تلنگری به فیلسوفان خودمان

فیلسوف و برگزیده نهمین جشنواره بین المللی فارابی با انتقاد از حضور ضعیف فلسفه ایرانی اسلامی در سطح جهان گفت که کتابش می تواند تلنگری به فیلسوفان ایرانی برای ایجاد یک حرکت علمی در این زمینه باشد.

به گزارش ایرنا، محمد سعیدی مهر یکی از 42 پژوهشگر برتر در حوزه علوم انسانی است که دیروز، 24 دی ماه در اختتامیه نهمین جشنواره بین المللی فارابی برای تالیف کتاب «ضرورت، دلالت و جهان های ممکن» به عنوان برگزیده سوم بخش بزرگسال در گروه فلسفه، کلام، اخلاق، ادیان و عرفان مورد تجلیل قرار گرفت.

این کتاب با رویکردی تحلیلی به بررسی مجموعه ای از مهمترین مباحثی می پردازد که در فلسفه معاصر پیرامون مفهوم «ضرورت» شکل گرفته است.

در فصل های ابتدایی این کتاب علاوه بر تحلیل معناشناختی ضرورت بر پایه منطق موجهات معاصر، جایگاه ایده جهان های ممکن در متافیزیک تحلیلی معاصر بررسی می شود.

نویسنده در ادامه به تحلیل نظریه دلالت مستقیم در حوزه اسامی خاص می پردازد و پس از آن نسبت ضرورت شیئی و ذات گرایی را مورد بررسی قرار داده و در دو فصل پایانی کتاب، گزاره های ضروری و گزاره های پیشین با دو رویکرد تعریفی و شهودی را مورد تحلیل قرار می دهد.

در واقع این استاد دانشگاه کوشیده تا طیف وسیعی از مباحث معاصر در باب ضرورت را در طرحی نظام مند بررسی کرده و با نگاهی انتقادی، حلقه های ارتباطی منطق، متافیزیک و فلسفه زبان را در این حوزه بازنمایی می کند.

سعیدی مهر روز دوشنبه درباره ویژگی های کتابش به خبرنگار معارف ایرنا گفت: این کتاب در حوزه فلسفه نگاشته شده و همانطور که در مقدمه کتاب آمده حداقل سه شاخه از فلسفه معاصر یعنی متافیزیک، فلسفه زبان و فلسفه منطق را به هم ارتباط می‌دهد.

وی که معتقد است مباحث این کتاب، بسیار انتزاعی و فنی است، اضافه کرد: کتاب ضرورت، دلالت و جهان های ممکن، کاربرد مستقیم و بی‌واسطه در مسائل روزمره ندارد و مباحث بنیادین و اساسی در حوزه منطقی در این کتاب مطرح می شود ولی این مباحث به صورت غیرمستقیم می‌تواند در مسائل کاربردی تاثیرگذار باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: سرشت مسائل مطرح شده در این کتاب بسیار فنی و انتزاعی است و درباره ضرورت، مبحثی در دلالت و معناشناسی برخی از واژگان زبان و ارتباط آن با متافیزیک و بحث جهان های ممکن مطرح شده است.

وی افزود: البته این مباحث، بیشتر در غرب مطرح بوده و در سنت ما نیز وجود دارد ولی در سال‌های اخیر و در چند قرن گذشته ما نتوانستیم مسائلی را که ریشه های آن در مباحث سنتی ما مانند آثار بوعلی، خواجه نصیرالدین طوسی، فارابی، ملاصدرا و دیگران وجود دارد به زبان امروزی بیان کنیم؛ زبانی که بتوان امکان گفت و گو با جهان فلسفی غرب را ایجاد کرد.

به گفته سعیدی، یکی از ویژگی ها و کاربردهای کتابش این است که به خواننده بومی و داخلی اجازه می دهد تا بخشی از مباحث فلسفی معاصر غرب را انتقال دهد و چه بسا محرکی باشد تا فیلسوفان داخلی بتوانند کاری انجام دهند، البته این موارد باید بازیافت و بازخوانی شده و به زبان روز بیان و تحلیل شود و این کتاب می تواند تلنگری و راه باریکه ای را برای این حرکت علمی باز کند.

وی تلاش های بسیاری کرده تا زوایای مختلف این محدودیت و مشکل را که در حوزه فلسفه وجود دارد، برای دانشجویان و فیلسوفان داخلی بیان کند و به گونه ای اندیشمندان این حوزه را تحریک کند تا در حد توان خود به جبران این نقیصه بپردازند.

این استاد دانشگاه گفت: مشکل این است که فلسفه ایرانی اسلامی ما در حوزه بین المللی حضور شایسته و درخوری ندارد در حالی که پیشینه فلسفی ما که ابن سینا و فارابی داریم و جهان هنوز به آن افتخار می‌کند، اقتضاء می کند که در قرن 21 ایران و فیلسوفان ایرانی حضور چشمگیری و موثری در جهان فلسفی و تفکر فلسفی معاصر جهانی داشته باشد در حالی که این تفکر وجود ندارد و مباحث فلسفی به صورت جزیره ای محدود شده است.

