هفته پیش، بزرگترین قرارداد حوزه انرژی در جمهوری اسلامی ایران، پس از انعقاد برجام به امضای طرف های ایرانی، فرانسوی و چینی رسید؛ بنابراین، کنسرسیومی به ریاست شرکت نفتی توتال فرانسه تشکیل شد تا از این طریق شرکتهای توتال، سى‌ان‌پى‌سى چین و پتروپارس ایران گام های جدی برای توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی بردارند. این قرارداد در تهران امضا شد و ارزش آن، رقمی نزدیک به 5 میلیارد دلار خواهد بود.
به گزارش «تابناک»؛ چندی پیش «بیژن نامدار زنگنه»، وزیر نفت در گفت و گویی، با انتقاد شدید از برخی مخالفان اقدامات این وزارتخانه و در پاسخ به اینکه چرا قرارداد جدید نفتی بسته نمی شود، با عصبانیت گفته بود: «اگر قرارداد ببندیم، عده ای می گویند چرا این قرارداد را بستید، چنین و چنان. اگر قرارداد نبندیم، باز هم عده ای پیدا می شوند و می گویند، چرا قراردادی نبسته اید، ما نمی دانیم چه باید بکنیم.»
نگاه جدید ایران قراردادهای بین المللی پس از برجامچند سال پیش به بهانه اعمال تحریم های ظالمانه و یکجانبه آمریکایی ها علیه جمهوری اسلامی ایران، بسیاری کشورها و شرکت های صنعتی و تجاری آنان به دلیل جلوگیری از اعمال جریمه های سنگین آمریکا علیه خود در میانه همکاری با ایران، کشور ما را ترک کردند و البته به دلیل عدم پیش بینی های لازم در این زمینه، جمهوری اسلامی ایران از این ناحیه متضرر شد و برخی از طرح ها از جمله همین میدان گازی پارس جنوبی، روند توسعه اش به کندی پیش رفت؛ اما پس از توافق هسته ای، جمهوری اسلامی ایران از ضررهای ناشی از تحریم های گذشته درس عبرت گرفته و تلاش می کند، قراردادهای بین المللی با شرکت های خارجی را مشارکتی منعقد کند تا در صورت بازگشت شرایط به آنچه مشابه گذشته بوده، ضرر و زیان را به حداقل برساند.
شرکت توتال فرانسه ـ که پیش از این، فازهای ۲ و ۳ طرح توسعه این میدان گازی پارس جنوبی را اجرا کرده بود ـ اکنون بار دیگر به ایران آمده و با بستن یک قرارداد همکاری بلند مدت، بار دیگر به دنبال ایفای نقش در بزرگترین مخازن گاز طبیعی جهان است. مساحت این میدان ۹۷۰۰ کیلومتر مربع است که سهم ایران از این میدان مشترک با قطر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع است.
آبان ماه سال 1395 در سفری که رئیس جمهور به فرانسه داشت، تفاهم نامه ای به منظور توسعه میدان گازی پارس جنوبی فی مابین طرف ایرانی و فرانسوی به امضاء رسید که پس از کش و قوس های فراوان، اکنون پس از گذشت هشت ماه، شکل اجرایی به خود گرفته و با تشکیل یک کنسرسیوم مشترک، مقرر شده سرمایه گذاری و تکنولوژی لازم برای توسعه فاز 11 این میدان گازی با حضور فرانسوی ها و چینی ها فراهم شود.
چرا توسعه فاز 11 پارس جنوبی مهم است؟فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی از این جهت برای جمهوری اسلامی ایران بااهمیت است که نزدیک ترین قسمت ایرانی به بخش قطری است و برای همین، این کنسریوم برای توسعه این فاز در جهت تلاش برای برداشت ذخیره گازی پیش بینی شده آن ـ که به میزان 21 هزار میلیارد فوت مکعب است ـ تشکیل شده است.
طول دوره قراردادی که بر اساس آن کنسرسیوم مذکور فی مابین ایران، فرانسه و چین شکل گرفته، بیست سال بوده و پیش بینی ها حاکی است، بهره برداری اولیه از آنچه توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی عنوان شده، در سال 2021 صورت خواهد گرفت. همچنین برآورد صورت گرفته از میزان احتمالی برداشت روزانه از این فاز 2 میلیارد فوت مکعب گاز است که پیش بینی می شود پس از بهره برداری به صورت روزانه برداشت شود.
