شهاب‌باران پرساوشی؛ امشب آسمان ایران

مسئول انجمن نجوم مشهد با اشاره به شهاب باران آسمان سراسر ایران از نیمه شب امشب، گفت: نکته مهمی که نباید فراموش کرد این است که پدیده بارش شهابی ویژه برای بارش پرساوشی اغلب در آسمان شهرهای بزرگ و با آلودگی نوری شدید، قابل مشاهده نیست.

محمد مهدی مطیعی در گفت‌وگو با ایسنا - منطقه خراسان، با اعلام اینکه از ساعت 11 امشب 21 مرداد تا بامداد روز 22 مردادماه آسمان سراسر ایران شهاب‌باران می‌شود و مردم برای تماشای این پدیده می‌توانند به شمال‌شرق آسمان نگاه کنند، اظهار کرد: شاید به ندرت تعداد اندکی شهاب بسیار پرنور بتوانند خود را از شر آلودگی نوری رها سازند و به چشم آیند. بنابراین مردم توجه داشته باشند که برای مشاهده این پدیده باید منطقه‌ای امن و با آسمانی تاریک در خارج از شهر را انتخاب کنند. متاسفانه در برخی خبرها، موضوع چنان بزرگ شده است که انتظار بر آن می‌رود آسمان نورافشان شود. بنابراین امکان مشاهده بارش شهابی به ویژه برای بارش پرساوشی، چنین رویدادی در آسمان شهر امکان‌پذیر نیست.

وی در خصوص پدیده بارش شهابی تصریح کرد: اگر در یک شب صاف و تاریک به آسمان نگاه کنیم ممکن است در هر ساعت چند درخش نورانی ببینیم، به این درخشها که در نقاط مختلف آسمان دیده می شوند شهاب‌های پراکنده می‌گویند.

مسئول انجمن نجوم مشهد با بیان اینکه این درخش‌ها یا شهاب‌ها حاصل برخورد ذرات بسیار ریزی در حد یک دانه شن و یا عدس با جو زمین هستند، عنوان کرد: این ذرات به دلیل نیروی اصطکاک با جو در ارتفاعی بین ۷۰ تا ۹۰ کیلومتر از سطح زمین شروع به سوختن می کنند که از زمین قابل رصد است. علاوه بر این گرمای حاصل از سوختن آنها باعث یونیزه شدن مولکولهای جو می شود و این عاملی است که ما درخشها را به رنگهای مختلف ببینیم.

مطیعی تاکید کرد: رنگ درخش نشان دهنده عنصری است که بیش از همه یونیزه شده است به عنوان مثال رنگ سبز نشان دهنده اکسیژن جو، رنگ آبی مربوط به نیتروژن و رنگ زرد مربوط به سدیم موجود در شهابواره است. اگر هم سرعت شهاب بسیار زیاد باشد معمولا به رنگ سفید دیده خواهد شد.

وی افزود: در این بین اگر ذرات برخورد کننده با جو زمین حجمی بزرگتر از یک توپ بسکتبال داشته باشند احتمال دارد به سطح زمین برخورد کنند که به آنها شهاب سنگ می‌گوییم، و اینگونه شهاب‌ها ایجاد درخشهایی نورانی می‌کنند که بعضاً از ماه تربیع (قدر ۷-) نیز روشن‌ترند، این شهابها را آذرگوی (Fireball) می‌نامند.

مسئول انجمن نجوم مشهد اضافه کرد: آن‌ها معمولا دارای چگالی کمی هستند و هنگام برخورد با جو زمین سرعتی بین ۱۱ تا ۷۲ کیلومتر در ثانیه دارند. شهابی با اندازه متوسط یک دانه نخود با سرعتی در حدود ۷۲ کیلومتر بر ثانیه هنگام برخورد با جو، انرژیی معادل با شلیک یک اسلحه کالیبر ۲۲ خواهد داشت. این ذرات معمولاً بازمانده‌هایی از دنباله دارها، سیارک‌ها و یا ذرات سرگردان در فضا هستند.

مطیعی خاطرنشان کرد: در بعضی از روزهای سال تعداد این برخوردها به مقدار چشمگیری افزایش می‌یابد که ممکن است دهها، صدها و حتی هزاران شهاب در هر ساعت در آسمان مشاهده شوند. در این صورت به این پدیده بارش شهابی می گوییم. در بعضی از مواقع تعداد زیاد شهابها باعث می شود که لفظ رگبار و یا طوفانهای شهابی مناسبتر به نظر آید.

