مطمئنا در دنیای پرتلاطم امروزی، یکی از موضوعاتی که می تواند جوامع بشری را از اختلافات شخصی و جمعی در امان بدارد، «آشنایی با حقوق متقابل افراد با یکدیگر و قانون» است که مهمترین اثر این آشنایی و آگاهی را می توان در پیشگیری از وقوع بسیاری از مشکلات حقوقی دانست؛ بنابراین، امروز تلاش داریم تا موضوع «تعقیب کیفری صادرکننده چک» را بررسی کنیم.
بسیاری از مراجعه‌كنندگان به بانك‌ها پس از اینكه متوجه می‌شوند چك دریافتی آنها بلامحل است، نمی‌دانند چگونه باید طرح دعوی كنند. به همین دلیل قانونگذار راهکارهایی برای این افراد، در قانون پیش‌بینی کرده است.
طبق قانون، چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده، تمام یا قسمتی از وجهی که در نزد بانک (محال‌علیه) دارد، به دیگری واگذار می‌کند.
هر كس با علم به بسته بودن حساب بانكی خود، به صدور چك اقدام كند، عملش در حكم صدور چك بلامحل خواهد بود.
برای تعقیب کیفری صادرکننده چک بلامحل، دارنده چک باید شکایت کند؛ طبق قانون، دارنده چک به کسی گفته می‌شود که برای نخستین بار، چک را به بانک محال‌علیه ارایه می‌دهد و گواهی عدم پرداخت به نام او صادر می‌شود.
برای اینکه مشخص شود چه کسی برای نخستین بار، برای وصول وجه چک به بانک مراجعه کرده است، بانک‌ها مکلفند با مراجعه دارنده چک، هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید کنند.
شخصی که چک پس از برگشت از بانک، به وی منتقل می‌شود، حق شکایت کیفری ندارد البته اگر شخصی چک را برگشت بزند و سپس فوت کند، ورثه او حق تعقیب کیفری خواهند داشت زیرا چک قهرا به آنها منتقل شده است.
اگر بعد از برگشت چک، دارنده آن را به دیگری انتقال دهد یا اینکه پس از برگشت و تنظیم شکایت کیفری، شاکی، چک را به دیگری واگذار کند، تعقیب کیفری متوقف شده و متهم از این حیث قابل تعقیب نخواهد بود.
تحت چه شرایطی صادركننده چك بلامحل قابل تعقیب كیفری است؟
در صورت تحقق شروطی، چك بلامحل دارای جنبه كیفری است و صادركننده آن برای اعمال مجازا‌ت‌های مقرر در قانون صدور چك، قابل تعقیب كیفری خواهد بود. به طور كلی باید گفت صادركننده چك بلامحل، در صور ذیل قابل تعقیب است:
چك به صورت تضمینی، سفیدامضا، بدون تاریخ و وعده‌دار نباشد؛ منظور از این كه چک وعده‌دار نباشد، این است که چک به‌روز صادر شده باشد.
در مواردی، اشخاص چك‌هایی را بابت تضمین امری یا انجام تعهدی یا مواردی دیگر صادر می‌كنند یا چك‌هایی را به صورت امانت بدون تاریخ یا بدون تكمیل آن تسلیم اشخاص می‌كنند. این‌گونه چك‌ها به‌واسطه اینكه تضمینی یا سفیدامضا یا بدون تاریخ است، فاقد وصف كیفری بوده و تنها از طریق دادگاه‌های حقوقی قابل پیگیری است. حال چنانچه چكی به‌روز صادر شده باشد و به‌‌صورت تضمینی، سفیدامضا و بدون تاریخ نباشد و متعاقباً منتهی به صدور گواهی عدم پرداخت شود، دارنده آن مجاز است با رعایت مواعدی كه شرح آن خواهد آمد، با تنظیم شكواییه آن به دادسرا، صادركننده را برای اعمال مجازات تحت تعقیب قرار دهد. (ماده 13 قانون صدور چك)
دارنده چك، باید ظرف مدت 6 ماه از تاریخ سررسید مندرج در متن چك، وجه آن را از بانک مطالبه كند.
