«باید»ها و «نباید»های فعالیت پست های «امور زنان و خانواده»آغاز کار دولت دوازدهم است و نکات مهمی که لازم است ریاست جمهور و وزرای محترم در حوزه مربوط به «امور زنان و خانواده» به آن توجه کنند.
از این رو که هنوز مسولی برای معاونت امور زنان و خانواده دولت معرفی نشده و هنوز وزرای محترم مشاوری برای امور زنان و خانواده وزارتخانه خود انتخاب نکرده اند و همین طور دستگاه های تابعه آن ها پس موضوع این نوشتار مصادیق و افراد نبوده و صرفا به دنبال کارآمدی مفید و در خدمت مردم «امور زنان و خانواده» در دولت است. این نقد و نظر در پی بررسی عملکردها در «امور زنان و خانواده» است و این که چه کرده اند و چه باید می کرده اند و تبیین «باید»ها برای این پست.
سه دهه است که پست هایی به اسم زنان و خانواده در دولت و سایر سازمان ها و نهادها تعیین شده ولی مسائل و مشکلاتی که زنان و خانواده ها با آن ها روبرو هستند بعضا از شکلی به شکل دیگر تغییر یافته، تکثیر شده و همچنان بر زمین مانده اند. به دلیل روند آفت‌زای «امور زنان» برای خانواده و بی توجهی به سلامت خانواده و آسیب های رو به رشد آن از سال 1384 در پست واحد زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری «خانواده» با پیشنهاد نگارنده به ریاست جمهور دولت نهم به «امور زنان» اضافه شد و نام پیشنهادی «امور زنان و خانواده» برای این پست ابتدا در دولت و متعاقب آن در کل نظام پست سازمانی شد. با این حال در دولت یازدهم «ستاد ملی زن و خانواده» کلا عملا تعطیل و مسائل و مشکلات خانواده نادیده گرفته شدند بی آن که این نادیده گرفتن در گفته ها بیایند.
«امور زنان و خانواده» در دولت و سازمان ها و نهادها که امکانات ملی را در اختیار دارند وظیفه و ماموریت اصلی آن ها رفع مشکلات و مسائل زنان و خانواده هاست. هر دستگاه متناسب با ماموریتی که برای آن دستگاه تعریف شده "امور زنان و خانواده" هم در آن تعریف می شود. این یک «باید» است که است که توجه به عملکردها در این 3دهه نشان می دهد خدشه اصلی در همین تعیین «ماموریت» بوده است.
مثلا دولت وظیفه اجرا دارد تا در یک ساختار نظام مند ماموریت ها را اجرایی و عملیاتی کند. وقتی معاونی برای امور زنان انتخاب می شود که «ماموریت» این واحد را به عوض اجرایی و عملیاتی کردن «ایجاد حساسیت» و «جریان سازی موضوعات جنسیتی» می داند کار از پایه و اساس مسیری خارج از ماموریت دولت را می رود. این بیراهه یعنی فرصت سوزی و بهره برداری از پست دولتی در جهتی غیر از "ماموریت" سازمانی آن نهاد.
آفت هایی که «امورزنان و خانواده» با آن روبرو بوده است:
- عدم پایبندی به ماموریت سازمانی و سیاست هاو هدف و برنامه مطابق با اسناد بالادستی نظام ج.ا.ا.
- عدم انجام مسولیت متناسب با شان دستگاه
- تبدیل امور زنان به یک بلندگو برای ارائه شعارها و وعده ها به عوض انجام کار (نشستن مقام مسول در جایگاه مطالبه گر)
- بهره برداری سیاسی از امور زنان با جوسازی و طرح موضوعات به عوض پی گیری عملیاتی برای رفع مشکلات. (ایجاد و فضاسازی طرح مطالبه در سطح جامعه به عوض انجام عمل جهت رفع مشکل با استفاده از جایگاه رسمی)
- هر کدام از جریان های سیاسی متناسب با هدف و منظور مورد نظر خود با استفاده از این پست در مسیر مورد نظر خود جریان سازی کرده اند نه عمل متناسب با شان دستگاه.
