود آثار معماری سعدآباد و نیاوران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.»
وی بیان کرد: «سازمان میراث‌فرهنگی به لحاظ قانونی خود را ملزم به حفاظت و صیانت از این دو اثر تاریخی می‌داند و با توجه به ظرفیت فرهنگی این دو کاخ‌موزه و همچنین با توجه به اینکه سعدآباد و نیاوران دو پهنه سبز تهران محسوب می‌شوند، باید حفاظت و نگهداری از این دو مجموعه به دستگاه تخصصی متولی امور میراث‌فرهنگی و تاریخی، یعنی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، واگذار شود.»
طالبیان ادامه داد: «در تمام دنیا نیز مدیریت کاخ‌موزه‌ها بر عهده سازمان‌های تخصصی است، ضمن اینکه تجربه نشان می‌دهد، هر فضای فرهنگی که از نظر مالکیت بلاتکلیف مانده ضرر دیده است، که به عنوان مثال، می‌توان به کاخ مروارید و باغ رامسر اشاره کرد. بر خلاف برخی نهادها، نگاه سازمان میراث‌فرهنگی به مجموعه موزه‌ها و کاخ‌موزه‌ها اقتصادی نیست، بلکه نگاهی فرهنگی است که در حقیقت منافع ملی را زیر نظر دارد و مطمئنم که بنیاد مستضعفان در این موضوع پُراهمیت منافع ملی را مدنظر قرار می‌دهد.»
معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تأکید کرد: «علاوه بر این، نباید فراموش کنیم که این دو کاخ‌موزه به عنوان میراث تاریخی و ملی ایران متعلق به تمام ایرانیان است و بنابراین، سازمان میراث‌فرهنگی به‌عنوان متولی اصلی حفاظت و حراست از آثار تاریخی کشور خود را ملزم به حراست ویژه از این دو اثر ملی کشور می‌داند و برای حفظ این مجموعه‌های بسیار مهم تمام تلاش حقوقی و اجرایی خود را به‌کار خواهد بست.»