در غیر این صورت، یعنی چنانچه دارنده ظرف مدت فوق از تاریخ سررسید، نسبت به اخذ گواهی عدم پرداخت (برگشتی) از بانک، اقدام نكند، حق شكایت كیفری خویش علیه صادركننده را از دست داده و تنها می‌تواند از طریق تنظیم دادخواست و اقامه دعوای حقوقی در دادگاه‌های عمومی حقوقی، حقوق خویش را از صادركننده مطالبه كند.
بنابراین دارنده باید قبل از انقضای مدت شش ماه از تاریخ سررسید، نسبت به برگشت زدن چك اقدام كند. (ماده 11 قانون صدورچك)
امکان طرح دعوای کیفری برای دارنده چک ظرف 6 ماه از تاریخ اخذ گواهی عدم پرداخت
دارنده چك باید پس از اخذ گواهی عدم پرداخت (برگشتی)، ظرف مدت 6 ماه از تاریخ اخذ گواهی مزبور، نسبت به طرح دعوی كیفری اقدام كند؛ در غیر این صورت نیز همانند مورد فوق، حق اقامه دعوی كیفری را از دست داده و تنها از طریق اقامه دعوای حقوقی می‌تواند حقوق خویش را پیگیری كند.
تنها شخصی می‌تواند علیه صادركننده چك شكایت كیفری كند كه گواهی عدم‌پرداخت یا به اصطلاح برگشتی صادره از بانك به نام او باشد.
به عبارت دیگر در حالتی كه پس از اخذ گواهی عدم‌پرداخت، دارنده، چك خویش را از طریق پشت‌نویسی به شخص دیگری واگذار كند، منتقل‌الیه (دارنده جدید چك)، حق شكایت كیفری علیه صادركننده را نداشته و تنها از طریق اقامه دعوای حقوقی، باید نسبت به وصول مطالبات خود از صادركننده اقدام كند. (ماده 11 قانون صدور چك) بسیاری از مراجعه‌كنندگان به بانك‌ها پس از اینكه متوجه می‌شوند چك دریافتی آنها بلامحل است، نمی‌دانند چگونه باید طرح دعوی كرده و اصولا این جرم جزو كدام دسته از جرایم محسوب می‌شود. همچنین بسیاری از کسانی که به دادگاه‌ها مراجعه می‌کنند، در مرحله اولیه با این امر به خوبی آشنا نیستند كه این موضوع، خود باعث سرگردانی آنها در دادگاه‌ها می‌شود. این موضوع در حالی است كه اگر از این موضوع به خوبی اطلاع داشته باشند كه چگونه باید با این مورد خاص برخورد کرده و چه اقداماتی باید انجام دهند، شاید از سرگردانی و اطاله دادرسی رهایی یابند.
با شكایت دارنده چك، صادركننده چك بلامحل قابل تعقیب است
قبل از تنظیم شكایت، باید نكاتی را مورد توجه قرار داد.
صدور چك بلامحل از جمله جرایم خصوصی محسوب شده و بدون شكایت دارنده چك، صادركننده چك بلامحل قابل تعقیب نیست.
برای جلوگیری از زایل شدن حق شكایت كیفری، دارنده چك باید حداكثر تا ۶ ماه از تاریخ صدور چك برای وصول آن به بانك مربوطه مراجعه كرده و پس از اخذ گواهی عدم‌پرداخت نیز حداكثر تا ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم‌پرداخت،
شكایت خود را به مرجع قضایی تقدیم كند. تنها دارنده چك، حق شكایت كیفری دارد. از لحاظ قانونی، دارنده چك، شخصی است كه برای نخستین بار چك را به بانك ارایه كرده و گواهی عدم‌پرداخت به نام وی صادر
شده باشد.
دادگاه صلاحیت‌دار برای رسیدگی به شكایت دارنده چك علیه صادركننده، دادگاه مستقر در مجتمع قضایی واقع در محدوده بانک محال‌علیه است.
یعنی اگر من در چابهار بودم و چک برای تبریز بود باید برم تبریز؟عین همین قانون در تصادفات هم هست که باید بری محل زندگی مقصر شکایت کنی؟متشاکی راحت تو خونش بشیه و شاکی بدبخت بدود!!!