امروزه به دلیل گسترش فعالیت‌های بازرگانی و گسترش معاملات، انجام امور و فعالیت‌های تجاری در قالب انواع مختلف شرکت‌ها، چه در تجارت داخلی و چه در تجارت بین‌الملل امری مرسوم به حساب می‌آید. در واقع با شکل‌گیری انواع مختلف شرکت‌ها، انجام اعمال و فعالیت‌های تجاری از حالت انفرادی و تک‌نفره‌ی خود به حالت دسته‌جمعی و در قالب شرکت تغییر حالت داد. یکی از این شرکت‌ها که امروزه برای انجام فعالیت‌های مختلف کارایی و کاربرد بسیار دارد، شرکت‌های سهامی، اعم از سهامی عام و خاص می‌باشد.
مروری بر انواع شرکت‌ها
به طور کلی در یک تقسیم‌بندی می‌توان شرکت‌ها را به شرکت‌های موضوعی و شکلی تقسیم‌بندی کرد. شرکت‌های موضوعی، شرکت‌هایی هستند که موضوع فعالیت آنها صرفا امور و فعالیت‌های تجاری است. در مقابل شرکت‌های شکلی، شرکت‌هایی هستند که موضوع فعالیت آنها محدودیتی نداشته و می‌توانند در امور تجاری و غیر تجاری فعال باشند. شرکت‌های سهامی، اعم از سهامی عام و خاص از نوع اخیر شرکت‌های گفته شده هستند ( شرکت شکلی). یعنی موضوع فعالیت یک شرکت سهامی خاص اعم از فعالیت‌های تجاری و غیر تجاری است. منظور از فعالیت‌های تجاری فعالیت‌هایی است که علاوه بر کسب سود و منفعت، ذاتا عنوان بازرگانی بودن برای آنها صدق کند. مثل عملیات دلالی، عملیات صرافی و بانکی و بیمه و… .
آشنایی بیشتر با شرکت‌های سهامی
در شرکت‌های سهامی، اعم از سهامی عام و سهامی خاص، مسئولیت شخص محدود به میزان آورده‌اش است (منظور از آورده همان سرمایه‌ای است که یک شخص برای عضویت در یک شرکت همراه خود می‌آورد تا از مجموع این سرمایه‌ها دارایی شرکت شکل بگیرد. اعم از اینکه نقد، غیر نقد، انجام کار یا حرفه یا صنعت و….. باشد). بر همین اساس می‌توان گفت که شرکت‌های سهامی در یک تقسیم‌بندی دیگر جزو شرکت‌های سرمایه‌ای هستند، سرمایه در آنها حائز اهمیت است و ملاک برای تعیین مسئولیت، سرمایه‌ی آورده شده است. به عنوان مثال شخص الف مبلغ ۱ میلیون تومان برای عضویت در شرکت سهامی خاص آورده دارد. مسئولیت این شخص برای بدهی‌های شرکت، فقط تا همین میزان یعنی تا مبلغ ۱ میلیون تومان است و نسبت به مازاد بر آن مسئولیتی ندارد و اگر دارایی شرکت که از مجموع آورده شرکا تشکیل شده است، برای پرداخت بدهی‌های شرکت کافی نباشد، طلبکاران شرکت حق رجوع به شخص الف را ندارند. چرا که مسئولیت او همانطور که گفته شد تا میزان ۱ میلیون تومان است که نهفته در دارایی شرکت بوده. وقتی که دارایی شرکت برای پرداخت بدهی شرکت کافی نیست، پس این ۱ میلیون تومان هم کارساز نبوده است. با این مقدمه متوجه شدیم که شرکت سهامی خاص یک شرکت شکلی و سرمایه‌ای می‌باشد. اما سوال اینجاست که اصلا شرکت سهامی به چه معناست؟
شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه‌ی آن (همان «آورده» که درمورد آن توضیح داده شد) به سهام تقسیم می‌شود و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی آن است. از این تعریف می‌توان ویژگی سرمایه‌ای بودن شرکت‌های سهامی را دریافت. یعنی آورده به سهام تبدیل شده و محدود به مبلغ اسمیِ آن، برای شخص سهامدار مسئولیت به همراه می‌آورد.