**مباحث فلسفی ما به داخل کشور و آثار فارسی، محدود شده است

وی افزود: مباحث فلسفی ما به داخل کشور و آثار فارسی محدود شده و اگر در همایشی در خارج از کشور شرکت کنید، می ‌بینید که حضور فیلسوفان ایرانی، اساتید و محققان ایرانی بسیار کم رنگ است و زمانی که یک فیلسوف ایرانی در این زمینه مطلبی ارائه می کند، برای آنان جای شگفتی دارد که چنین دیدگاه هایی در ایران وجود دارد.

سعیدی مهر علت این شگفتی فیلسوفان خارجی را حضور کم‌فروغ اندیشمندان ایرانی در مجامع بین المللی دانست و گفت: ما فیلسوفان بزرگی در دوران معاصر داشتیم و آثار آنان عمدتا به زبان فارسی و نهایتاً عربی حوزوی منتشر شده که نمی تواند انعکاس بین المللی پیدا ‌کند و ما برای معرفی فیلسوفان خودمان نمی‌توانیم آثار بزرگان این حوزه را به منابع خارجی ارائه دهیم.

**ضعف ترجمه در آثار فلسفی

البته وی معتقد است یکی از مشکلات کنونی مربوط به ترجمه آثار فلسفی به زبان های خارجی است و در این زمینه به ایرنا گفت: اثر ترجمه شده همیشه از اثر اصلی فاصله داشته و مترجم دخل و تصرف هایی نیز در متن دارد و ما نیز مترجم‌های توانمندی در این حوزه نداریم که بتوانند متون تخصصی را به خوبی درک کرده و به این مسائل بپردازند.

برگزیده جشنواره فارابی افزود: گاهی ترجمه‌های ما بوی فارسی می دهد و مساله مهم این است که متفکرین این حوزه توانایی پیدا کنند که خود به زبان انگلیسی بنویسند که اگرچه این، کار سختی است ولی مترجم باید بتواند چنین متونی را بازبینی کرده و خطاهای ترجمه را گوشزد کند و به همین دلیل آثار فلسفی، بسیار محدود ترجمه می شود و بسیاری از آثار نیز به ترجمه در نمی آید، در نتیجه، حضور فلسفه ما در خارج از کشور ضعیف است.

وی علاج این مشکل را در دو راه ترسیم کرد و گفت: راه اول اینکه مطالب خودمان را به زبان آنها بیان کنیم و در مجلات و کنفرانس ها و مجامع علمی خارج از کشور حضور جدی داشته باشیم تا ایرانی ها بتوانند تصویری اسلامی ایرانی را ترسیم کنند.

راه دوم به گفته سعیدی مهر این است که فیلسوفان ایرانی بتوانند نظرات و حرف های فیلسوفان غربی را به کشور منتقل کنند و در واقع پلی دو طرفه ایجاد شود.

سعیدی مهر که 6 دوره با جشنواره بین المللی فارابی همکاری نزدیک داشته و در دو دوره به عنوان مدیر گروه و در چهار دوره نیز عضو شورای سیاستگذاری جشنواره بوده، درباره کتاب خود تاکید کرد: این کتاب را نمی توان یک کتاب فرافلسفی دانست زیرا چند گرایش فرعی و تخصصی فلسفه در آن به هم پیوند می خورد و مباحث مربوط به فلسفه منطق زبان و فلسفه متافیزیک به گونه ای مطرح شده که این مسائل با هم گفت و گویی را تداعی می کند.

در مراسم اختتامیه نهمین جشنواره بین المللی فارابی که دیروز با حضور رئیس جمهوری و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد، از صاحبان 42 اثر برتر از میان چهار هزار و 183 اثر تجلیل شد.

رشته های جشنواره فارابی شامل «تاریخ، جغرافیا و باستان شناسی»، «حقوق»، «زبان و ادبیات»، «علوم اجتماعی و علوم ارتباطات»، «علوم اقتصادی، مدیریت و حسابداری»، «علوم تربیتی، روان شناسی، علوم رفتاری و تربیت بدنی»، «علوم سیاسی، روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای»، «فقه، اصول، علوم قرآنی و حدیث»، «فلسفه، کلام، اخلاق، ادیان و عرفان»، «فناوری اطلاعات، اطلاع رسانی و کتابداری»، «مطالعات انقلاب اسلامی و امام خمینی (ره)»، «مطالعات هنر و زیبایی شناسی» و «سایر بخش ها» است.

جشنواره بین‌المللی فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی از سال 1387 پایه گذاری شده و دیروز، 24 دی ماه با تجلیل از دارندگان برترین آثار در گروه های دوازده گانه پرونده نهمین جشنواره بین المللی فارابی بسته شد.