تحصيل حق همه کودکان است، ربطي به ايراني و افغانستاني‌بودن يا هر مليت ديگری هم ندارد. اينکه کودکي به خاطر جبر جغرافيايي، به خاطر نداشتن کاغذهاي هويتي که در چارچوب ذهني او نمي‌گنجد، چرا آن‌قدر مهم است و به خاطر زندگي در خاکي که برايش غريب است، از درس‌خواندن محروم شود، منصفانه نيست؛ يعني درست در روزهاي اول مهر که بچه‌ها در هياهوي مدرسه رها مي‌شوند، بچه‌هاي اتباع خارجي که در ايران جزء فقيرترين و محروم‌ترين کودکان محسوب مي‌شوند، هنوز مجبورند در بازار کار کنند، در گوشه‌گوشه شهر گدايي کنند، چرا؟ چون برگه هويتي ندارند؛ مسئله‌اي که حالا دو سال است، پس از فرمان مقام‌معظم‌رهبري مبني بر حق تحصيل براي همه کودکان شکل ديگري به خودش گرفته است و حالا سيدمحمد بطحايي، وزير آموزش‌وپرورش، قول مي‌دهد که در سال جاری هيچ کودک خارجي‌ای از تحصيل در ايران جا نماند.
به گزارش شرق، در اوايل سال ١٣٩۴ و به دنبال دستور مقام معظم رهبري مبني بر لزوم تحصيل همه دانش‌آموزان افغانستاني ساکن ايران، هياهويي ميان مهاجران شکل گرفت و مسئله به قدري مهم بود که رسانه‌هاي خارجي نيز به آن پرداختند. در فرمان رهبري عنوان شده بود: «هيچ کودک افغانستاني، حتي مهاجراني که به صورت غيرقانوني و بي‌مدرک در ايران حضور دارند، نبايد از تحصيل باز بمانند و همه آنها بايد در مدارس ايراني ثبت‌نام شوند»؛ اما نحوه اجرائي‌کردن اين دستور در دو سال گذشته به نحوي بود که اعتراض مهاجران و فعالان مدني را به همراه داشت. يک بار اعلام مي‌شد که مدارس ظرفيت نداشتند و از طرفي گرفتن شهريه‌هاي گزاف از کودکان اتباع باعث مي‌شد خانواده‌هاي ضعيف آنها بي‌خيال درس‌خواندن کودکان خود شوند؛ تا‌جايي‌که از طرف بنياد حامي اعلام شد تنها ٤٦ هزار نفر از دانش‌آموزان واجب‌التعليم افغان، «مجوز ثبت‌نام» دريافت کنند.
سال ۹۵ بود که بخش‌نامه‌اي به تمام ادارات اتباع خارجي کشور ابلاغ شد که مقامات وزارت کشور اعلام کردند از اين به بعد برای ثبت‌نام در مدارس ايران هيچ هزينه‌اي از کودکان مهاجر افغانستاني دريافت نمي‌شود. با‌اين‌حال همچنان گزارش‌هايي درباره ثبت‌نام‌نکردن اين کودکان به دليل نداشتن امکان پرداخت شهريه يا مدارک هويتي به گوش مي‌رسد.
از طرفي در تمام اين سال‌ها همه به دنبال ثبت‌نام‌کردن اتباع افغانستاني بودند، کسي ديگر به فکر کودکان عراقي، سوري و پاکستاني که تعدادشان در ايران کم هم نيست، نبود و اين کودکان در هياهوي خبرها درباره کودکان افغانستاني که تعدادشان در ايران بيشتر است، گم مي‌شدند. هرساله نيز بحث شهريه‌هاي گزافي که از اين کودکان گرفته مي‌شد، بر سر زبان‌ها بود؛ مسئله‌اي که از سوي آموزش‌وپرورش مشارکت والدين خوانده مي‌شد و عنوان مي‌کردند شبيه همين مبالغ مشارکتي از خانواده‌هاي ايراني نيز گرفته مي‌شود.