پس از چند سال کش و قوس در خصوص قراردادهای جدید نفتی جمهوری اسلامی ایران، گفته شده که قرارداد یاد شده بین ایران، فرانسه، و چین، نخستین قرارداد نفتی است که بر اساس الگوی جدید قراردادهای نفتی (آی پی سی) به امضای ایران و طرفین قرارداد رسیده است؛ هرچند هنوز این نوع قراردادها در داخل مخالفان خود را دارد، بستن نخستین قرارداد بر اساس الگوی جدید، نشان می دهد، قراردادهای جدید مشارکتی جایگزین بیع متقابل شده است.
سهم ایران، فرانسه و چین در قرارداد جدید نفتی چقدر است؟رهبری کنسرسیوم مشترک ایجاد شده میان ایران، فرانسه و چین بر عهده شرکت توتال فرانسه است که 50.1 درصد از سهام این کنسرسیوم را دارد. سهم سی ان پی سی (شرکت دولتی نفت چین) 30 درصد و سهم پتروپارس ایران 19.9 خواهد بود.
«بیژن نامدار زنگنه»، وزیر نفت در مراسم امضا، قرارداد با شرکت فرانسوی توتال را از دستاوردهای توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی خوانده است. همچنین «علی کاردر»، مدیر عامل شرکت ملی نفت گفته: اجرای طرح توسعه بخش فراساحل پارس جنوبی، در مجموع بیش از ۸۰ میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی می کند.
«حسن روحانی»، رئیس جمهور 27 فروردین ماه سال جاری به منظور افتتاح بخش‌هایی از فازهای ۱۷ تا ۲۱ میدان گازی پارس جنوبی به عسلویه سفر کرده بود، ظرفیت تولید گاز میدان پارس جنوبی را از روزی ۲۴۰ میلیون متر مکعب به ۵۷۵ متر مکعب رسیده است. همچنین وزارت نفت ایران اعلام کرده، با تکمیل 28 فاز پارس جنوبی ایران می تواند از این میدان گازی مشترک تا ۷۰۰ میلیون متر مکعب در روز گاز تولید و برداشت کند.
اهمیت حفظ برداشت بیشتر ایران از پارس جنوبی نسبت به قطرآن طور که رئیس جمهور گفته، اگر تولید روزانه گاز از میدان پارس جنوبی به 575 متر مکعب در روز رسیده باشد، این میزان استخراج گاز توسط جمهوری اسلامی ایران با تولید قطر از این میدان تقریبا برابر شده است، چون پیشتر شرکت دولتی نفت قطر در بیانیه ای عنوان کرده بود، میزان برداشت روزانه آنها از این میدان مشترک حدود 566 میلیون متر مکعب است که با این حساب، برداشت ایران کمی بیشتر هم هست.
هم اکنون تولید سالانه گاز توسط جمهوری اسلامی ایران از قطر بیشتر است. آمار سالانه شرکت انگلیسی بی‌پی، نشان می‌دهد که تولید ایران از اول دهه ۱۹۸۰ میلادی از قطر بیشتر بوده و تنها در سال ۲۰۱۳ برای یک سال عقب افتاده است؛ با این تفاوت که منابع مشترک پارس جنوبی، کمتر از نصف کل منابع ما را تشکیل می‌دهد، ولی تقریبا تمام تولید گاز قطر از این مخزن مشترک است
هرچند جمهوری اسلامی ایران هم اکنون از حیث میزان تولید سالانه گاز در رتبه سوم جهان پس از رویه و آمریکا قرار گرفته است، کارشناسان می گویند، به دلیل مصرف بالای داخلی و نبود زیرساخت ها و امکانات و منابع مالی لازم برای پالایش گاز و همچنین بهره گیری از امکانات روز دنیا، ایران توان صادراتی قابل توجهی ندارد. به همین دلیل، برداشت از منابع پارس جنوبی و به روز کردن تجهیزات استخراج و جذب سرمایه لازم برای این امر در توان صادراتی ایران برای صادرات گاز در آینده بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
مشکلات ایران برای برداشت گاز از پارس جنوبی در آیندهبا بهره بردای از طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی، قرار است روزانه 56 میلیون مترمکعب به ظرفیت برداشت ایران از این میدان گازی مشترک افزوده شود. همچنین مقرر شده که تولید گاز از این فاز در چهل ماه پس از امضای قرارداد آغاز شود که طبق آنچه گفته شد، احتمالا از سال 2021 روزانه حدود 2 میلیارد فوت مکعب به ظرفیت برداشت و تولید گاز جمهوری اسلامی ایران اضافه خواهد شد. با توجه به افت فشار میدان گازی پارس جنوبی و کاهش تولید، همچنین قرار است در توسعه فاز 11 برای اولین بار از فناوری‌های جدید برای افزایش فشار و جلوگیری از افت تولید استفاده شود.