- جریان ها به عوض این که در مراکز رسمی و عالی به نقطه مشترک و سیاست واحد برسند تقابل ها را به سطح جامعه کشانده اند.
- سردرگمی اجتماعی و خدشه بر هویت زنان و خانواده به دلیل تقابل های جریان ها
- سوء استفاده سیاسی جریان ضد انقلاب و ضداسلام با طرح مسائل زنان به دلیل عدم انجام مسولیت مراکز اصلی و رسمی که بازبینی و بازسازی موضوعات مرتبط به زنان و خانواده ها در سیتسم بوده است. این عدم هماهنگی میان مطالبات اجتماعی و عدم فعالیت دستگاه های اصلی پیام ها و تاثیرات نامناسبی در حوزه زنان به جامعه وارد کرده است.
ماموریت امور زنان و خانواده کلیه دستگاه ها بسته به «شان و ماموریت دستگاه» در سطح ملی پرداختن به مسائل زنان و خانواده ها، رفع مشکلات و موانع، ایجاد فرصت ها و اعتلای جایگاه زنان و سلامت خانواده هاست. «شان» دستگاه به معنی فعال بودن مطابق با ماموریت دستگاه است. مشغول شدن به کارهایی که وظیفه آن دستگاه نبوده یا متناسب با شان دستگاه نبوده به معنی پرداختن به وظایف دستگاه های دیگر بوده و او در کار نهادهای دیگر دخالت کرده. به این ترتیب وظیفه اصلی خود را که انجام کارهای زیرساختی و فعال کردن دستگاه های مرتبط به عنوان بازوهای اجرایی در انجام وظایف همراستای ماموریت خودشان بوده و نظارت بر عملکرد آن ها و تهیه لوایح لازم بازمانده است.
در گزارش‌های عملکرد مرکز امور زنان و خانواده دولت دهم آوردند برگزاري دوره ها و كارگاه هاي آموزشي، طرح هاي پژوهشي، اطلاع رساني قوانين و مقررات، مشاوره حقوقي و پاسخگويي به مراجعين، مشاورة دادگستري، مشاورة عمومي، جشن روز زن و روز دختر، حمايت از تشكيلات خيريه اي زنان، ايجاد نمايشگاه مركزي و عرضه توليدات تعاوني، توليدات كتاب و جزوه و فيلم و مستند و لوح فشرده برگزاري «دوره هاي تخصصي موعودشناسي» با هدف زمينه سازي براي ارتقاي معنوي در اقشار مختلف... انجام این فعالیت ها به معنی بازماندن از ماموریت اصلی این نهاد است. این فعالیت ها خدمت رسانی است ولی ماموریت نهاد امور زنان و خانواده زیر مجموعه نهاد ریاست جمهوری نیست بلکه وظیفه دستگاه های متولی این امور است.
معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری از آن جهت که امکانات ملی به نام زنان را در اختیار دارد و به لحاظ جایگاهش که زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری است در راس پست های «امور زنان و خانواده» قرار دارد. گزارش های عملکردهای این 3 دهه نشان داده است که این واحد نه توانسته جایگاه خودش را به درستی بشناسند و تعریف کند و نه توانسته یا نه خواسته خودش را منطبق با جایگاهش فعال کند. این واحد جدای از نقش حضور در نشست های دیپلماتیک داخلی و بین المللی ماموریت اصلی آن در اجرای سیاست ها و برنامه ها مطابق با جایگاهش دارد که در انجام آن مردود بوده است.
فعالیت های این واحد در داخل 3 سنخ بوده است که هر 3 خارج از وظیفه این دستگاه است. سه نوع کار این دستگاه عبارتند از:
- کارهایی از سنخ خیریه: مشغول شدن به دادن چرخ خیاطی یا دار قالی یا شیر یا بسته های بهداشتی و ... از کارهای سنخ خیریه ای است که واحد زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری بسیاری از این کارها را در گزارش عملکرد خود دارد.