حدود ١٠ روز پيش و با رسيدن به نيمه شهريور بود که توفان توييتري با هشتگ #از مهر جا نمانند، در توييتر شکل گرفت و چارچوب آن حمايت از اتباع خارجي بود تا مسئولان يادشان بماند بيشترين آسيب را از چارچوب قوانين سفت و سخت آموزشي کودکاني مي‌خورند که زاده ايران هستند که هم از خاک پدري رانده‌اند و هم از سرزميني که به دنيا آمده‌اند، مانده. بسياري از کاربران افغانستاني که خود نيز به توفان توييتري پيوسته‌اند، خواستار رفع تبعيض تحصيلي شده‌اند.
سيدمحمد بطحايي، وزير آموزش‌وپرورش، در اولين واکنش خود نسبت به اين توفان توييتري نوشت: «تحصيل علم و دانش در هر شرايطي حق تمام افراد است، تلاش مي‌کنم تا دانش‌آموزان هيچ مليتي #از مهر جا نمانند». همچنين رضوان حکيم‌زاده، معاون آموزش ابتدايي وزارت آموزش‌وپرورش، چهارم شهريور گفته بود: تابستان امسال با همکاري وزارت کشور امکاني فراهم شده تا کودکان فاقد شناسنامه بتوانند با دريافت کارت حمايت تحصيلي در مدارس ثبت‌نام كنند. مصوبه‌اي از دولت رسيده بود که در آن وزارت کشور موظف شد با همکاري وزارت آموزش‌وپرورش براي تسهيل دسترسي آموزشي به همه کودکاني که مشکلات شناسنامه‌اي و اوراق هويتي دارند، اقدام کند. براساس اين ابلاغيه همه کودکان فاقد شناسنامه که اوراق هويتي ندارند، مي‌توانند به فرمانداري‌ها مراجعه کنند و براساس خوداظهاري کارت حمايت تحصيلي دريافت کنند. مدارس موظف هستند با ارائه کارت حمايت تحصيلي، دانش‌آموزان را ثبت‌نام کنند. وي در‌عين‌حال گفته که هنوز آمار ثبت‌نامي کودکان بدون هويت احصا نشده است! اما روز پنجشنبه هفته گذشته دوباره سيدمحمد بطحايي در توييتر خود با اشاره به هشتگ از مهر جا نمانند، نوشت که به قول خود عمل کرده است. بطحايي نوشت: به قولم عمل کردم. ٣٧٠ هزار دانش‌آموز افغانستانی و خارجي از مهر جا نماندند. در تلاشيم آنهايي که نتوانسته‌اند مدارک را برسانند، هم جا نمانند.
توييتي که واکنش‌هاي فراواني را در پي داشت. عده‌اي از او تشکر کردند و عده‌اي نيز گفتند همه کودکان اتباع افغانستاني نيستند و قول شما نصفه‌و‌نيمه است. عصر روز گذشته، سيدمحمد بطحايي، وزير آموزش‌وپرورش، در مصاحبه‌اي تلفني به سؤالات خبرنگار روزنامه «شرق» درباره جزئيات طرح ثبت‌نام کودکان توضيح داد. او گفت آمارهاي آموزش‌وپرورش مي‌گويد هنوز ٩٠ هزار کودک خارجي در مدارس ثبت‌نام نکرده‌اند و او قول مي‌دهد تا ٤٨ ساعت آينده آنها را نيز راهي کاروان مهر کند.