وی گفت: منشأ بیشتر بارشهای شهابی دنباله دارها هستند. این صخره‌های یخی (دنباله دارها) با حرکت در مدار خود ذرات ریزی به جا می‌گذارند که با نزدیک شدن به خورشید مقدار به جامانده افزایش می‌یابد. بنابر این مدار دنباله دار پر از ذراتی می شود که با سرعت حرکت دنباله‌دار و تقریباً در همان مدار به دور خورشید می گردند. زمین در مدار خود به دور خورشید می‌تواند با توده‌ای از این ذرات جامد برخورد کند.

مسئول انجمن نجوم مشهد ادامه داد: اگر فاصله این ذرات تا مدار زمین کمتر از ۰٫۰۸ واحد نجومی (حدود ۱۲ میلیون کیلومتر) باشد، ممکن است بارش شهابی بوجود آید. به دلیل حرکت تناوبی منظم زمین به دور خورشید، سیاره ما در زمان مشخصی از سال به نزدیکی مدار دنباله‌دار می رسد و با برخورد با این ذرات پراکنده، بارش شهابی در آسمان رخ می دهد.

مطیعی عنوان کرد: ذرات پدید آورنده بارش‌های شهابی تقریباً در مسیرهایی موازی یکدیگر و با سرعت یکنواختی وارد جو می‌شوند. همانطور که گفته شد چون عمل سوختن و یونیزه شدن بیشتر در ارتفاع ۷۰ تا ۹۰ کیلومتری بالای سطح زمین رخ می‌دهد و این فاصله برای ناظری که بر سطح زمین ایستاده، فاصله بسیار زیادی است و به دلیل خاصیت پرسپکتیو چشم، چنین به نظر می رسد که درخشها از یک نقطه آسمان خارج می‌شوند. به این نقطه کانون بارش می‌گویند. البته به دلیل سرعت اولیه ذرات بجای مانده از دنباله‌دارها و اختلاف ناچیز سرعت ذرات با یکدیگر، کانون دقیقاً یک نقطه نیست بلکه محدوده کوچکی از آسمان است.

وی یادآور شد: در نتیجه بارش‌های شهابی را به اسم صورت فلکی نامگذاری می‌کنند که درزمان اوج فعالیت در کانون بارش قرار دارد. مانند بارش شهابی برساووشی که کانون آن در صورت فلکی برساووش است. اگر کانون دو یا چند بارش در یک صورت فلکی باشد، از نام ستاره درخشان نزدیک کانون هم استفاده می‌شود، مانند بارش اتا – دلوی یا دلتا – دلوی. گاهی اوقات هم برای مشخص کردن چندین بارش در یک صورت فلکی از نام ماه اوج بارش استفاده می کنند، مثل ژوئن شلیاقی.

مسئول انجمن نجوم مشهد اظهار کرد: برای رصد بارشهای شهابی احتیاجی به وسیله خاصی نیست و بهترین روش رصد با چشم غیرمسلح است و کافیست در محلی به دور از نور شهر، زیر آسمان تاریک در هوایی صاف قرار گیریم و حدود ۴۰ تا ۵۰ درجه اطراف کانون را زیر نظر بگیریم.

مطیعی تصریح کرد: برای تشخیص اینکه بارش رصد شده مربوط به بارشهای مدنظر است، باید شهاب را در جهت معکوس ادامه دهیم. اگر به کانون بارش رسید آن شهاب جزء شهابهای بارش موردنظر است.

وی در خصوص بارش شهابی پرساووشی، گفت:  بارش شهابی پرساووشی همه ساله در آغاز دهه دوم اَمرداد ماه رخ می دهد، کانون‌بارش در صورت فلکی برساووش است. این بارش به علت گذر زمین از بقایای ذرات بازمانده از دنباله دار سویفت-تاتل (Swift-Tuttle) است. این دنباله دار در سال ١۸۶۲ میلادی کشف شد. دوره تناوب آن حدود ۱۳۰ سال است و آخرین مراجعه سویفت-تاتل سال ۱۹۹۲ بود. در زمان اوج بارش، زمین در برخورد رودررو با توده قرار خواهد گرفت و شهابها با سرعتی حدود 60 کیلومتردرثانیه وارد جو زمین می‌شوند.