- کارها از سنخ خدمات و خدمت رسانی
- کارهایی که دخالت در امور دستگاه های دیگر بوده است. به عنوان مثال چاپ و نشر کتاب، تقویت تشکل های مدنی و سمن ها، تهیه کتاب آموزشی دانشگاهی (دولت دهم)، برگزاری کلاس های آموزشی (دولت های دهم و یازدهم)، تهیه و انتشار اطلس خانواده بر روی سایت جهت اطلاع همگان، برگزاری کارگروه ها و آموزش های مختلف، برگزاری نشست های حجاب و عفاف(دولت دهم)، برگزاری نشست با موضوع زنان تن فروش(دولت یازدهم)، برگزاری جشن روز زن و مادر(همه دولت ها)، برگزاری نشست با موضوع... برگزاری یا مشارکت در برگزاری نشست و کنگره با موضوع مرتبط به زنان ... (همه دولت ها) همه این فعالیت ها و فعالیت های از این دست وظایف دستگاه هایی است که ماموریتشان در همین ارتباط تعریف شده و معاونت امور زنان موظف به فعال کردن آن ها در انجام و برگزاری بوده است نه این که خودش مجری شود.
سه دهه فعالیت از این سنخ در گزارش عملکردها آمده که گزارش 30 سال کار است. انجام این کارها توسط معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری به معنی نپرداختن به وظایف و ماموریتی است که موظف به پرداختن به آن هاست. وظیفه معاون ریاست جمهور همانند وظیفه رئیس جمهور نه فعال شدن در اجرا بلکه پی گیری سیاست ها و مصوبات و برنامه ها در اجرا توسط دستگاه ها در یک شکل سازمان یافته با توجه به سلسله مراتب است و نظارت در اجرا توسط همان دستگاه ها. از طرف دیگر تهیه لوایح و پی گیری آن ها تا ارسال به مجلس و تعامل سازنده با مجلس تا مصوب شدن آن ها. کارنامه معاونت های ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده خالی از انجام این وظایف است و نشان از مشغولیت به کارهایی از همان سنخ های گفته شده است.
اجرایی کردن طرح هایی ملی، تعامل سازنده و سازمان یافته با کلیه واحدهای امور زنان و خانواده دستگاه های دیگر و پی گیری عملیاتی شدن خواسته ها و مطالبات زنان و خانواده از آن دستگاه ها ماموریت این واحد زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری است که در همه این 3 دهه در انجام آن ها قصور شده. مهمترین شکل قصور و تقصیر هم دادن پست ها به افراد از یک جریان سیاسی و تقابل با جریان دیگر سیاسی بوده است که این ها همه به معنی فرصت سوزی سهمی است که به نام زنان در مراکز اصلی و رسمی داده شده است. عملکرد این واحد نشان از باندبازی سیاسی و بهره برداری های سیاسی جهت شکل دادن شبکه های اجتماعی و بدنه در جهت بهره برداری سیاسی در انتخابات پیش رو داشته است. بهره برداری از سهم ملی زنان به اسم زنان در جهت جریان سیاسی خاص.
وقتی پستی مشاور در امری می گیرد به این معنی است که آن مشاور نسبت به آن موضوع در آن حیطه شناخت عمیق و کافی و همه جانبه دارد. گذشته و حال آن موضوع را کارشناسانه می شناسد و آینده را هم می تواند پیش بینی کند و هم برای آینده با تعیین اولویت ها برنامه ریزی کند. مشاور امور زنان ریاست جمهوری و وزرا هم لازم است همین گونه باشند و حال آن که عملکرد این 3 دهه نشان داده است که ارتباط، ارتباط سیاسی از جریان متبوع و مولفه های دیگر نقش پررنگ تر و موثرتری در این گزینش ها داشته است.
«باید»هایی که ذکر شد با توجه به عملکرد سه دهه «امور زنان و خانواده» و رویه ناصحیح و سوء استفاده از پست ها به اسم و از سهم زنان با اهداف سیاسی بوده است. بعد از 3دهه تغییر رویه و عمل به ماموریت و توقف بهره برداری سیاسی از پست امور زنان و خانواده اولین و اصلی ترین مطالبه در حوزه زنان و خانواده است که از ریاست جمهور دولت دوازدهم و وزرا و مسولین محترم تقاضا می شود.
--------------------------------
پی نوشت:
* مدیر شبکه ایران زنان و شورای همکاری های زنان 
همش حرف و حرف و حرف و حرف