هیچ‌کس نباید از مِهر جا بماند
حدود دو سال پیش فرمان رهبری درباره تسهیل تحصیل اتباع خارجی صادر شد، شما در توییتر خود اعلام کردید برای این مسئله – ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در ایران - من به قولم عمل کردم؛ روند طی‌شده در این دو سال به چه صورت بوده که شما امروز خبر قاطع می‌دهید که اتباع از مِهر جا نمی‌مانند؟
من باید این توضیح را بدهم که توییتی که روز پنجشنبه منتشر کردم، به این معنا نیست که در سال‌های گذشته اتباع افغانستانی ثبت‌نام نمی‌کردند، بلکه به این معناست که ثبت‌نام کودکان اتباع از آنجایی‌که مستلزم تهیه یک‌سری مدارک هویتی و تحصیلی است و تهیه این مدارک بعضا برایشان سخت است، معمولا تعدادی از آنها برای ثبت‌نام مراجعه نمی‌کردند یا اگر مراجعه می‌کردند از آنها ثبت‌نام به عمل نمی‌آمد؛ بنابراین توییت ٤٨ ساعت پیش بنده به این معنا تلقی نشود که در سال‌های گذشته هیچ‌یک از اتباع افغانستانی موفق به ثبت‌نام نشده‌اند. من به جهت حساسیتی که روی این موضوع وجود داشت، از دو، سه روز پس از مستقرشدنم در وزارتخانه، یکی از مشاوران خود را مستقیم مسئول پیگیری این کار کردم، ابلاغی به او دادم و تکلیف کردم به‌صورت خاص این موضوع را دنبال کرده و با استان‌ها مرتب در ارتباط باشد و پیگیری کند، تا این سخت‌گیری‌ها که گاهی اوقات باعث ترک تحصیل بچه‌های اتباع می‌شود، اتفاق نیفتد.
خوشبختانه این پیگیری تا الان جواب داده و چیزی حدود ٣٨٠ هزار نفر تا این لحظه ثبت‌نام کرده‌اند.
اطلاع دارید این تعداد چند درصد کل این کودکان است؟ به نظرتان تمام کودکان اتباع ثبت‌نام کرده‌اند؟
خیر، ما فکر می‌کنیم چیزی حدود٨٠، ٩٠ هزار نفر هنوز ثبت‌نام نکرده‌اند و پیگیر آنها هم هستیم تا اگر موانعی پیش پای آنها وجود دارد، برداریم تا آنها هم بتوانند تا مهرماه ثبت‌نام را انجام دهند و با سایر بچه‌ها تحصیل را شروع کنند. تعداد دیگری از افراد هم هستند که نتوانسته‌اند گواهی حمایت تحصیلی را بگیرند؛ یعنی شاید اشکال از مراجع وزارت کشور پیش آمده باشد که با پیگیری‌های ما امیدواریم در دو، سه روز آینده یک راه موقتی را برای ثبت‌نامشان پیدا کنیم، تا افرادی که موفق به اخذ برگه حمایت تحصیلی نشده‌اند، بتوانند به‌صورت موقت تحصیل را شروع کنند، تا فرایند اداری انجام شود.
شما در توییترتان به‌صورت مشخص از اتباع افغانستانی صحبت کرده‌اید، این در حالی است که خبرها و گزارش‌های رسانه‌ها حاکی از آن است که مشابه همین مشکل برای اتباع پاکستانی و عراقی هم وجود دارد و برخی از آنها نتوانسته‌اند در مدارس ثبت‌نام کنند. خود ما از جنوب کشور خبر داریم که کودکان عراقی هنوز موفق به ثبت‌نام نشده‌اند. آیا طرح از مهر جا نمانند فقط درباره کوکان افغانستانی قابلیت اجرائی دارد یا کلی است؟
نه، طرح ما کل اتباع خارجی را دربر می‌گیرد، اما چون تعداد اتباع افغانستانی خیلی بیشتر از اتباع سایر کشورهاست، معمولا اتباع افغان پُررنگ می‌شوند. من درباره یک‌سری از کودکان افغانستانی روز گذشته در جریان قرار گرفتم که در شهرری زندگی می‌کنند و نتوانسته‌اند ثبت‌نام کنند. امروز موضوع را از طریق همان مشاوری که کار را به او محول کرده‌ام پیگیری کردم و انشاءالله امروز و فردا مشکلشان حل شود. من این را بگویم که موانعی برای ثبت‌نام این کودکان وجود دارد، موانعی که ممکن است موانع امنیتی باشد؛ برای مثال پدر و مادر فرد به دلایلی نمی‌خواهند هویت خود را افشا کنند و ترجیح می‌دهند در خفا زندگی کنند، بنابراین کودکان خود را از تحصیل منع می‌کنند. ما این مسئله را دنبال می‌کنیم تا ببینیم می‌توانیم راهی برای این کودکان هم پیدا کنیم؛ یعنی هرکسی که در سن تحصیل است و تبعه هر کشوری است و در کشور ما زندگی می‌کند، باید بتواند با روش‌های ثابت یا موقت به تحصیل خود ادامه دهد تا راه‌حل قانونی برای ادامه تحصیلش پیدا شود.