فاز 11، آخرین فاز پارس جنوبی است که پیمانکاران داخلی و بین‌المللی که مسئولیت توسعه آن را برعهده داشتند، طی ۱۵ سال نتوانسته بودند به تعهدات خود عمل کنند. البته شرکت ملی نفت ایران و توتال فرانسه 16 سال پیش برای توسعه بخش بالادستی همین فاز به توافق رسیدند، اما اختلاف بر سر نحوه اجرا توسعه این میدان را ناکام گذاشت. پیمانکار بعدی شرکت ملی نفت چین بود که آن هم بعد از حدود پنجاه ماه معطلی راه به جایی نبرد و سرانجام قراردادش لغو شد.
پس از انعقاد قرارداد همکاری و تشکیل کنسرسیوم مشترک ایران، فرانسه و چین برای توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی بسیاری از چهره ها و رسانه های اصولگرا به انتقاد از قرارداد و تشکیل کنسریوم مذکور پرداختند و حتی کار به انتقاد از این مقوله در تریبون های نماز جمعه هم کشیده شد؛ جایی که آیت الله علم الهدی، امام جمعه مشهد از این مقوله انتقاد کرد و خواستار افزایش سهم طرف ایرانی در این کنسریوم بیش از دو طرف خارجی شد.
مخالفان قرارداد با توتال از چه گلایه دارند؟«محرمانه بودن جزئیات قرارداد که به گفته مخالفان می‌تواند باعث فساد شود»، « درز اطلاعات محرمانه درباره میدان‌های مشترک به طرف دیگر توسط پیمانکاران خارجی»، «سیاست‌های دولت فرانسه و موضع گیری های آنان علیه جمهوری اسلامی ایران به ویژه در ماجرای انعقاد قرارداد هسته ای»، « چرایی سهم کمتر ایران در قیاس با طرفین خارجی در حالی که میدان گازی پارس جنوبی در تملک جمهوری اسلامی است» و ... از مهمترین سرفصل های انتقاد منقدان به قرارداد نفتی ایران با توتال فرانسه است.
در تازه ترین انتقادات به تشکیل کنسریوم مشترک ایران، فرانسه و چین برای توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی، به تازگی برخی نمایندگان مجلس هم به این مسأله ورود کرده و خواستار بررسی طرح سه فوریتی در خصوص این موضوع در مجلس شده اند؛ البته واکنش برخی نمایندگان حامی دولت به مسأله طرح سه فوریتی قابل توجه است، چون مثلا «بهروز نعمتی» عضو هیأت رئیسه مجلس در واکنش به مطرح شده مسأله طرح 3 فوریتی گفته، «مگر جنگ شده که طرح سه فوریتی در مجلس بررسی شود؟»
با وجود همه این انتقادات به قرارداد نفتی اخیر ایران برای توسعه میان گازی پارس جنوبی، دولتی ها بخش عمده از این انتقاد‌ها را بی‌اساس می‌دانند.
جزئیاتی که وزیر نفت از قرارداد با توتال گفتهرچند دولت و وزارت نفت از ارائه جزئیات بیشتر از آنچه تاکنون گفته شده در خصوص قرارداد نفتی اخیر به دلیل آنچه «حفظ اطلاعات تجاری از دسترسی رقیبان» خوانده اجتناب می کند، اما «بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت با ارائه جزئیاتی از این قرارداد گفته، نصف درآمد فاز 11 صرف هزینه‌های توسعه خواهد شد و توتال در طول قراردادی که بیست سال است، در مجموع حدود 12 میلیارد دلار خواهد گرفت که برابر با 15 درصد کل درآمد میدان در عمر مفیدش است.
از طرف دیگر، وزارت نفت برای جلوگیری از عوارض احتمالی تحریم دوباره که ایران پیشتر از این ناحیه متضر شده، اعلام کرده است: در قراردادهای جدید نفتی، بازپرداخت به پیمانکاران زمانی آغاز می‌شود که میدان به تولید برسد؛ بنابراین، به گفته او در صورتی که پیمانکاران از قرارداد خارج شوند، سرمایه‌هایشان می‌ماند، تا زمانی که میدان به تولید برسد و بعد بازپرداخت آغاز شود.