در اینجا ممکن است برای دو اصطلاح، هنوز جای سوال و تردید باقی بماند. ابتدا لفظ «سهام» و سپس لفظ «مبلغ اسمی». که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم.
سهام چیست؟
به طور کلی در انواع مختلف شرکت‌ها، آورده و سرمایه‌یِ پرداخت شده از سوی شخص ممکن است یا به شکل سهم الشرکه باشد و یا به شکل سهام. سهم الشرکه عبارت است از نسبتی از آورده هر شریک به کل دارایی شرکت. به عنوان مثال، در یک شرکت ۳ شخص خواهان شراکت هستند و آورده هر کدام از آنها ۱۰۰ هزار تومان است. مجموع دارایی کل این شرکت عبارت است از جمع بین این ۳ آورده، یعنی ۳۰۰ هزار تومان، و سهم الشرکه هر کدام عبارت است از نسبتی از کل دارایی شرکت یعنی یک سوم. این یک سوم همان سهم الشرکه هر شریک است.
اما سهام اینگونه لحاظ نمی‌شود. سهم یک ورقه چاپی، متحد الشکل، دارای شماره‌ی ترتیب بوده که امضای حداقل دو نفر طبق اساسنامه زیر آن لحاظ می‌شود. این ورقه‌ی چاپی دارای مبلغ اسمیِ معین می‌باشد که مسئولیت هر سهامدار را بر اساس آن تعیین می‌کند. مثلا سهامداری دارای ۲ ورقه سهم، ۳ ورقه سهم یا تعداد بیشتری ورقه سهم است.
مبلغ اسمی چیست؟
به طور کلی در عرصه‌ی فعالیت‌های مختلف، اعم از تجاری و غیر تجاری، یک شخص برای شریک شدن در یک شرکت همانطور که پیشتر اشاره شد، آورده‌ای را همراه خود می‌آورد. مبلغ این آورده، که از جمع شدن آن با آورده‌ی دیگر شرکا دارایی شرکت تشکیل می‌شود، به مرور و بسته به میزان عرضه و تقاضای اقتصاد جامعه و بازار و بسته به میزان سود آوری یا زیان‌ده بودن آن دچار تغییراتی می‌شود. اما همان مبلغ ابتدایی یعنی همان میزانی که توسط شریک آورده شده برای تعیین مسئولیت ملاک قرار می‌گیرد، نه مبلغ افزوده شده به آن یا کاسته شده از آن. به عنوان مثال شخص مبلغ ۱۰۰ هزار تومان به عنوان آورده برای عضویت در شرکتی همراه خود می‌آورد (که به آن مبلغ اسمی گفته می‌شود). این مبلغ در طول زمان به دلیل عرضه و تقاضای زیاد در بازار به ۲۰۰ هزار تومان افزایش می‌یابد (که به آن مبلغ واقعی گفته می‌شود). این مبلغ واقعی در تعیین مسئولیت شریک اهمیتی نداشته و مسئولیت او بر اساس همان مبلغ ابتدایی، یعنی مبلغ اسمی قابل تعیین است. به عبارت دیگر افزایش یا کاهش مبلغ اسمی در طول زمان تاثیری بر میزان مسئولیت شریک نگذاشته و مسئولیت او همان ابتدا بر اساس مبلغ اسمی مشخص می‌شود.
در نتیجه شرکت سهامی خاص شرکتی است که مسئولیت، محدود به مبلغ اسمی سهامداران است و آورده‌ی سهامداران به سهم تبدیل می‌گردد.
می‌توان گفت با این توضیح، شرکت‌های سهامی به دو دسته تقسیم می‌شوند که در یادداشت بعد به بررسی آنها می‌پردازیم.
به نقل از chetor.com