آیا آمار مشخصی درباره کودکان مهاجر در ایران وجود دارد؟
آمار ثبت‌شده‌‌ای که داریم معمولا چیزی حدود ٦٠٠ هزار نفر را نشان می‌دهد، اما این آمار دقیق نیست. تعدادی از مهاجران جایی ثبت نشده‌اند و ما نمی‌توانیم به آمار مدون استناد کنیم، اما پیش‌بینی ما چیزی حدود ٦٠٠ هزار دانش‌آموز است که در سن تحصیل هستند و به‌دنبال آن هستیم که مهرماه همه آنها را سر کلاس جا بدهیم.
مسئله کودکان ایرانی بی‌شناسنامه را چطور حل می‌کنید؟ بچه‌هایی که بیشترشان اهل استان سیستان‌وبلوچستان هستند و شناسنامه ندارند یا کودکان کار در دیگر شهرها از جمله همین تهران که به‌دلیل نداشتن اوراق هویتی در مراکز خیریه به‌صورت مستمع آزاد درس می‌خوانند، درباره آنها چه فکری کرده‌اید؟
ما مصوبه‌ای در شورای عالی آموزش‌وپرورش داریم که مربوط به چند سال پیش است، اما با این مصوبه سخت‌گیرانه برخورد می‌شود. آن مصوبه می‌گوید هیچ دانش‌آموزی حتی اگر مدرک هویتی و تحصیلی سنوات قبل خود را نداشته باشد، نباید از تحصیل باز بماند، بنابراین اگر کسی ایرانی است و به هر دلیلی مدرک هویتی برای ارائه ندارد یا مدرک قبلی سنوات قبل خود را ندارد، براساس آن مصوبه شورای عالی آموزش‌وپرورش می‌تواند تحصیل خود را شروع کند. این ماجرا دو راه هم دارد؛ یا امتحان تعیین پایه می‌دهد، یعنی امتحانی در مدرسه می‌دهد و مدرسه پایه تحصیلی او را مشخص می‌کند و بعد از آن او شروع به تحصیل می‌کند. راه دوم این است که او اذعان می‌کند مثلا کلاس چندم است و شروع به خواندن پایه می‌کند، اما به او مدرک تحصیلی نخواهیم داد تا زمانی که مدارک هویتی و تحصیلی قبلی خود را ارائه دهد.
پس شما این قول را به مردم می‌دهید که امسال و در نهایت سال آینده ما هیچ کودکی با هیچ هویت و تابعیتی نخواهیم داشت که از مهر جا بماند؟
تمام تلاشم را می‌کنم. این وظیفه شرعی و قانونی من است، تمام سعی خود را می‌کنم که انشاءالله این اتفاق بیفتد و تمام کسانی که بتوانیم آنها را شناسایی کنیم سر کلاس بیایند و در مهرماه کسی از مهر جا نماند. من از علاقه‌مندی شما و مردم به این مسئله مهم سپاسگزارم، چراکه یکی از شاخصه‌های مهم توسعه در هر کشوری این است که کودکان در سن تحصیل حتما امکان رفتن به مدرسه و درس‌خواندن را داشته باشند و دلایلی مثل مدرک تحصیلی، مدارک هویتی یا وضعیت اقتصادی بد باعث نشود آنها تحصیل را رها کنند.
آقای وزیر سپاسگزاریم انشاءالله موفق باشد.