یکی از مواردی که در این قرارداد انتقادات مخالفان را برانگیخته است، سهم کم ایران در قیاس با طرف فرانسوی و طرف چینی است. منتقدان خواستار سهم برابر یا حتی بیشتر ایران نسبت به فرانسه و چین در این کنسرسیوم مشترک هستند. برخی کارشناسان در پاسخ به این انتقادات می گویند: سود توتال در این قرارداد، عادی اما خطر بالای سیاسی دارد و از این جهت دادن سهم بیشتر به طرف ایرانی، جذابیات قرارداد را برای توتال از بین می‌برد. از طرفی در سال‌های اخیر شرکتهای ایرانی موفق یه توسعه این فاز نشده‌اند. یکی از دلایلش کمبود منابع مالی و دلیل دیگر، نبود تکنولوژی لازم است.
ایران به 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت نفت نیاز داردطبق برآورد رسمی وزارت نفت، جمهوری اسلام ایران در پنج سال آینده، نیاز به حدود 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری خواهد داشت؛ اما از آنجا که ایران چنین سرمایه‌ای ندارد، نیاز به تشویق سرمایه گذاران خارجی دارد. هرچند قرارداد مذکور را بزرگترین قرارداد پس از انعقاد برجام می خوانند، سرمایه گذاری حدود 5 میلیاردی توتال درصد کمی از این مبلغ را تأمین می کند؛ لذا برای باقی ماندن حجم صادرات نفت و میعانات نفتی و گازی در سطح فعلی نیاز جدی به جذب سرمایه و به روز کردن امکانات و تکنولوژی در این بخش داریم.
حدود یک دهه قبل، مرکز پژوهش‌های مجلس طبق تحقیقاتی که کرده بود، بر این نکته تأکید کرده بود، در صورت جذب نشدن حدودا ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار در حدود یک دهه، جمهوری اسلامی ایران از صادر کننده، به وارد کننده نفت تبدیل خواهد شد.
«علی آهنی»، سفیر ایران در فرانسه نیز در خصوص عقد قرارداد ایران و توتال فرانسه برای توسعه فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی گفته، «این یک قرارداد مشترک بین ایران، چین و فرانسه است. قراردادی مهم که سه شاخصه مهم دارد. اول از همه نگاه پیشروانه و آینده نگر توتال به سرمایه گذاری در زمینه انرژی و انرژی های فسیلی در ایران است. ورود توتال درها را بر روی دیگر شرکتهای جهان نیز باز خواهد کرد. قرار است، نزدیک به ۲۰۰ میلیار دلار در زمینه انرژی در دولت جدید سرمایه گذاری صورت بگیرد. به همین ترتیب این موضوع اهمیت زیادی دارد.»
5+1 به جز آمریکا آماده توسعه همکاری اقتصادی با ایرانقرارداد اخیر ایران با فرانسه و چین از منظری دیگر نیز قابل توجه و اهمیت است؛ آن هم اینکه اروپایی ها و طرف آسیایی عضو 1+5 با وجود فشارهای دولت جدید آمریکا به برجام و توافق هسته ای متعهد و پایبند هستند و صرف نظر از رویکرد آمریکایی ها در خصوص جمهوری اسلامی امیدوار به استفاده از فرصت های اقتصادی ایران هستند.
در همین خصوص سفیر ایران در فرانسه گفته است، «دومین شاخصه مهم شکستن تابوی قدغن بودن فعالیت و سرمایه گذاری شرکت های غربی، اروپایی و غیراروپایی در بخش انرژی و یا حتی بصورت کلی در ایران است. این قرارداد، ترس بسیاری از شرکت های اروپایی و غیراروپایی برای سرمایه گذاری در ایران را ریخت. آنها همیشه به دلیل تحریم هایی که پس از سرمایه گذاری دچارش می شدند، نگران بودند. سومین پیام مهم این قرارداد پاسخی منفی به تمامی تلاش هایی است که علیه ایران و ایرانی در جهان انجام می گیرد، به ویژه علیه آنچه می توان آن را افزایش روابط تجاری و اقتصادی و فرهنگی میان ایران و فرانسه خواند؛ پیامدی که می تواند برای دو کشور بسیار موثر باشد و به چشم انداز آینده‌ای روشن برای دو کشور کمک زیادی کند.»
